เมนู

3. อาจามทายิกาวิมานวณฺณนา

ปิณฺฑาย เต จรนฺตสฺสาติ อาจามทายิกาวิมานํฯ ตสฺส กา อุปฺปตฺติ? ภควา ราชคเห วิหรติ เวฬุวเน กลนฺทกนิวาเปฯ เตน โข ปน สมเยน ราชคเห อญฺญตรํ กุลํ อหิวาตโรเคน อุปทฺทุตํ อโหสิฯ ตตฺถ สพฺเพ ชนา มตา ฐเปตฺวา เอกํ อิตฺถิํฯ สา เคหํ เคหคตญฺจ สพฺพํ ธนธญฺญํ ฉฑฺเฑตฺวา มรณภยภีตา ภิตฺติฉิทฺเทน ปลาตา อนาถา หุตฺวา ปรเคหํ คนฺตฺวา ตสฺส ปิฏฺฐิปสฺเส วสติฯ ตสฺมิํ เคเห มนุสฺสา กรุณายนฺตา อุกฺขลิอาทีสุ อวสิฏฺฐํ ยาคุภตฺตอาจามาทิํ ตสฺสา เทนฺติฯ สา ตํ ภุญฺชิตฺวา ชีวิกํ กปฺเปติฯ

เตน จ สมเยน อายสฺมา มหากสฺสโป สตฺตาหํ นิโรธสมาปตฺติํ สมาปชฺชิตฺวา ตโต วุฏฺฐิโต ‘‘กํ นุ โข อหํ อชฺช อาหารปฏิคฺคหเณน อนุคฺคเหสฺสามิ, ทุคฺคติโต จ ทุกฺขโต จ โมเจสฺสามี’’ติ จินฺเตนฺโต ตํ อิตฺถิํ อาสนฺนมรณํ นิรยสํวตฺตนิกญฺจสฺสา กมฺมํ กโตกาสํ ทิสฺวา ‘‘อยํ มยิ คเต อตฺตนา ลทฺธํ อาจามํ ทสฺสติ, เตเนว นิมฺมานรติเทวโลเก อุปฺปชฺชิสฺสติ, เอวํ นิรยูปปตฺติโต โมเจตฺวา หนฺทาหํ อิมิสฺสา สคฺคสมฺปตฺติํ นิปฺผาเทสฺสามี’’ติ ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรํ อาทาย ตสฺสา นิเวสนฏฺฐานาภิมุโข คจฺฉติฯ อถ สกฺโก เทวานมินฺโท อญฺญาตกเวเสน อเนกรสํ อเนกสูปพฺยญฺชนํ ทิพฺพาหารํ อุปเนสิฯ ตํ ญตฺวา เถโร ‘‘โกสิย, ตฺวํ กตกุสโล, กสฺมา เอวํ กโรสิ, มา ทุคฺคตานํ กปณานํ สมฺปตฺติํ วิลุมฺปี’’ติ ปฏิกฺขิปิตฺวา ตสฺสา อิตฺถิยา ปุรโต อฏฺฐาสิฯ

สา เถรํ ทิสฺวา ‘‘อยํ มหานุภาโว เถโร, อิมสฺส ทาตพฺพยุตฺตกํ ขาทนียํ วา โภชนียํ วา อิธ นตฺถิ, อิทญฺจ กิลิฏฺฐภาชนคตํ ติณจุณฺณรชานุกิณฺณํ อโลณํ สีตลํ อปฺปรสํ อาจามกญฺชิยมตฺตํ เอทิสสฺส ทาตุํ น อุสฺสหามี’’ติ จินฺเตตฺวา ‘‘อติจฺฉถา’’ติ อาหฯ เถโร เอกปทนิกฺเขปมตฺตํ อปสกฺกิตฺวา อฏฺฐาสิฯ เคหวาสิโน มนุสฺสา ภิกฺขํ อุปเนสุํ, เถโร น สมฺปฏิจฺฉติฯ สา ทุคฺคติตฺถี ‘‘มเมว อนุคฺคหตฺถาย อิธาคโต, มม สนฺตกเมว ปฏิคฺคเหตุกาโม’’ติ ญตฺวา ปสนฺนมานสา อาทรชาตา ตํ อาจามํ เถรสฺส ปตฺเต อากิริฯ

