เมนู

6. โคปาลวิมานวณฺณนา

ทิสฺวาน เทวํ ปฏิปุจฺฉิ ภิกฺขูติ โคปาลวิมานํฯ ตสฺส กา อุปฺปตฺติ? ภควา ราชคเห วิหรติ เวฬุวเนฯ เตน สมเยน ราชคหวาสี อญฺญตโร โคปาลโก ปาตราสตฺถาย ปิโลติกาย ปุฏพทฺธํ กุมฺมาสํ คเหตฺวา นครโต นิกฺขมิตฺวา คาวีนํ จรณฏฺฐานภูตํ โคจรภูมิํ สมฺปาปุณิฯ ตํ อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน ‘‘อยํ อิทาเนว กาลํ กริสฺสติ, มยฺหญฺจ กุมฺมาสํ ทตฺวา ตาวติํเสสุ อุปฺปชฺชิสฺสตี’’ติ จ ญตฺวา ตสฺส สมีปํ อคมาสิฯ โส เวลํ โอโลเกตฺวา เถรสฺส กุมฺมาสํ ทาตุกาโม อโหสิฯ เตน จ สมเยน คาวิโย มาสกฺเขตฺตํ ปวิสนฺติฯ อถ โส โคปาโล จินฺเตสิ ‘‘กิํ นุ โข เถรสฺส กุมฺมาสํ ทเทยฺยํ, อุทาหุ คาวิโย มาสกฺเขตฺตโต นีหเรยฺย’’นฺติฯ อถสฺส เอตทโหสิ ‘‘มาสสามิกา มํ ยํ อิจฺฉนฺติ, ตํ กโรนฺตุ, เถเร ปน คเต กุมฺมาสทานนฺตราโย เม สิยา, หนฺทาหํ ปฐมํ อยฺยสฺส กุมฺมาสํ ทสฺสามี’’ติ ตํ เถรสฺส อุปเนสิฯ ปฏิคฺคเหสิ เถโร อนุกมฺปํ อุปาทายฯ

อถ นํ คาวิโย นิวตฺเตตุํ ปริสฺสยํ อโนโลเกตฺวา เวเคน อุปธาวนฺตํ ปาเทน ผุฏฺโฐ อาสีวิโส ฑํสิฯ เถโรปิ ตํ อนุกมฺปมาโน ตํ กุมฺมาสํ ปริภุญฺชิตุํ อารภิฯ โคปาลโกปิ คาวิโย นิวตฺเตตฺวา อาคโต เถรํ กุมฺมาสํ ปริภุญฺชนฺตํ ทิสฺวา ปสนฺนจิตฺโต อุฬารํ ปีติโสมนสฺสํ ปฏิสํเวเทนฺโต นิสีทิฯ ตาวเทวสฺส สกลสรีรํ วิสํ อชฺโฌตฺถริฯ มุหุตฺตเมว เวเค มุทฺธปตฺเต กาลมกาสิ, กาลกโต จ ตาวติํเสสุ ทฺวาทสโยชนิเก กนกวิมาเน นิพฺพตฺติฯ ตํ อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน ทิสฺวา อิมาหิ คาถาหิ ปฏิปุจฺฉิ –

[1159]

‘‘ทิสฺวาน เทวํ ปฏิปุจฺฉิ ภิกฺขุ, อุจฺเจ วิมานมฺหิ จิรฏฺฐิติเก;

อามุตฺตหตฺถาภรณํ ยสสฺสิํ, ทิพฺเพ วิมานมฺหิ ยถาปิ จนฺทิมาฯ

[1160]

‘‘อลงฺกโต มลฺยธโร สุวตฺโถ, สุกุณฺฑลี กปฺปิตเกสมสฺสุ;

อามุตฺตหตฺถาภรโณ ยสสฺสี, ทิพฺเพ วิมานมฺหิ ยถาปิ จนฺทิมาฯ

[1161]

‘‘ทิพฺพา จ วีณา ปวทนฺติ วคฺคุํ; อฏฺฐฏฺฐกา สิกฺขิตา สาธุรูปา;

ทิพฺพา จ กญฺญา ติทสจรา อุฬารา, นจฺจนฺติ คายนฺติ ปโมทยนฺติฯ

[1162]

‘‘เทวิทฺธิปตฺโตสิ มหานุภาโว…เป.…

วณฺโณ จ เต สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติฯ

โสปิ ตสฺส พฺยากาสิ –

[1163] ‘‘โส เทวปุตฺโต อตฺตมโน…เป.…ยสฺส กมฺมสฺสิทํ ผลํ’’ฯ

[1164]

‘‘อหํ มนุสฺเสสุ มนุสฺสภูโต, สงฺคมฺม รกฺขิสฺสํ ปเรสํ เธนุโย;

ตโต จ อาคา สมโณ มมนฺติเก, คาโว จ มาเส อคมํสุ ขาทิตุํฯ

[1165]

‘‘ทฺวยชฺช กิจฺจํ อุภยญฺจ การิยํ, อิจฺเจวหํ ภนฺเต ตทา วิจินฺตยิํ;

