7. กณฺฑกวิมานวณฺณนา

ปุณฺณมาเส ยถา จนฺโทติ กณฺฑกวิมานํฯ ตสฺส กา อุปฺปตฺติ? ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเนฯ เตน จ สมเยน อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน เหฏฺฐา วุตฺตนเยเนว เทวจาริกํ จรนฺโต ตาวติํสภวนํ คโตฯ ตสฺมิํ ขเณ กณฺฑโก เทวปุตฺโต สกภวนโต นิกฺขมิตฺวา ทิพฺพยานํ อภิรุหิตฺวา มหนฺเตน ปริวาเรน มหติยา เทวิทฺธิยา อุยฺยานํ คจฺฉนฺโต อายสฺมนฺตํ มหาโมคฺคลฺลานํ ทิสฺวา สญฺชาตคารวพหุมาโน สหสา ยานโต โอรุยฺห เถรํ อุปสงฺกมิตฺวา ปญฺจปติฏฺฐิเตน วนฺทิตฺวา สิรสฺมิํ อญฺชลิํ ปคฺคยฺห อฏฺฐาสิฯ อถ นํ เถโร –

[1171]

‘‘ปุณฺณมาเส ยถา จนฺโท, นกฺขตฺตปริวาริโต;

สมนฺตา อนุปริยาติ, ตารกาธิปตี สสีฯ

[1172]

‘‘ตถูปมํ อิทํ พฺยมฺหํ, ทิพฺพํ เทวปุรมฺหิ จ;

อติโรจติ วณฺเณน, อุทยนฺโตว รํสิมาฯ

[1173]

‘‘เวฬูริยสุวณฺณสฺส, ผลิกา รูปิยสฺส จ;

มสารคลฺลมุตฺตาหิ, โลหิตงฺคมณีหิ จฯ

[1174]

‘‘จิตฺรา มโนรมา ภูมิ, เวฬูริยสฺส สนฺถตา;

กูฏาคารา สุภา รมฺมา, ปาสาโท เต สุมาปิโตฯ

[1175]

‘‘รมฺมา จ เต โปกฺขรณี, ปุถุโลมนิเสวิตา;

อจฺโฉทกา วิปฺปสนฺนา, โสณฺณวาลุกสนฺถตาฯ

[1176]

‘‘นานาปทุมสญฺฉนฺนา, ปุณฺฑรีกสโมตตา;

สุรภิํ สมฺปวายนฺติ, มนุญฺญา มาตุเตริตาฯ

[1177]

‘‘ตสฺสา เต อุภโต ปสฺเส, วนคุมฺพา สุมาปิตา;

อุเปตา ปุปฺผรุกฺเขหิ, ผลรุกฺเขหิ จูภยํฯ

[1178]

‘‘โสวณฺณปาเท ปลฺลงฺเก, มุทุเก โคนกตฺถเต;

นิสินฺนํ เทวราชํว, อุปติฏฺฐนฺติ อจฺฉราฯ

[1179]

‘‘สพฺพาภรณสญฺฉนฺนา , นานามาลาวิภูสิตา;

รเมนฺติ ตํ มหิทฺธิกํ, วสวตฺตีว โมทสิฯ

[1180]

‘‘เภริสงฺขมุทิงฺคาหิ, วีณาหิ ปณเวหิ จ;

รมสิ รติสมฺปนฺโน, นจฺจคีเต สุวาทิเตฯ

[1181]

‘‘ทิพฺพา เต วิวิธา รูปา, ทิพฺพา สทฺทา อโถ รสา;

คนฺธา จ เต อธิปฺเปตา, โผฏฺฐพฺพา จ มโนรมาฯ

[1182]

‘‘ตสฺมิํ วิมาเน ปวเร, เทวปุตฺต มหปฺปโภ;

อติโรจสิ วณฺเณน, อุทยนฺโตว ภาณุมาฯ

[1183]