เถโร ตสฺสา ปสาทสํวทฺธนตฺถํ ภุญฺชนาการํ ทสฺเสสิ, มนุสฺสา อาสนํ ปญฺญาเปสุํฯ เถโร ตตฺถ นิสีทิตฺวา ตํ อาจามํ ภุญฺชิตฺวา ปิวิตฺวา โอนีตปตฺตปาณี อนุโมทนํ กตฺวา ตํ ทุคฺคติตฺถิํ ‘‘ตฺวํ อิโต ตติเย อตฺตภาเว มม มาตา อโหสี’’ติ วตฺวา คโตฯ สา เตน เถเร อติปสาทญฺจ อุปฺปาเทตฺวา ตสฺสา รตฺติยา ปฐมยาเม กาลํ กตฺวา นิมฺมานรตีนํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชิฯ อถ สกฺโก เทวราชา ตสฺสา กาลกตภาวํ ญตฺวา ‘‘กตฺถ นุ โข อุปฺปนฺนา’’ติ อาวชฺเชนฺโต ตาวติํเสสุ อทิสฺวา รตฺติยา มชฺฌิมยาเม อายสฺมนฺตํ มหากสฺสปํ อุปสงฺกมิตฺวา ตสฺสา นิพฺพตฺตฏฺฐานํ ปุจฺฉนฺโต –

[185]

‘‘ปิณฺฑาย เต จรนฺตสฺส, ตุณฺหีภูตสฺส ติฏฺฐโต;

ทลิทฺทา กปณา นารี, ปราคารํ อปสฺสิตาฯ

[186]

‘‘ยา เต อทาสิ อาจามํ, ปสนฺนา เสหิ ปาณิภิ;

สา หิตฺวา มานุสํ เทหํ, กํ นุ สา ทิสตํ คตา’’ติฯ –

ทฺเว คาถา อภาสิฯ

[185] ตตฺถ ปิณฺฑายาติ ปิณฺฑปาตตฺถายฯ ตุณฺหีภูตสฺส ติฏฺฐโตติ อิทํ ปิณฺฑาย จรณาการทสฺสนํ, อุทฺทิสฺส ติฏฺฐโตติ อตฺโถฯ ทลิทฺทาติ ทุคฺคตาฯ กปณาติ วรากีฯ ‘‘ทลิทฺทา’’ติ อิมินา ตสฺสา โภคปาริชุญฺญํ ทสฺเสติ, ‘‘กปณา’’ติ อิมินา ญาติปาริชุญฺญํฯ ปราคารํ อปสฺสิตาติ ปรเคหํ นิสฺสิตา, ปเรสํ ฆเร พหิปิฏฺฐิฉทนํ นิสฺสาย วสนฺตีฯ

[186] กํ นุ สา ทิสตํ คตาติ ฉสุ กามเทวโลเกสุ อุปฺปชฺชนวเสน กํ นาม ทิสํ คตาฯ อิติ สกฺโก ‘‘เถเรน ตถา กตานุคฺคหา อุฬาราย ทิพฺพสมฺปตฺติยา ภาคินี, น จ ทิสฺสตี’’ติ เหฏฺฐา ทฺวีสุ เทวโลเกสุ อปสฺสนฺโต สํสยาปนฺโน ปุจฺฉติฯ

อถสฺส เถโร –

[187]

‘‘ปิณฺฑาย เม จรนฺตสฺส, ตุณฺหีภูตสฺส ติฏฺฐโต;

ทลิทฺทา กปณา นารี, ปราคารํ อปสฺสิตาฯ

[188]

‘‘ยา เม อทาสิ อาจามํ, ปสนฺนา เสหิ ปาณิภิ;

สา หิตฺวา มานุสํ เทหํ, วิปฺปมุตฺตา อิโต จุตาฯ

[189]

‘‘นิมฺมานรติโน นาม, สนฺติ เทวา มหิทฺธิกา;

ตตฺถ สา สุขิตา นารี, โมทตาจามทายิกา’’ติฯ –

ปุจฺฉิตนิยาเมเนว ปฏิวจนํ เทนฺโต ตสฺสา นิพฺพตฺตฏฺฐานํ กเถสิฯ

[188] ตตฺถ วิปฺปมุตฺตาติ ตโต มนุสฺสโทภคฺคิยโต ปรมการุญฺญวุตฺติโต วิปฺปมุตฺตา อปคตาฯ

[189] โมทตาจามทายิกาติ อาจามมตฺตทายิกา, สาปิ นาม ปญฺจเม กามสคฺเค ทิพฺพสมฺปตฺติยา โมทติ, ปสฺส ตาว เขตฺตสมฺปตฺติผลนฺติ ทสฺเสติฯ

