[1197] ตตฺถ สุตฺวา คิรํ จกฺขุมโตติ ปญฺจหิ จกฺขูหิ จกฺขุมโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส วจนํ สุตฺวาฯ ธมฺมจกฺขุนฺติ โสตาปตฺติมคฺคํฯ วิโสธยีติ อธิคจฺฉิฯ อธิคโมเยว หิ ตสฺส วิโสธนํฯ

[1198] วิโสเธตฺวา ทิฏฺฐิคตนฺติ ทิฏฺฐิคตํ สมุคฺฆาเตตฺวาฯ วิจิกิจฺฉํ วตานิ จาติ โสฬสวตฺถุกํ อฏฺฐวตฺถุกญฺจ วิจิกิจฺฉญฺจ ‘‘สีลพฺพเตหิ สุทฺธี’’ติ ปวตฺตนกสีลพฺพตปรามาเส จ วิโสธยีติ โยชนาฯ ตตฺถ หิ สห ปริยาเยหิ ตถา ปวตฺตา ปรามาสา ‘‘วตานี’’ติ วุตฺตํฯ เสสํ วุตฺตนยเมวฯ

กณฺฑกวิมานวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. อเนกวณฺณวิมานวณฺณนา

อเนกวณฺณํ ทรโสกนาสนนฺติ อเนกวณฺณวิมานํฯ ตสฺส กา อุปฺปตฺติ? ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเนฯ เตน สมเยน อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน เหฏฺฐา วุตฺตนเยน เทวจาริกํ จรนฺโต ตาวติํสภวนํ อคมาสิฯ อถ นํ อเนกวณฺโณ เทวปุตฺโต ทิสฺวา สญฺชาตคารวพหุมาโน อุปสงฺกมิตฺวา อญฺชลิํ ปคฺคยฺห อฏฺฐาสิฯ เถโร –

[1199]

‘‘อเนกวณฺณํ ทรโสกนาสนํ, วิมานมารุยฺห อเนกจิตฺตํ;

ปริวาริโต อจฺฉราสงฺคเณน, สุนิมฺมิโต ภูตปตีว โมทสิฯ

[1200]

‘‘สมสฺสโม นตฺถิ กุโต ปนุตฺตโร, ยเสน ปุญฺเญน จ อิทฺธิยา จ;

สพฺเพ จ เทวา ติทสคณา สเมจฺจ, ตํ ตํ นมสฺสนฺติ สสิํว เทวา;

อิมา จ เต อจฺฉราโย สมนฺตโต, นจฺจนฺติ คายนฺติ ปโมทยนฺติฯ

[1201]

‘‘เทวิทฺธิปตฺโตสิ มหานุภาโว,

มนุสฺสภูโต กิมกาสิ ปุญฺญํ;

เกนาสิ เอวํ ชลิตานุภาโว,

วณฺโณ จ เต สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติฯ –

อธิคตสมฺปตฺติกิตฺตนมุเขน กตกมฺมํ ปุจฺฉิฯ ตํ ทสฺเสตุํ –

[1202] ‘‘โส เทวปุตฺโต อตฺตมโน…เป.…ยสฺส กมฺมสฺสิทํ ผล’’นฺติฯ –

วุตฺตํ ฯ โสปิ –

[1203]

‘‘อหํ ภทนฺเต อหุวาสิ ปุพฺเพ, สุเมธนามสฺส ชินสฺส สาวโก;

ปุถุชฺชโน อนนุโพโธหมสฺมิ, โส สตฺต วสฺสานิ ปริพฺพชิสฺสหํฯ

[1204]

‘‘โสหํ สุเมธสฺส ชินสฺส สตฺถุโน, ปรินิพฺพุตสฺโสฆติณฺณสฺส ตาทิโน;

รตนุจฺจยํ เหมชาเลน ฉนฺนํ, วนฺทิตฺวา ถูปสฺมิํ มนํ ปสาทยิํฯ

[1205]

‘‘น มาสิ ทานํ น จ มตฺถิ ทาตุํ, ปเร จ โข ตตฺถ สมาทเปสิํ;

ปูเชถ นํ ปูชนียสฺส ธาตุํ, เอวํ กิร สคฺคมิโต คมิสฺสถฯ

[1206]