‘‘ทานสฺส เต อิทํ ผลํ, อโถ สีลสฺส วา ปน;

อโถ อญฺชลิกมฺมสฺส, ตํ เม อกฺขาหิ ปุจฺฉิโต’’ติฯ –

อธิคตสมฺปตฺติกิตฺตนมุเขน กตกมฺมํ ปุจฺฉิฯ

[1184]

‘‘โส เทวปุตฺโต อตฺตมโน, โมคฺคลฺลาเนน ปุจฺฉิโต;

ปญฺหํ ปุฏฺโฐ วิยากาสิ, ยสฺส กมฺมสฺสิทํ ผลํ’’ฯ

[1185]

‘‘อหํ กปิลวตฺถุสฺมิํ, สากิยานํ ปุรุตฺตเม;

สุทฺโธทนสฺส ปุตฺตสฺส, กณฺฑโก สหโช อหํฯ

[1186]

‘‘ยทา โส อฑฺฒรตฺตายํ, โพธาย มภินิกฺขมิ;

โส มํ มุทูหิ ปาณีหิ, ชาลิตมฺพนเขหิ จฯ

[1187]

‘‘สตฺถิํ อาโกฏยิตฺวาน, วห สมฺมาติ จพฺรวิ;

‘อหํ โลกํ ตารยิสฺสํ, ปตฺโต สมฺโพธิมุตฺตมํ’ฯ

[1188]

‘‘ตํ เม คิรํ สุณนฺตสฺส, หาโส เม วิปุโล อหุ;

อุทคฺคจิตฺโต สุมโน, อภิสีสิํ ตทา อหํฯ

[1189]

‘‘อภิรูฬฺหญฺจ มํ ญตฺวา, สกฺยปุตฺตํ มหายสํ;

อุทคฺคจิตฺโต มุทิโต, วหิสฺสํ ปุริสุตฺตมํฯ

[1190]

‘‘ปเรสํ วิชิตํ คนฺตฺวา, อุคฺคตสฺมิํ ทิวากเร;

มมํ ฉนฺนญฺจ โอหาย, อนเปกฺโข โส อปกฺกมิฯ

[1191]

‘‘ตสฺส ตมฺพนเข ปาเท, ชิวฺหาย ปริเลหิสํ;

คจฺฉนฺตญฺจ มหาวีรํ, รุทมาโน อุทิกฺขิสํฯ

[1192]

‘‘อทสฺสเนนหํ ตสฺส, สกฺยปุตฺตสฺส สิรีมโต;

อลตฺถํ ครุกาพาธํ, ขิปฺปํ เม มรณํ อหุฯ

[1193]

‘‘ตสฺเสว อานุภาเวน, วิมานํ อาวสามิทํ;

สพฺพกามคุโณเปตํ, เทโว เทวปุรมฺหิวฯ

[1194]

‘‘ยญฺจ เม อหุวา หาโส, สทฺทํ สุตฺวาน โพธิยา;

เตเนว กุสลมูเลน, ผุสิสฺสํ อาสวกฺขยํฯ

[1195]

‘‘สเจ หิ ภนฺเต คจฺเฉยฺยาสิ, สตฺถุ พุทฺธสฺส สนฺติเก;

มมาปิ นํ วจเนน, สิรสา วชฺชาสิ วนฺทนํฯ

[1196]

‘‘อหมฺปิ ทฏฺฐุํ คจฺฉิสฺสํ, ชินํ อปฺปฏิปุคฺคลํ;