ปุน สกฺโก ตสฺสา ทานสฺส มหปฺผลตํ มหานิสํสตญฺจ สุตฺวา ตํ โถเมนฺโต –

[190]

‘‘อโห ทานํ วรากิยา, กสฺสเป สุปฺปติฏฺฐิตํ;

ปราภเตน ทาเนน, อิชฺฌิตฺถ วต ทกฺขิณาฯ

[191]

‘‘ยา มเหสิตฺตํ กาเรยฺย, จกฺกวตฺติสฺส ราชิโน;

นารี สพฺพงฺคกลฺยาณี, ภตฺตุ จาโนมทสฺสิกา;

เอตสฺสาจามทานสฺส, กลํ นาคฺฆติ โสฬสิํฯ

[192]

‘‘สุตํ นิกฺขา สตํ อสฺสา, สตํ อสฺสตรีรถา;

สตํ กญฺญาสหสฺสานิ, อามุตฺตมณิกุณฺฑลา;

เอตสฺสาจามทานสฺส, กลํ นาคฺฆนฺติ โสฬสิํฯ

[193]

‘‘สตํ เหมวตา นาคา, อีสาทนฺตา อุรูฬฺหวา;

สุวณฺณกจฺฉา มิตงฺคา, เหมกปฺปนวาสสา;

เอตสฺสาจามทานสฺส, กลํ นาคจฺฉนฺติ โสฬสิํฯ

[194]

‘‘จตุนฺนมปิ ทีปานํ, อิสฺสรํ โยธ การเย;

เอตสฺสาจามทานสฺส, กลํ นาคฺฆติ โสฬสิ’’นฺติฯ – อาห;

[190] ตตฺถ อโหติ อจฺฉริยตฺเถ นิปาโตฯ วรากิยาติ กปณิยาฯ ปราภเตนาติ ปรโต อานีเตน, ปเรสํ ฆรโต อุจฺฉาจริยาย ลทฺเธนาติ อตฺโถฯ ทาเนนาติ ทาตพฺเพน อาจามมตฺเตน เทยฺยธมฺเมนฯ อิชฺฌิตฺถ วต ทกฺขิณาติ ทกฺขิณา ทานํ อโห นิปฺผชฺชิตฺถ, อโห มหปฺผลา มหาชุติกา มหาวิปฺผารา อหุวตฺถาติ อตฺโถฯ

[191] อิทานิ ‘‘อิตฺถิรตนาทีนิปิ ตสฺส ทานสฺส สตภาคมฺปิ สหสฺสภาคมฺปิ น อุเปนฺตี’’ติ ทสฺเสตุํ ‘‘ยา มเหสิตฺตํ กาเรยฺยา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ สพฺพงฺคกลฺยาณีติ ‘‘นาติทีฆา นาติรสฺสา นาติกิสา นาติถูลา นาติกาฬี นาจฺโจทาตา อติกฺกนฺตา มานุสวณฺณํ อปฺปตฺตา ทิพฺพวณฺณ’’นฺติ เอวํ วุตฺเตหิ สพฺเพหิ องฺเคหิ การเณหิ, สพฺเพหิ วา องฺคปจฺจงฺเคหิ กลฺยาณี โสภนา สุนฺทราฯ ภตฺตุ จาโนมทสฺสิกาติ สามิกสฺส อลามกทสฺสนา สาติสยํ ทสฺสนียา ปาสาทิกาฯ เอตสฺสาจามทานสฺส, กลํ นาคฺฆติ โสฬสินฺติ เอตสฺส เอตาย ทินฺนสฺส อาจามทานสฺส ผลํ โสฬสภาคํ กตฺวา ตโต เอกํ ภาคํ ปุน โสฬสภาคํ กตฺวา คหิตภาคสงฺขาตํ โสฬสิํ กลํ จกฺกวตฺติรญฺโญ อิตฺถิรตนภาโวปิ นาคฺฆติ นานุโภติ น ปาปุณาติฯ ‘‘สุวณฺณสฺส ปญฺจทสธรณํ นิกฺข’’นฺติ วทนฺติ, ‘‘สตธรณ’’นฺติ อปเรฯ

