10. ติลทกฺขิณวิมานวณฺณนา

อภิกฺกนฺเตน วณฺเณนาติ ติลทกฺขิณวิมานํฯ ตสฺส กา อุปฺปตฺติ? ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเมฯ เตน จ สมเยน ราชคเห อญฺญตรา อิตฺถี คพฺภินี ติเล โธวิตฺวา อาตเป สุกฺขาเปติ เตลํ กาตุกามาฯ สา จ ปริกฺขีณายุกา ตํ ทิวสเมว จวนธมฺมา, นิรยสํวตฺตนิกํ จสฺสา กมฺมํ โอกาสํ กตฺวา ฐิตํฯ อถ นํ ภควา ปจฺจูสเวลายํ โลกํ โวโลเกนฺโต ทิพฺพจกฺขุนา ทิสฺวา จินฺเตสิ ‘‘อยํ อิตฺถี อชฺช กาลํ กตฺวา นิรเย นิพฺพตฺติสฺสติ, ยํนูนาหํ ติลภิกฺขาปฏิคฺคหเณน ตํ สคฺคูปคํ กเรยฺย’’นฺติฯ โส สาวตฺถิโต ตงฺขเณเนว ราชคหํ คนฺตฺวา ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย ราชคเห ปิณฺฑาย จรนฺโต อนุปุพฺเพน ตสฺสา เคหทฺวารํ ปาปุณิฯ สา อิตฺถี ภควนฺตํ ปสฺสิตฺวา สญฺชาตปีติโสมนสฺสา สหสา อุฏฺฐหิตฺวา กตญฺชลี อญฺญํ ทาตพฺพยุตฺตกํ อปสฺสนฺตี หตฺถปาเท โธวิตฺวา ติเล ราสิํ กตฺวา อุโภหิ หตฺเถหิ ปริคฺคเหตฺวา อญฺชลิปูรํ ติลํ ภควโต ปตฺเต อากิริตฺวา ภควนฺตํ วนฺทิฯ ตํ ภควา อนุกมฺปมาโน ‘‘สุขินี โหหี’’ติ วตฺวา ปกฺกามิฯ สา ตสฺสา รตฺติยา ปจฺจูสสมเย กาลํ กตฺวา ตาวติํสภวเน ทฺวาทสโยชนิเก กนกวิมาเน สุตฺตปพุทฺธา วิย นิพฺพตฺติฯ

อถายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน เทวจาริกํ จรนฺโต ตํ อจฺฉราสหสฺสปริวุตํ มหติยา เทวิทฺธิยา วิโรจมานมุปคนฺตฺวา –

[85]

‘‘อภิกฺกนฺเตน วณฺเณน, ยา ตฺวํ ติฏฺฐสิ เทวเต;

โอภาเสนฺตี ทิสา สพฺพา, โอสธี วิย ตารกาฯ

[86]

‘‘เกน เตตาทิโส วณฺโณ, เกน เต อิธ มิชฺฌติ;

อุปฺปชฺชนฺติ จ เต โภคา, เย เกจิ มนโส ปิยาฯ

[87]

‘‘ปุจฺฉามิ ตํ เทวิ มหานุภาเว,

มนุสฺสภูตา กิมกาสิ ปุญฺญํ;

เกนาสิ เอวํ ชลิตานุภาวา,

วณฺโณ จ เต สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติฯ – ปุจฺฉิ;

[88]

‘‘สา เทวตา อตฺตมนา, โมคฺคลฺลาเนน ปุจฺฉิตา;

ปญฺหํ ปุฏฺฐา วิยากาสิ, ยสฺส กมฺมสฺสิทํ ผลํ’’ฯ

[89]

‘‘อหํ มนุสฺเสสุ มนุสฺสภูตา, ปุริมาย ชาติยา มนุสฺสโลเกฯ

[90]

‘‘อทฺทสํ วิรชํ พุทฺธํ, วิปฺปสนฺนมนาวิลํ;