ทุลฺลภํ ทสฺสนํ โหติ, โลกนาถาน ตาทิน’’นฺติฯ –

โสปิ อตฺตนา กตกมฺมํ กเถสิฯ อยญฺหิ อนนฺตเร อตฺตภาเว อมฺหากํ โพธิสตฺเตน สหชาโต กณฺฑโก อสฺสราชา อโหสิฯ โส อภินิกฺขมนสมเย อภิรุฬฺโห เตเนว รตฺตาวเสเสน ตีณิ รชฺชานิ มหาปุริสํ อติกฺกมาเปตฺวา อโนมานทีตีรํ สมฺปาเปสิฯ อถ โส มหาสตฺเตน สูริเย อุคฺคเต ฆฏิการมหาพฺรหฺมุนา อุปนีตานิ ปตฺตจีวรานิ คเหตฺวา ปพฺพชิตฺวา ฉนฺเนน สทฺธิํ กปิลวตฺถุํ อุทฺทิสฺส วิสฺสชฺชิโตฯ

สิเนหภาริเกน หทเยน มหาปุริสสฺส ปาเท อตฺตโน ชิวฺหาย เลหิตฺวา ปสาทโสมฺมานิ อกฺขีนิ อุมฺมีเลตฺวา ยาว ทสฺสนปถา โอโลเกนฺโต ทสฺสนูปจารํ ปน อติกฺกนฺเต โลกนาเถ ‘‘เอวํวิธํ นาม โลกคฺคนายกํ มหาปุริสํ อหํ วหิํ, สผลํ วต เม สรีรํ อโหสี’’ติ ปสนฺนมานโส หุตฺวา ปุน จิรกาลํ สงฺคตสฺส เปมสฺส วเสน วิโยคทุกฺขํ อสหนฺโต ภาวินิยา ทิพฺพสมฺปตฺติยา วเสน ธมฺมตาย โจทิยมาโน กาลํ กตฺวา ตาวติํสภวเน นิพฺพตฺติฯ ตํ สนฺธาย วุตฺตํ ‘‘ปุณฺณมาเส ยถา จนฺโท…เป.… อหํ กปิลวตฺถุสฺมิ’’นฺติอาทิฯ

[1171] ตตฺถ ปุณฺณมาเสติ ปุณฺณมาสิยํ สุกฺกปกฺเข ปนฺนรสิยํฯ ตารกาธิปตีติ ตารกานํ อธิปติฯ สสีติ สสลญฺฉนวาฯ ‘‘ตารกาธิป ทิสฺสตี’’ติ เกจิ ปฐนฺติ, เตสํ ตารกาธิปาติ อวิภตฺติกนิทฺเทโส, ตารกานํ อธิโป หุตฺวา ทิสฺสติ อนุปริยาติ จาติ โยชนา กาตพฺพาฯ

[1172] ทิพฺพํ เทวปุรมฺหิ จาติ เทวปุรสฺมิมฺปิ ทิพฺพํฯ ยถา มนุสฺสานํ ฐานโต เทวปุรํ อุตฺตมํ, เอวํ เทวปุรโต จาปิ อิทํ ตว วิมานํ อุตฺตมนฺติ ทสฺเสติฯ เตนาห ‘‘อติโรจติ วณฺเณน, อุทยนฺโตว รํสิมา’’ติ, อุคฺคจฺฉนฺโต สูริโย วิยาติ อตฺโถฯ

[1173] เวฬูริยสุวณฺณสฺสาติ เวฬุริเยน สุวณฺเณน จ อิทํ พฺยมฺหํ นิมฺมิตนฺติ วจนเสเสน โยชนาฯ ผลิกาติ ผลิกมณินาฯ

[1175] โปกฺขรณีติ โปกฺขรณิโยฯ

[1177-8] ตสฺสาติ ตสฺสา โปกฺขรณิยาฯ วนคุมฺพาติ อุยฺยาเน สุปุปฺผคจฺเฉ สนฺธาย วทติฯ เทวราชํวาติ สกฺกํ วิยฯ อุปติฏฺฐนฺตีติ อุปฏฺฐานํ กโรนฺติฯ

