อิธ สกฺเกน เทวราเชน อตฺตนา จ วุตฺตํ สพฺพํ อายสฺมา มหากสฺสปตฺเถโร ภควโต อาโรเจสิฯ ภควา ตํ อฏฺฐุปฺปตฺติํ กตฺวา สมฺปตฺตปริสาย วิตฺถาเรน ธมฺมํ เทเสสิฯ สา เทสนา มหาชนสฺส สาตฺถิกา อโหสีติฯ

อาจามทายิกาวิมานวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. จณฺฑาลิวิมานวณฺณนา

จณฺฑาลิ วนฺท ปาทานีติ จณฺฑาลิวิมานํฯ ตสฺส กา อุปฺปตฺติ? ภควา ราชคเห วิหรนฺโต ปจฺจูสเวลายํ พุทฺธาจิณฺณํ มหากรุณาสมาปตฺติํ สมาปชฺชิตฺวา อุฏฺฐาย โลกํ โอโลเกนฺโต อทฺทส ตสฺมิํเยว นคเร จณฺฑาลาวสเถ วสนฺติํ เอกํ มหลฺลิกํ จณฺฑาลิํ ขีณายุกํ, นิรยสํวตฺตนิกญฺจสฺสา กมฺมํ อุปฏฺฐิตํฯ โส มหากรุณาย สมุสฺสาหิตมานโส ‘‘สคฺคสํวตฺตนิกํ กมฺมํ กาเรตฺวา เตนสฺสา นิรยูปปตฺติํ นิเสเธตฺวา สคฺเค ปติฏฺฐาเปสฺสามี’’ติ จินฺเตตฺวา มหตา ภิกฺขุสงฺเฆน สทฺธิํ ราชคหํ ปิณฺฑาย ปวิสติฯ เตน จ สมเยน สา จณฺฑาลี ทณฺฑํ โอลุพฺภ นครโต นิกฺขมนฺตี ภควนฺตํ อาคจฺฉนฺตํ ทิสฺวา อภิมุขี หุตฺวา อฏฺฐาสิฯ ภควาปิ ตสฺสา คมนํ นิวาเรนฺโต วิย ปุรโต อฏฺฐาสิฯ อถายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน สตฺถุ จิตฺตํ ญตฺวา ตสฺสา จ อายุปริกฺขยํ ภควโต วนฺทนาย ตํ นิโยเชนฺโต –

[195]

‘‘จณฺฑาลิ วนฺท ปาทานิ, โคตมสฺส ยสสฺสิโน;

ตเมว อนุกมฺปาย, อฏฺฐาสิ อิสิสตฺตโมฯ

[196]

‘‘อภิปฺปสาเทหิ มนํ, อรหนฺตมฺหิ ตาทินิ;

ขิปฺปํ ปญฺชลิกา วนฺท, ปริตฺตํ ตว ชีวิต’’นฺติฯ – คาถาทฺวยมาห;

[195] ตตฺถ จณฺฑาลีติ ชาติอาคเตน นาเมน ตํ อาลปติฯ วนฺทาติ อภิวาทยฯ

ปาทานีติ สเทวกสฺส โลกสฺส สรณานิ จรณานิ ฯ ตเมว อนุกมฺปายาติ ตเมว อนุคฺคณฺหนตฺถํ, อปายูปปตฺติโต นิเสเธตฺวา สคฺเค นิพฺพตฺตาปนตฺถนฺติ อธิปฺปาโยฯ อฏฺฐาสีติ นครมฺปิ อปวิสิตฺวา ฐิโตฯ อิสิสตฺตโมติ โลกิยเสกฺขาเสกฺขปจฺเจกพุทฺธอิสีหิ อุตฺตโม อุกฺกฏฺฐตโม, อถ วา พุทฺธอิสีนํ วิปสฺสิอาทีนํ สตฺตโมติ อิสิสตฺตโมฯ

[196] อภิปฺปสาเทหิ มนนฺติ ‘‘สมฺมาสมฺพุทฺโธ ภควา’’ติ ตว จิตฺตํ ปสาเทหิฯ อรหนฺตมฺหิ ตาทินีติ อารกตฺตา กิเลสานํ, เตสํเยว อรีนํ หตตฺตา, สํสารจกฺกสฺส อรานํ หตตฺตา, ปจฺจยานํ อรหตฺตา, ปาปกรเณ รหาภาวา จ อรหนฺเต, อิฏฺฐาทีสุ ตาทิภาวปฺปตฺติยา ตาทิมฺหิฯ ขิปฺปํ ปญฺชลิกา วนฺทาติ สีฆํเยว ปคฺคหิตอญฺชลิกา หุตฺวา วนฺทสฺสุฯ กสฺมาติ เจ? ปริตฺตํ ตว ชีวิตนฺติ, อิทาเนว ภิชฺชนสภาวตฺตา ปริตฺตํ อติอิตฺตรํฯ