ตโต จ สญฺญํ ปฏิลทฺธ โยนิโส, ‘ททามิ ภนฺเต’ติ ขิปิํ อนนฺตกํฯ

[1166]

‘‘โส มาสเขตฺตํ ตุริโต อวาสริํ, ปุรา อยํ ภญฺชติ ยสฺสิทํ ธนํ;

ตโต จ กณฺโห อุรโค มหาวิโส, อฑํสิ ปาเท ตุริตสฺส เม สโตฯ

[1167]

‘‘สฺวาหํ อฏฺโฏมฺหิ ทุกฺเขน ปีฬิโต, ภิกฺขุ จ ตํ สามํ มุญฺจิตฺวานนฺตกํ;

อหาสิ กุมฺมาสํ มมานุกมฺปยา, ตโต จุโต กาลกโตมฺหิ เทวตาฯ

[1168]

‘‘ตเทว กมฺมํ กุสลํ กตํ มยา, สุขญฺจ กมฺมํ อนุโภมิ อตฺตนา;

ตยา หิ ภนฺเต อนุกมฺปิโต ภุสํ, กตญฺญุตาย อภิวาทยามิ ตํฯ

[1169]

‘‘สเทวเก โลเก สมารเก จ, อญฺโญ มุนิ นตฺถิ ตยานุกมฺปโก;

ตยา หิ ภนฺเต อนุกมฺปิโต ภุสํ, กตญฺญุตาย อภิวาทยามิ ตํฯ

[1170]

‘‘อิมสฺมิํ โลเก ปรสฺมิํ วา ปน, อญฺโญ มุนี นตฺถิ ตยานุกมฺปโก;

ตยา หิ ภนฺเต อนุกมฺปิโต ภุสํ, กตญฺญุตาย อภิวาทยามิ ต’’นฺติฯ

อถายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน อตฺตนา จ เทวตาย จ กถิตนิยาเมเนว ตํ ภควโต อาโรเจสิฯ สตฺถา ตมตฺถํ ปจฺจนุภาสิตฺวา ตํ อฏฺฐุปฺปตฺติํ กตฺวา สมฺปตฺตปริสาย ธมฺมํ เทเสตุํ ‘‘ทิสฺวาน เทวํ ปฏิปุจฺฉิ ภิกฺขู’’ติอาทิมาหฯ

[1159] ตตฺถ เทวนฺติ โคปาลเทวปุตฺตํฯ ภิกฺขูติ อายสฺมนฺตํ มหาโมคฺคลฺลานํ สนฺธาย สตฺถา วทติฯ โส หิ สพฺพโส ภินฺนกิเลสตาย ภิกฺขุฯ วิมานสฺส พหุกาลาวฏฺฐายิตาย กปฺปฏฺฐิติกตาย เอว วา ‘‘จิรฏฺฐิติเก’’ติ วุตฺตํ, ‘‘จิรฏฺฐิติก’’นฺติปิ เกจิ ปฐนฺติฯ ตญฺหิ ‘‘เทว’’นฺติ อิมินา สมฺพนฺธิตพฺพํฯ โสปิ หิ สฏฺฐิสตสหสฺสาธิกา ติสฺโส วสฺสโกฏิโย ตตฺถ อวฏฺฐานโต ‘‘จิรฏฺฐิติเก’’ติ วตฺตพฺพตํ ลภติฯ ยถาปิ จนฺทิมาติ ยถา จนฺทิมา เทวปุตฺโต กนฺตสีตลมโนหรกิรณชาลสมุชฺชเล อตฺตโน ทิพฺเพ วิมานมฺหิ วิโรจติ, เอวํ วิโรจมานนฺติ วจนเสสาฯ

[1160] อลงฺกโตติอาทิ ตสฺส เทวปุตฺตสฺส เถเรน ปุจฺฉิตาการทสฺสนํ, ตํ เหฏฺฐา วุตฺตตฺถเมวฯ

[1164] สงฺคมฺมาติ สงฺคเมตฺวา, สงฺคมฺมาติ วา สงฺคเหตฺวาฯ เหตฺวตฺโถปิ หิ อิธ อนฺโตนีโต, พหู เอกโต หุตฺวาติ อตฺโถฯ อาคาติ อาคญฺฉิฯ มาเสติ มาสสสฺสานิฯ

[1165] ทฺวยชฺชาติ ทฺวยํ อชฺช เอตรหิ กิจฺจํ กาตพฺพํฯ อุภยญฺจ การิยนฺติ วุตฺตสฺเสวตฺถสฺส ปริยายวจนํฯ สญฺญนฺติ ธมฺมสญฺญํฯ เตนาห ‘‘โยนิโส’’ติ ปฏิลทฺธาติ ปฏิลภิตฺวาฯ ขิปินฺติ ปนิคฺคาหาปนวเสน หตฺเถ ขิปิํฯ อนนฺตกนฺติ นนฺตกํ กุมฺมาสํ ปกฺขิปิตฺวา พนฺธิตฺวา ฐปิตํ ปิโลติกํฯ อ-กาโร เจตฺถ นิปาตมตฺตํฯ