[193] เหมวตาติ หิมวติ ชาตา, เหมวตชาติกา วาฯ เต หิ มหนฺตา ถามชวสมฺปนฺนา จ โหนฺติฯ อีสาทนฺตาติ รถีสาสทิสทนฺตา, โถกํเยว อวนตทนฺตาติ อตฺโถฯ เตน วิสาลกทาฐีภาวํ นิวาเรติฯ อุรูฬฺหวาติ ถามชวปรกฺกเมหิ พฺรูหนฺโต, มหนฺตํ ยุทฺธกิจฺจํ วหิตุํ สมตฺถาติ อตฺโถฯ สุวณฺณกจฺฉาติ เหมมยคีเวยฺยกปฏิมุกฺกาฯ กจฺฉสีเสน หิ สพฺพํ หตฺถิโยคฺคํ วทติฯ เหมกปฺปนวาสสาติ สุวณฺณขจิตคชตฺถรณกงฺกนาทิหตฺถาลงฺการสมฺปนฺนาฯ

[194] จตุนฺนมปิ ทีปานํ อิสฺสรนฺติ ทฺวิสหสฺสปริตฺตทีปปริวารานํ ชมฺพุทีปาทีนํ จตุนฺนํ มหาทีปานํ อิสฺสริยํฯ เตน สตฺตรตนสมุชฺชลํ สกลํ จกฺกวตฺติสิริํ วทติฯ ยํ ปเนตฺถ, ตํ เหฏฺฐา วุตฺตนยเมวฯ

อิธ สกฺเกน เทวราเชน อตฺตนา จ วุตฺตํ สพฺพํ อายสฺมา มหากสฺสปตฺเถโร ภควโต อาโรเจสิฯ ภควา ตํ อฏฺฐุปฺปตฺติํ กตฺวา สมฺปตฺตปริสาย วิตฺถาเรน ธมฺมํ เทเสสิฯ สา เทสนา มหาชนสฺส สาตฺถิกา อโหสีติฯ

อาจามทายิกาวิมานวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. จณฺฑาลิวิมานวณฺณนา

จณฺฑาลิ วนฺท ปาทานีติ จณฺฑาลิวิมานํฯ ตสฺส กา อุปฺปตฺติ? ภควา ราชคเห วิหรนฺโต ปจฺจูสเวลายํ พุทฺธาจิณฺณํ มหากรุณาสมาปตฺติํ สมาปชฺชิตฺวา อุฏฺฐาย โลกํ โอโลเกนฺโต อทฺทส ตสฺมิํเยว นคเร จณฺฑาลาวสเถ วสนฺติํ เอกํ มหลฺลิกํ จณฺฑาลิํ ขีณายุกํ, นิรยสํวตฺตนิกญฺจสฺสา กมฺมํ อุปฏฺฐิตํฯ โส มหากรุณาย สมุสฺสาหิตมานโส ‘‘สคฺคสํวตฺตนิกํ กมฺมํ กาเรตฺวา เตนสฺสา นิรยูปปตฺติํ นิเสเธตฺวา สคฺเค ปติฏฺฐาเปสฺสามี’’ติ จินฺเตตฺวา มหตา ภิกฺขุสงฺเฆน สทฺธิํ ราชคหํ ปิณฺฑาย ปวิสติฯ เตน จ สมเยน สา จณฺฑาลี ทณฺฑํ โอลุพฺภ นครโต นิกฺขมนฺตี ภควนฺตํ อาคจฺฉนฺตํ ทิสฺวา อภิมุขี หุตฺวา อฏฺฐาสิฯ ภควาปิ ตสฺสา คมนํ นิวาเรนฺโต วิย ปุรโต อฏฺฐาสิฯ อถายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน สตฺถุ จิตฺตํ ญตฺวา ตสฺสา จ อายุปริกฺขยํ ภควโต วนฺทนาย ตํ นิโยเชนฺโต –

[195]

‘‘จณฺฑาลิ วนฺท ปาทานิ, โคตมสฺส ยสสฺสิโน;

ตเมว อนุกมฺปาย, อฏฺฐาสิ อิสิสตฺตโมฯ

[196]

‘‘อภิปฺปสาเทหิ มนํ, อรหนฺตมฺหิ ตาทินิ;

ขิปฺปํ ปญฺชลิกา วนฺท, ปริตฺตํ ตว ชีวิต’’นฺติฯ – คาถาทฺวยมาห;

[195] ตตฺถ จณฺฑาลีติ ชาติอาคเตน นาเมน ตํ อาลปติฯ วนฺทาติ อภิวาทยฯ