‘‘ตเทว กมฺมํ กุสลํ กตํ มยา,

สุขญฺจ ทิพฺพํ อนุโภมิ อตฺตนา;

โมทามหํ ติทสคณสฺส มชฺเฌ,

น ตสฺส ปุญฺญสฺส ขยมฺปิ อชฺฌค’’นฺติฯ – กเถสิ;

อิโต กิร ติํสกปฺปสหสฺเส สุเมโธ นาม สมฺมาสมฺพุทฺโธ โลเก อุปฺปชฺชิตฺวา สเทวกํ โลกํ เอโกภาสํ กตฺวา กตพุทฺธกิจฺโจ ปรินิพฺพุโต, มนุสฺเสหิ จ ภควโต ธาตุํ คเหตฺวา รตนเจติเย กเต อญฺญตโร ปุริโส สตฺถุ สาสเน ปพฺพชิตฺวา สตฺต วสฺสานิ พฺรหฺมจริยํ จริตฺวา อนวฏฺฐิตจิตฺตตาย กุกฺกุจฺจโก หุตฺวา อุปฺปพฺพชิฯ อุปฺปพฺพชิโต จ สํเวคพหุลตาย ธมฺมจฺฉนฺทวนฺตตาย จ เจติยงฺคเณ สมฺมชฺชนปริภณฺฑาทีนิ กโรนฺโต นิจฺจสีลอุโปสถสีลานิ รกฺขนฺโต ธมฺมํ สุณนฺโต อญฺเญ จ ปุญฺญกิริยาย สมาทเปนฺโต วิจริฯ โส อายุปริโยสาเน กาลกโต ตาวติํเสสุ นิพฺพตฺติฯ โส ปุญฺญกมฺมสฺส อุฬารภาเวน มเหสกฺโข มหานุภาโว สกฺกาทีหิ เทวตาหิ สกฺกตปูชิโต หุตฺวา ตตฺถ ยาวตายุกํ ฐตฺวา ตโต จุโต อปราปรํ เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท ตสฺเสว กมฺมสฺส วิปากาวเสเสน ตาวติํสภวเน นิพฺพตฺติ, ‘‘อเนกวณฺโณ’’ติ นํ เทวตา สญฺชานิํสุฯ ตํ สนฺธาย วุตฺตํ ‘‘อถ นํ อเนกวณฺโณ เทวปุตฺโต…เป.… น ตสฺส ปุญฺญสฺส ขยมฺปิ อชฺฌคนฺติ กเถสี’’ติฯ

[1199] ตตฺถ อเนกวณฺณนฺติ นีลปีตาทิวเสน วิวิธวณฺณตาย อนนฺตรวิมานาทีนํ วิวิธสณฺฐานตาย จ นานาวิธวณฺณํฯ ทรโสกนาสนนฺติ สีตลภาเวน ทรถปริฬาหานํ วิโนทนโต มนุญฺญตาย ทสฺสนียตาย จ โสกสฺส อโนกาสโต ทรโสกนาสนํฯ อเนกจิตฺตนฺติ นานาวิธจิตฺตรูปํฯ สุนิมฺมิโต ภูตปตีวาติ ตาวติํสกายิโกปิ อุฬารทิพฺพโภคตาย สุนิมฺมิตเทวราชา วิย โมทสิ ตุสฺสสิ อภิรมสิฯ

[1200] สมสฺสโมติ สโม เอว หุตฺวา สโม, นิพฺพริยาเยน สทิโส เต ตุยฺหํ นตฺถิ, กุโต ปน เกน การเณน อุตฺตริ อธิโก โก นาม สิยาฯ เกน ปน สมตา อุตฺตริตรตา จาติ อาห ‘‘ยเสน ปุญฺเญน จ อิทฺธิยา จา’’ติฯ ตตฺถ ยเสนาติ ปริวาเรนฯ อิทฺธิยาติ อานุภาเวนฯ ยเสนาติ วา อิสฺสริเยน, อิทฺธิยาติ เทวิทฺธิยาฯ ยเสนาติ วา วิภวสมฺปตฺติยา, อิทฺธิยาติ ยถิจฺฉิ ตสฺส กามคุณสฺส อิชฺฌเนนฯ ยเสนาติ วา กิตฺติโฆเสน, อิทฺธิยาติ สมิทฺธิยาฯ ปุญฺเญนาติ ตตฺถ ตตฺถ วุตฺตาวสิฏฺฐปุญฺญผเลน, ปุญฺญกมฺเมเนว วาฯ