[1166] โสติ โส อหํฯ ตุริโตติ ตุริโต สมฺภมนฺโตฯ อวาสรินฺติ อุปคจฺฉิ, ปาวิสิํ วาฯ ปุรา อยํ ภญฺชติ ยสฺสิทํ ธนนฺติ ยสฺส เขตฺตสามิกสฺส อิทํ มาสสสฺสํ ธนํ, ตํ อยํ โคคโณ ภญฺชติ ปุรา ตสฺส ภญฺชนโต, อามทฺทนโต ปุเรตรเมวาติ อตฺโถฯ ตโตติ ตตฺถฯ ตุริตสฺส เม สโตติ สมฺภมนฺตสฺส เม สมานสฺส, สหสา คมเนน มคฺเค กณฺหสปฺปํ อโนโลเกตฺวา คตสฺสาติ อธิปฺปาโยฯ

[1167] อฏฺโฏมฺหิ ทุกฺเขน ปีฬิโตติ เตน อาสีวิสฑํสเนน อฏฺโฏ อฏฺฏิโต อุปทฺทุโต มรณทุกฺเขน พาธิโต ภวามิฯ อหาสีติ อชฺโฌหริ, ปริภุญฺชีติ อตฺโถฯ ตโต จุโต กาลกโตมฺหิ เทวตาติ ตโต มนุสฺสตฺตภาวโต จุโต มรณกาลปฺปตฺติยา, ตตฺถ วา อายุสงฺขารสฺส เขปนสงฺขาตสฺส กาลสฺส กตตฺตา กาลกโต, ตทนนฺตรเมว จ อมฺหิ เทวตา เทวตฺตภาวปฺปตฺติยา เทวตา โหมีติ อตฺโถฯ

[1169] ตยาติ ตยา สทิโส อญฺโญ มุนิ โมเนยฺยคุณยุตฺโต อิสิ นตฺถิฯ ตยาติ วา นิสฺสกฺเก อิทํ กรณวจนํฯ เสสํ วุตฺตนยเมวฯ

โคปาลวิมานวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. กณฺฑกวิมานวณฺณนา

ปุณฺณมาเส ยถา จนฺโทติ กณฺฑกวิมานํฯ ตสฺส กา อุปฺปตฺติ? ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเนฯ เตน จ สมเยน อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน เหฏฺฐา วุตฺตนเยเนว เทวจาริกํ จรนฺโต ตาวติํสภวนํ คโตฯ ตสฺมิํ ขเณ กณฺฑโก เทวปุตฺโต สกภวนโต นิกฺขมิตฺวา ทิพฺพยานํ อภิรุหิตฺวา มหนฺเตน ปริวาเรน มหติยา เทวิทฺธิยา อุยฺยานํ คจฺฉนฺโต อายสฺมนฺตํ มหาโมคฺคลฺลานํ ทิสฺวา สญฺชาตคารวพหุมาโน สหสา ยานโต โอรุยฺห เถรํ อุปสงฺกมิตฺวา ปญฺจปติฏฺฐิเตน วนฺทิตฺวา สิรสฺมิํ อญฺชลิํ ปคฺคยฺห อฏฺฐาสิฯ อถ นํ เถโร –

[1171]

‘‘ปุณฺณมาเส ยถา จนฺโท, นกฺขตฺตปริวาริโต;

สมนฺตา อนุปริยาติ, ตารกาธิปตี สสีฯ

[1172]

‘‘ตถูปมํ อิทํ พฺยมฺหํ, ทิพฺพํ เทวปุรมฺหิ จ;

อติโรจติ วณฺเณน, อุทยนฺโตว รํสิมาฯ

[1173]

‘‘เวฬูริยสุวณฺณสฺส, ผลิกา รูปิยสฺส จ;

มสารคลฺลมุตฺตาหิ, โลหิตงฺคมณีหิ จฯ

[1174]

‘‘จิตฺรา มโนรมา ภูมิ, เวฬูริยสฺส สนฺถตา;

กูฏาคารา สุภา รมฺมา, ปาสาโท เต สุมาปิโตฯ

[1175]

‘‘รมฺมา จ เต โปกฺขรณี, ปุถุโลมนิเสวิตา;

อจฺโฉทกา วิปฺปสนฺนา, โสณฺณวาลุกสนฺถตาฯ

[1176]

‘‘นานาปทุมสญฺฉนฺนา, ปุณฺฑรีกสโมตตา;

สุรภิํ สมฺปวายนฺติ, มนุญฺญา มาตุเตริตาฯ

[1177]

‘‘ตสฺสา เต อุภโต ปสฺเส, วนคุมฺพา สุมาปิตา;

อุเปตา ปุปฺผรุกฺเขหิ, ผลรุกฺเขหิ จูภยํฯ

[1178]

‘‘โสวณฺณปาเท ปลฺลงฺเก, มุทุเก โคนกตฺถเต;

นิสินฺนํ เทวราชํว, อุปติฏฺฐนฺติ อจฺฉราฯ

[1179]