อิติ เถโร คาถาทฺวเยน ภควโต คุเณ ปกิตฺเตนฺโต อตฺตโน อานุภาเว ฐตฺวา ตสฺสา จ ขีณายุกตาวิภาวเนน สํเวเชนฺโต สตฺถุ วนฺทนาย นิโยเชสิฯ สา จ ตํ สุตฺวา สํเวคชาตา สตฺถริ ปสนฺนมานสาว หุตฺวา ปญฺจปติฏฺฐิเตน วนฺทิตฺวา อญฺชลิํ กตฺวา นมสฺสมานา พุทฺธคตาย ปีติยา เอกคฺคจิตฺตา หุตฺวา อฏฺฐาสิฯ ภควา ‘‘อลเมตฺตกเมติสฺสา สคฺคูปปตฺติยา’’ติ นครํ ปาวิสิ สทฺธิํ ภิกฺขุสงฺเฆนฯ อถ นํ เอกา ภนฺตา คาวี ตรุณวจฺฉา ตโต เอว อภิธาวนฺตี สิงฺเคน ปหริตฺวา ชีวิตา โวโรเปสิฯ ตํ สพฺพํ ทสฺเสตุํ สงฺคีติการา –

[197]

‘‘โจทิตา ภาวิตตฺเตน, สรีรนฺติมธารินา;

จณฺฑาลี วนฺทิ ปาทานิ, โคตมสฺส ยสสฺสิโนฯ

[198]

‘‘ตเมนํ อวธี คาวี, จณฺฑาลิํ ปญฺชลิํ ฐิตํ;

นมสฺสมานํ สมฺพุทฺธํ, อนฺธกาเร ปภงฺกร’’นฺติฯ – คาถาทฺวยมาหํสุ;

[198] ตตฺถ ปญฺชลิํ ฐิตํ นมสฺสมานํ สมฺพุทฺธนฺติ คเตปิ ภควติ พุทฺธารมฺมณาย ปีติยา สมาหิตา หุตฺวา สมฺมุขา วิย อญฺชลิํ ปคฺคยฺห นมสฺสมานํ ฐิตํฯ อนฺธกาเรติ อวิชฺชนฺธกาเรน สกเลน กิเลสนฺธกาเรน จ อนฺธกาเร โลเกฯ ปภงฺกรนฺติ ญาโณภาสกรํฯ

สา จ ตโต จุตา ตาวติํเสสุ นิพฺพตฺติ, อจฺฉรานํ สตสหสฺสํ จสฺสา ปริวาโร อโหสิฯ ตทเหว จ สา สห วิมาเนน อาคนฺตฺวา วิมานโต โอตริตฺวา อายสฺมนฺตํ มหาโมคฺคลฺลานํ อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิฯ ตมตฺถํ ทสฺเสตุํ –

[199]

‘‘ขีณาสวํ วิคตรชํ อเนชํ, เอกํ อรญฺญมฺหิ รโห นิสินฺนํ;

เทวิทฺธิปตฺตา อุปสงฺกมิตฺวา, วนฺทามิ ตํ วีร มหานุภาว’’นฺติฯ –

เทวตา อาหฯ ตํ เถโร ปุจฺฉิ –

[200]

‘‘สุวณฺณวณฺณา ชลิตา มหายสา, วิมานโมรุยฺห อเนกจิตฺตา;

ปริวาริตา อจฺฉราสงฺคเณน, กา ตฺวํ สุเภ เทวเต วนฺทเส มม’’นฺติฯ

[200] ตตฺถ ชลิตาติ อตฺตโน สรีรปฺปภาย วตฺถาภรณาทีนํ โอภาเสน จ ชลนฺตี โชเตนฺตี ฯ มหายสาติ มหาปริวาราฯ วิมานโมรุยฺหาติ วิมานโต โอรุยฺหฯ อเนกจิตฺตาติ อเนกวิธจิตฺตตายุตฺตาฯ สุเภติ สุภคุเณฯ มมนฺติ มํฯ

เอวํ เถเรน ปุจฺฉิตา ปุน สา –

[201]

‘‘อหํ ภทฺทนฺเต จณฺฑาลี, ตยา วีเรน เปสิตา;

วนฺทิํ อรหโต ปาเท, โคตมสฺส ยสสฺสิโนฯ

[202]

‘‘สาหํ วนฺทิตฺวา ปาทานิ, จุตา จณฺฑาลโยนิยา;

วิมานํ สพฺพโต ภทฺทํ, อุปปนฺนมฺหิ นนฺทเนฯ

[203]

‘‘อจฺฉรานํ สตสหสฺสํ, ปุรกฺขตฺวาน ติฏฺฐติ;

ตาสาหํ ปวรา เสฏฺฐา, วณฺเณน ยสสายุนาฯ

[204]