‘‘สพฺเพ จ เทวา’’ติ สามญฺญโต คหิตมตฺถํ ‘‘ติทสคณา’’ติ อิมินา วิเสเสตฺวา วุตฺตํฯ

เอกจฺจสฺส ปจฺเจกํ นิปจฺจการํ กโรนฺตาปิ ปมุทิตา น กโรนฺติ , น เอวเมตสฺส ฯ เอตสฺส ปน ปมุทิตาปิ กโรนฺติเยวาติ ทสฺเสตุํ ‘‘สเมจฺจา’’ติ วุตฺตํฯ ตํ ตนฺติ ตํ ตฺวํฯ สสิํว เทวาติ ยถา นาม สุกฺกปกฺขปาฏิปทิยํ ทิสฺสมานํ สสิํ จนฺทํ มนุสฺสา เทวา จ อาทรชาตา นมสฺสนฺติ, เอวํ ตํ สพฺเพปิ ติทสคณา นมสฺสนฺตีติ อตฺโถฯ

[1203] ภทนฺเตติ เถรํ คารวพหุมาเนน สมุทาจรติฯ อหุวาสินฺติ อโหสิํฯ ปุพฺเพติ ปุริมชาติยํฯ สุเมธนามสฺส ชินสฺส สาวโกติ สุเมโธติ เอวํ ปากฏนามสฺส สมฺมาสมฺพุทฺทสฺส สาสเน ปพฺพชิตภาเวน สาวโกฯ ปุถูชฺชโนติ อนริโยฯ ตตฺถาปิ สจฺจานํ อนุโพธมตฺตสฺสาปิ อภาเวน อนนุโพโธฯ โส สตฺต วสฺสานิ ปริพฺพชิสฺสหนฺติ โส อหํ สตฺต สํวจฺฉรานิ ปพฺพชฺชาคุณมตฺเตน วิจริํ, อุตฺตริมนุสฺสธมฺมํ นาธิคจฺฉินฺติ อธิปฺปาโยฯ

[1204] รตนุจฺจยนฺติ มณิกนกาทิรตเนหิ อุจฺจิตํ อุสฺสิตรตนเจติยํฯ เหมชาเลน ฉนฺนนฺติ สมนฺตโต อุปริ จ กญฺจนชาเลน ปฏิจฺฉาทิตํฯ วนฺทิตฺวาติ ปญฺจปติฏฺฐิเตน ตตฺถ ตตฺถ ปณามํ กตฺวาฯ ถูปสฺมิํ มนํ ปสาทยินฺติ ‘‘สพฺพญฺญุคุณาธิฏฺฐานาย วต ธาตุยา อยํ ถูโป’’ติ ถูปสฺมิํ จิตฺตํ ปสาเทสิํฯ

[1205] น มาสิ ทานนฺติ เม มยา กตํ ทานํ นาสิ นาโหสิฯ กสฺมา ปน? น จ เมตฺถิ ทาตุนฺติ เม มม ปริคฺคหภูตํ ทานํ ทาตุํ น อตฺถิ, น กิญฺจิ เทยฺยวตฺถุ วิชฺชติ, ปเร จ โข สตฺเต ตตฺถ ทาเน สมาทเปสิํฯ ‘‘ปเรสญฺจ ตตฺถ สมาทเปสิ’’นฺติ จ ปฐนฺติ, ตตฺถ ปเรสนฺติ อุปโยคตฺเถ สามิวจนํ ทฏฺฐพฺพํ ฯ ปูเชถ นนฺติอาทิ สมาทปนาการทสฺสนํ, ตํ ธาตุนฺติ โยชนาฯ เอวํ กิราติ กิร-สทฺโท อนุสฺสวตฺโถฯ

[1206] น ตสฺส ปุญฺญสฺส ขยมฺปิ อชฺฌคนฺติ ตสฺส ตทา สุเมธํ ภควนฺตํ อุทฺทิสฺส กตสฺส ปุญฺญกมฺมสฺส ปริกฺขยํ นาธิคจฺฉิํ, ตสฺเสว กมฺมสฺส วิปากาวเสสํ ปจฺจนุโภมีติ ทสฺเสติฯ ยํ ปเนตฺถ น วุตฺตํ, ตํ เหฏฺฐา วุตฺตนยตฺตา สุวิญฺเญยฺยเมวาติ ทฏฺฐพฺพํฯ

อเนกวณฺณวิมานวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. มฏฺฐกุณฺฑลีวิมานวณฺณนา

อลงฺกโต มฏฺฐกุณฺฑลีติ มฏฺฐกุณฺฑลีวิมานํฯ ตสฺส กา อุปฺปตฺติ? ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเนฯ เตน สมเยน สาวตฺถิวาสี เอโก พฺราหฺมโณ อทฺโธ มหทฺธโน มหาโภโค อสฺสทฺโธ อปฺปสนฺโน มิจฺฉาทิฏฺฐิโก กสฺสจิ กิญฺจิ น เทติ, อทานโต เอว ‘‘อทินฺนปุพฺพโก’’ติ ปญฺญายิตฺถฯ โส มิจฺฉาทิฏฺฐิภาเวน จ ลุทฺธภาเวน จ ตถาคตํ วา ตถาคตสาวกํ วา ทฏฺฐุมฺปิ น อิจฺฉติฯ มฏฺฐกุณฺฑลํ นาม อตฺตโน ปุตฺตญฺจ สิกฺขาเปสิ ‘‘ตาต , ตยา สมโณ โคตโม ตสฺส สาวกา จ น อุปสงฺกมิตพฺพา น ทฏฺฐพฺพา’’ติฯ โสปิ ตถา อกาสิฯ อถสฺส ปุตฺโต คิลาโน อโหสิ, พฺราหฺมโณ ธนกฺขยภเยน เภสชฺชํ น กาเรสิ, โรเค ปน วฑฺฒิเตว เวชฺเช ปกฺโกสิตฺวา ทสฺเสสิฯ เวชฺชา ตสฺส สรีรํ โอโลเกตฺวา ‘‘อเตกิจฺโฉ’’ติ ตํ ญตฺวา อปกฺกมิํสุฯ พฺราหฺมโณ ‘‘ปุตฺเต อพฺภนฺตเร มเต นีหรณํ ทุกฺข’’นฺติ ปุตฺตํ พหิทฺวารโกฏฺฐเก นิปชฺชาเปสิฯ

ภควา รตฺติยา ปจฺจูสสมเย มหากรุณาสมาปตฺติโต วุฏฺฐาย โลกํ โวโลเกนฺโต อทฺทส มฏฺฐกุณฺฑลีมาณวํ ขีณายุกํ ตทเหว จวนธมฺมํ, นิรยสํวตฺตนิกญฺจสฺส กมฺมํ กโตกาสํฯ ‘‘สเจ ปนาหํ ตตฺถ คมิสฺสามิ, โส มยิ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา เทวโลเก นิพฺพตฺติตฺวา ปิตรํ อาฬาหเน โรทมานํ อุปคนฺตฺวา สํเวเชสฺสติ, เอวํ โส จ ตสฺส ปิตา จ มม สนฺติกํ อาคมิสฺสติ, มหาชนกาโย สนฺนิปติสฺสติ ตตฺถ มยา ธมฺเม เทสิเต มหาธมฺมาภิสมโย ภวิสฺสตี’’ติ เอวํ ปน ญตฺวา ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย มหตา ภิกฺขุสงฺเฆน สทฺธิํ สาวตฺถิํ ปิณฺฑาย ปวิฏฺโฐ มฏฺฐกุณฺฑลีมาณวสฺส ปิตุ เคหสมีเป ฐตฺวา ฉพฺพณฺณพุทฺธรํสิโย วิสฺสชฺเชสิฯ ตา ทิสฺวา มาณโว ‘‘กิเมต’’นฺติ อิโต จิโต จ วิโลเกนฺโต อทฺทส ภควนฺตํ ทนฺตํ คุตฺตํ สนฺตินฺทฺริยํ ทฺวตฺติํสาย มหาปุริสลกฺขเณหิ อสีติยา อนุพฺยญฺชเนหิ พฺยามปฺปภาย เกตุมาลาย จ วิชฺโชตมานํ อนุปมาย พุทฺธสิริยา อจินฺเตยฺเยน พุทฺธานุภาเวน วิโรจมานํฯ