[1179] สพฺพาภรณสญฺฉนฺนาติ สพฺเพหิ อิตฺถาลงฺกาเรหิ ปฏิจฺฉาทิตา, สพฺพโส วิภูสิตสรีราติ อตฺโถฯ วสวตฺตีวาติ วสวตฺติเทวราชา วิยฯ

[1180] เภริสงฺขมุทิงฺคาหีติ ลิงฺควิปลฺลาเสน วุตฺตํ, เภรีหิ จ สงฺเขหิ จ มุทิงฺเคหิ จาติ โยชนาฯ รติสมฺปนฺโนติ ทิพฺพาย รติยา สมงฺคีภูโตฯ นจฺจคีเต สุวาทิเตติ นจฺเจ จ คีเต จ สุนฺทเร วาทิเต จ, นจฺจเน จ คายเน จ สุนฺทเร วาทิเต จ เหตุภูเตฯ นิมิตฺตตฺเถ หิ เอตํ ภุมฺมํ, ปวตฺติเตติ วา วจนเสโสฯ

[1181] ทิพฺพา เต วิวิธา รูปาติ เทวโลกปริยาปนฺนา นานปฺปการา จกฺขุวิญฺเญยฺยา รูปา ตุยฺหํ อธิปฺเปตา ยถาธิปฺเปตา มโนรมา วิชฺชนฺตีติ กิริยาปทํ อาเนตฺวา โยเชตพฺพํฯ ทิพฺพา สทฺทาติอาทีสุปิ เอเสว นโยฯ

[1185] กณฺฑโก สหโช อหนฺติ เอตฺถ อหนฺติ นิปาตมตฺตํฯ ‘‘อหู’’ติ เกจิ ปฏฺฐนฺติ, กณฺฑโก นาม อสฺสราชา มหาสตฺเตน สห เอกสฺมิํเยว ทิวเส ชาตตฺตา สหโช อโหสินฺติ อตฺโถฯ

[1186] อฑฺฒรตฺตายนฺติ อฑฺฒรตฺติยํ, มชฺฌิมยามสมเยติ อตฺโถฯ โพธาย มภินิกฺขมีติ ม-กาโร ปทสนฺธิกโร, อภิสมฺโพธิอตฺถํ มหาภินิกฺขมนํ นิกฺขมีติ อตฺโถฯ มุทูหิ ปาณีหีติ มุทุหตฺถตํ มหาปุริสลกฺขณํ วทติฯ ชาลิตมฺพนเขหีติ ชาลวนฺเตหิ อภิโลหิตนเขหิฯ เตน ชาลหตฺถตํ มหาปุริสลกฺขณํ ตมฺพนขตํ อนุพฺยญฺชนญฺจ ทสฺเสติฯ

[1187] สตฺถิ นาม ชงฺฆา, อิธ ปน สตฺถิโน อาสนฺนฏฺฐานภูโต อูรุปฺปเทโส ‘‘สตฺถี’’ติ วุตฺโตฯ อาโกฏยิตฺวานาติ อปฺโปเฐตฺวาฯ ‘‘วห สมฺมา’’ติ จพฺรวีติ ‘‘สมฺม กณฺฑก, อชฺเชกรตฺติํ มํ วห, มยฺหํ โอปวุยฺหํ โหหี’’ติ จ กเถสิฯ วหเน ปน ปโยชนํ ตทา มหาสตฺเตน ทสฺสิตํ วทนฺโต ‘‘อหํ โลกํ ตารยิสฺสํ, ปตฺโต สมฺโพธิมุตฺตม’’นฺติ อาหฯ เตน ‘‘อหํ อุตฺตมํ อนุตฺตรํ สมฺมาสมฺโพธิํ ปตฺโต อธิคโต หุตฺวา สเทวกํ โลกํ สํสารมโหฆโต ตารยิสฺสามิ, ตสฺมา นยิทํ คมนํ ยํกิญฺจีติ จินฺเตยฺยาสี’’ติ คมเน ปโยชนสฺส อนุตฺตรภาวํ ทสฺเสติฯ