‘‘ปหูตกตกลฺยาณา , สมฺปชานา ปฏิสฺสตา;

มุนิํ การุณิกํ โลเก, ตํ ภนฺเต วนฺทิตุมาคตา’’ติฯ –

จตสฺโส คาถาโย อาหฯ

[201-4] ตตฺถ เปสิตาติ ‘‘จณฺฑาลิ, วนฺท ปาทานี’’ติอาทินา วนฺทนาย อุยฺโยชิตาฯ ยทิปิ ตํ วนฺทนามยํ ปุญฺญํ ปวตฺติกฺขณวเสน ปริตฺตํ, เขตฺตมหนฺตตาย ปน ผลมหนฺตตาย จ อติวิย มหนฺตเมวาติ อาห ‘‘ปหูตกตกลฺยาณา’’ติฯ ตถา พุทฺธารมฺมณาย ปีติยา ปวตฺติกฺขเณ ปญฺญาย สติยา จ วิสทภาวํ สนฺธายาห ‘‘สมฺปชานา ปฏิสฺสตา’’ติฯ ปุน –

[205]

‘‘อิทํ วตฺวาน จณฺฑาลี, กตญฺญู กตเวทินี;

วนฺทิตฺวา อรหโต ปาเท, ตตฺเถวนฺตรธายถา’’ติฯ –

คาถา สงฺคีติกาเรหิ ฐปิตาฯ

[205] ตตฺถ จณฺฑาลีติ จณฺฑาลีภูตปุพฺพาติ กตฺวา วุตฺตํ, เทวโลเก จ อิทมาจิณฺณํ, ยํ มนุสฺสโลเก นิรุฬฺหสมญฺญาย โวหาโรฯ เสสํ วุตฺตนยเมวฯ

อายสฺมา ปน มหาโมคฺคลฺลาโน อิมํ ปวตฺติํ ภควโต อาโรเจสิฯ ภควา ตมตฺถํ อฏฺฐุปฺปตฺติํ กตฺวา สมฺปตฺตปริสาย ธมฺมํ เทเสสิ, สา เทสนา มหาชนสฺส สาตฺถิกา อโหสีติฯ

จณฺฑาลิวิมานวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. ภทฺทิตฺถิวิมานวณฺณนา

นีลา ปีตา จ กาฬา จาติ ภทฺทิตฺถิวิมานํฯ ตสฺส กา อุปฺปตฺติ? ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเมฯ เตน จ สมเยน กิมิลนคเร โรหโก นาม คหปติปุตฺโต อโหสิ สทฺโธ ปสนฺโน สีลาจารสมฺปนฺโนฯ ตสฺมิํเยว จ นคเร เตน สมานมหาโภเค กุเล เอกา ทาริกา อโหสิ สทฺธา ปสนฺนา ปกติยาปิ ภทฺทตาย ภทฺทาติ นาเมนฯ อถ โรหกสฺส มาตาปิตโร ตํ กุมาริํ วาเรตฺวา ตาทิเส กาเล ตํ อาเนตฺวา อาวาหวิวาหํ อกํสุฯ เต อุโภปิ สมคฺควาสํ วสนฺติฯ สา อตฺตโน อาจารสมฺปตฺติยา ‘‘ภทฺทิตฺถี’’ติ ตสฺมิํ นคเร ปากฏา ปญฺญาตา อโหสิฯ

เตน จ สมเยน ทฺเว อคฺคสาวกา ปญฺจสตปญฺจสตภิกฺขุปริวารา ชนปทจาริกํ จรนฺตา กิมิลนครํ ปาปุณิํสุฯ โรหโก เตสํ ตตฺถ คตภาวํ ญตฺวา โสมนสฺสชาโต เถเร อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา สฺวาตนาย นิมนฺเตตฺวา ทุติยทิวเส ปณีเตน ขาทนีเยน โภชนีเยน สปริวาเร เต สนฺตปฺเปตฺวา สปุตฺตทาโร เตหิ เทสิตํ ธมฺมเทสนํ สุตฺวา เตสํ โอวาเท ปติฏฺฐหนฺโต สรณานิ คณฺหิ, ปญฺจ สีลานิ สมาทิยิฯ ภริยา ปนสฺส อฏฺฐมีจาตุทฺทสีปนฺนรสีปาฏิหาริยปกฺเขสุ อุโปสถํ อุปวสิ, วิเสสโต สีลาจารสมฺปนฺนา อโหสิ เทวตาหิ จ อนุกมฺปิตาฯ ตาย เอว จ เทวตานุกมฺปาย อตฺตโน อุปริ ปติตํ มิจฺฉาปวาทํ นิรํกตฺวา สุวิสุทฺธสีลาจารตาย อติวิย โลเก ปตฺถฏยสา อโหสิฯ