อาสชฺช ทานํ อทาสิํ, อกามา ติลทกฺขิณํ;

ทกฺขิเณยฺยสฺส พุทฺธสฺส, ปสนฺนา เสหิ ปาณิภิฯ

[91]

‘‘เตน เมตาทิโส วณฺโณ, เตน เม อิธ มิชฺฌติ;

อุปฺปชฺชนฺติ จ เม โภคา, เย เกจิ มนโส ปิยาฯ

[92]

‘‘อกฺขามิ เต ภิกฺขุ มหานุภาว, มนุสฺสภูตา ยมกาสิ ปุญฺญํ;

เตนมฺหิ เอวํ ชลิตานุภาวา, วณฺโณ จ เม สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติฯ –

สา วิสฺสชฺเชสิฯ

[90] ตตฺถ อาสชฺชาติ อยํ อาสชฺช-สทฺโท ‘‘อาสชฺช นํ ตถาคต’’นฺติอาทีสุ (จูฬว. 350) ฆฏฺเฏน อาคโตฯ ‘‘อาสชฺช ทานํ เทตี’’ติอาทีสุ (ที. นิ. 3.336; อ. นิ. 8.31) สมาคเมฯ อิธาปิ สมาคเมเยว ทฏฺฐพฺโพฯ ตสฺมา อาสชฺชาติ สมาคนฺตฺวา, สมวาเยน สมฺปตฺวาติ อตฺโถฯ เตนาห ‘‘อกามา’’ติฯ สา หิ เทยฺยธมฺมสํวิธานปุพฺพกํ ปุริมสิทฺธํ ทานสงฺกปฺปํ วินา สหสา สมฺปตฺเต ภควติ ปวตฺติตํ ติลทานํ สนฺธายาห ‘‘อาสชฺช ทานํ อทาสิํ, อกามา ติลทกฺขิณ’’นฺติฯ เสสํ วุตฺตนยเมวฯ

ติลทกฺขิณวิมานวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

11. ปฐมปติพฺพตาวิมานวณฺณนา

โกญฺจา มยูรา ทิวิยา จ หํสาติ ปติพฺพตาวิมานํฯ ตสฺส กา อุปฺปตฺติ? ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเมฯ ตตฺถ อญฺญตรา อิตฺถี ปติพฺพตา อโหสิ ภตฺตุ อนุกูลวตฺตินี ขมา ปทกฺขิณคฺคาหินี, น กุทฺธาปิ ปฏิปฺผรติ, อผรุสวาจา สจฺจวาทินี สทฺธา ปสนฺนา ยถาวิภวํ ทานานิ จ อทาสิฯ สา เกนจิเทว โรเคน ผุฏฺฐา กาลํ กตฺวา ตาวติํสภวเน นิพฺพตฺติฯ อถายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน ปุริมนเยเนว เทวจาริกํ จรนฺโต ตํ เทวธีตรํ มหติํ สมฺปตฺติํ อนุภวนฺติํ ทิสฺวา ตสฺสา สมีปมุปคโตฯ สา อจฺฉราสหสฺสปริวุตา สฏฺฐิสกฏภาราลงฺการปฏิมณฺฑิตตฺตภาวา เถรสฺส ปาเทสุ สิรสา วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺฐาสิฯ เถโรปิ ตาย กตปุญฺญกมฺมํ ปุจฺฉนฺโต –

[93]

‘‘โกญฺจา มยูรา ทิวิยา จ หํสา, วคฺคุสฺสรา โกกิลา สมฺปตนฺติ;

ปุปฺผาภิกิณฺณํ รมฺมมิทํ วิมานํ, อเนกจิตฺตํ นรนาริเสวิตํฯ

[94]

‘‘ตตฺถจฺฉสิ เทวิ มหานุภาเว, อิทฺธี วิกุพฺพนฺติ อเนกรูปา;

อิมา จ เต อจฺฉราโย สมนฺตโต, นจฺจนฺติ คายนฺติ ปโมทยนฺติ จฯ

[95]