[1188-9] หาโสติ ตุฏฺฐิฯ วิปุโลติ มหาอุฬาโรฯ อภิสีสินฺติ อาสิสิํ อิจฺฉิํ สมฺปฏิจฺฉิํ ฯ อภิรูฬฺหญฺจ มํ ญตฺวา, สกฺยปุตฺตํ มหายสนฺติ ปตฺถฏวิปุลยสํ สกฺยราชปุตฺตํ มหาสตฺตํ มํ อภิรุยฺห นิสินฺนํ ชานิตฺวาฯ วหิสฺสนฺติ เนสิํฯ

[1190-91] ปเรสนฺติ ปรราชูนํฯ วิชิตนฺติ เทสํ ปรรชฺชํฯ โอหายาติ วิสฺสชฺชิตฺวาฯ อปกฺกมีติ อปกฺกมิตุํ อารภิฯ ‘‘ปริพฺพชี’’ติ จ ปฐนฺติฯ ปริเลหิสนฺติ ปริโต เลหิํฯ อุทิกฺขิสนฺติ โอโลเกสิํฯ

[1192-3] ครุกาพาธนฺติ ครุกํ พาฬฺหํ อาพาธํ, มรณนฺติกํ ทุกฺขนฺติ อตฺโถฯ เตนาห ‘‘ขิปฺปํ เม มรณํ อหู’’ติฯ โส หิ อเนกาสุ ชาตีสุ มหาสตฺเตน ทฬฺหภตฺติโก หุตฺวา อาคโต, ตสฺมา วิโยคทุกฺขํ สหิตุํ นาสกฺขิ, ‘‘สมฺมาสมฺโพธิํ อธิคนฺตุํ นิกฺขนฺโต’’ติ ปน สุตฺวา นิรามิสํ อุฬารํ ปีติโสมนสฺสญฺจ อุปฺปชฺชิ, เตน มรณานนฺตรํ ตาวติํเสสุ นิพฺพตฺติ, อุฬารา จสฺส ทิพฺพสมฺปตฺติโย ปาตุรเหสุํฯ เตน วุตฺตํ ‘‘ตสฺเสว อานุภาเวนา’’ติ, ฐานคตสฺส ปสาทมยปุญฺญสฺส พเลนฯ เทโว เทวปุรมฺหิวาติ ตาวติํสภวเน สกฺโก เทวราชา วิยฯ

[1194] ยญฺจ เม อหุวา หาโส, สทฺทํ สุตฺวาน โพธิยาติ ‘‘ปตฺโต สมฺโพธิมุตฺตม’’นฺติ ปฐมตรํ โพธิสทฺทํ สุตฺวา ตทา มยฺหํ หาโส อหุ, ยํ หาสสฺส ภวนํ สุสฺสนํ, เตเนว กุสลมูเลน เตเนว กุสลพีเชน ผุสิสฺสนฺติ ผุสิสฺสามิ ปาปุณิสฺสามิฯ

[1195] เอวํ เทวปุตฺโต ยถาธิคตาย อนาคตาย ภวสมฺปตฺติยา การณภูตํ อตฺตโน กุสลกมฺมํ กเถนฺโต อิทานิ อตฺตนา ภควโต สนฺติกํ คนฺตุกาโมปิ ปุเรตรํ เถเรน สตฺถุ วนฺทนํ เปเสนฺโต ‘‘สเจ’’ติ คาถมาหฯ ตตฺถ สเจ คจฺเฉยฺยาสีติ ยทิ คมิสฺสสิฯ ‘‘สเจ คจฺฉสี’’ติ เกจิ ปฐนฺติ, โส เอวตฺโถฯ มมาปิ นํ วจเนนาติ น เกวลํ ตว สภาเวเนว, อถ โข มมาปิ วจเนน ภควนฺตํฯ วชฺชาสีติ วเทยฺยาสิ, มมาปิ สิรสา วนฺทนนฺติ โยชนาฯ

[1196] ยทิปิ ทานิ วนฺทนญฺจ เปเสมิ, เปเสตฺวา เอว ปน น ติฏฺฐามีติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘อหมฺปิ ทฏฺฐุํ คจฺฉิสฺสํ, ชินํ อปฺปฏิปุคฺคล’’นฺติฯ คมเน ปน ทฬฺหตรํ การณํ ทสฺเสตุํ ‘‘ทุลฺลภํ ทสฺสนํ โหติ, โลกนาถาน ตาทิน’’นฺติ อาหฯ

[1197]

‘‘โส กตญฺญู กตเวที, สตฺถารํ อุปสงฺกมิ;

สุตฺวา คิรํ จกฺขุมโต, ธมฺมจกฺขุํ วิโสธยิฯ

[1198]

‘‘วิโสเธตฺวา ทิฏฺฐิคตํ, วิจิกิจฺฉํ วตานิ จ;

วนฺทิตฺวา สตฺถุโน ปาเท, ตตฺเถวนฺตรธายถา’’ติฯ –

อิมา ทฺเว คาถา สงฺคีติกาเรหิ ฐปิตาฯ

[1197] ตตฺถ สุตฺวา คิรํ จกฺขุมโตติ ปญฺจหิ จกฺขูหิ จกฺขุมโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส วจนํ สุตฺวาฯ ธมฺมจกฺขุนฺติ โสตาปตฺติมคฺคํฯ วิโสธยีติ อธิคจฺฉิฯ อธิคโมเยว หิ ตสฺส วิโสธนํฯ

[1198] วิโสเธตฺวา ทิฏฺฐิคตนฺติ ทิฏฺฐิคตํ สมุคฺฆาเตตฺวาฯ วิจิกิจฺฉํ วตานิ จาติ โสฬสวตฺถุกํ อฏฺฐวตฺถุกญฺจ วิจิกิจฺฉญฺจ ‘‘สีลพฺพเตหิ สุทฺธี’’ติ ปวตฺตนกสีลพฺพตปรามาเส จ วิโสธยีติ โยชนาฯ ตตฺถ หิ สห ปริยาเยหิ ตถา ปวตฺตา ปรามาสา ‘‘วตานี’’ติ วุตฺตํฯ เสสํ วุตฺตนยเมวฯ

กณฺฑกวิมานวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. อเนกวณฺณวิมานวณฺณนา

อเนกวณฺณํ ทรโสกนาสนนฺติ อเนกวณฺณวิมานํฯ ตสฺส กา อุปฺปตฺติ? ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเนฯ เตน สมเยน อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน เหฏฺฐา วุตฺตนเยน เทวจาริกํ จรนฺโต ตาวติํสภวนํ อคมาสิฯ อถ นํ อเนกวณฺโณ เทวปุตฺโต ทิสฺวา สญฺชาตคารวพหุมาโน อุปสงฺกมิตฺวา อญฺชลิํ ปคฺคยฺห อฏฺฐาสิฯ เถโร –

[1199]

‘‘อเนกวณฺณํ ทรโสกนาสนํ, วิมานมารุยฺห อเนกจิตฺตํ;

ปริวาริโต อจฺฉราสงฺคเณน, สุนิมฺมิโต ภูตปตีว โมทสิฯ

[1200]

‘‘สมสฺสโม นตฺถิ กุโต ปนุตฺตโร, ยเสน ปุญฺเญน จ อิทฺธิยา จ;

สพฺเพ จ เทวา ติทสคณา สเมจฺจ, ตํ ตํ นมสฺสนฺติ สสิํว เทวา;

อิมา จ เต อจฺฉราโย สมนฺตโต, นจฺจนฺติ คายนฺติ ปโมทยนฺติฯ

[1201]