‘‘เตน เมตาทิโส วณฺโณ…เป.…วณฺโณ จ เม สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติฯ

[1131] ตตฺถ วิวเนติ อรญฺเญฯ อารามรุกฺขานิ จา อารามภูเต รุกฺเข, อารามํ กตฺวา ตตฺถ รุกฺเข โรเปสินฺติ อตฺโถฯ เสสํ สพฺพํ วุตฺตนยเมวฯ

มณิถูณวิมานวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. สุวณฺณวิมานวณฺณนา

โสวณฺณมเย ปพฺพตสฺมินฺติ สุวณฺณวิมานํฯ ตสฺส กา อุปฺปตฺติ? ภควา อนฺธกวินฺเท วิหรติฯ เตน สมเยน อญฺญตโร อุปาสโก สทฺโธ ปสนฺโน วิภวสมฺปนฺโน ตสฺส คามสฺส อวิทูเร อญฺญตรสฺมิํ มุณฺฑกปพฺพเต สพฺพาการสมฺปนฺนํ ภควโต วสนานุจฺฉวิกํ คนฺธกุฏิํ กาเรตฺวา ตตฺถ ภควนฺตํ วสาเปนฺโต สกฺกจฺจํ อุปฏฺฐหิ, สยญฺจ นิจฺจสีเล ปติฏฺฐิโต สุวิสุทฺธสีลสํวโร หุตฺวา กาลํ กตฺวา ตาวติํสภวเน นิพฺพตฺติฯ ตสฺส กมฺมานุภาวสํสูจกํ นานารตนรํสิชาลสมุชฺชลํ วิจิตฺตเวทิกาปริกฺขิตฺตํ วิวิธวิปุลาลงฺกาโรปโสภิตํ สุวิภตฺตภิตฺติตฺถมฺภโสปานํ อารามรมณียกํ กญฺจนปพฺพตมุทฺธนิ วิมานํ อุปฺปชฺชิฯ ตํ อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน เทวจาริกํ จรนฺโต ทิสฺวา อิมาหิ คาถาหิ ปฏิปุจฺฉิ –

[1134]

‘‘โสวณฺณมเย ปพฺพตสฺมิํ, วิมานํ สพฺพโตปภํ;

เหมชาลปฏิจฺฉนฺนํ, กิงฺกิณิชาลกปฺปิตํฯ

[1135]

‘‘อฏฺฐํสา สุกตา ถมฺภา, สพฺเพ เวฬุริยามยา;

เอกเมกาย อํสิยา, รตนา สตฺต นิมฺมิตาฯ

[1136]

‘‘เวฬูริยสุวณฺณสฺส, ผลิกา รูปิยสฺส จ;

มสารคลฺลมุตฺตาหิ, โลหิตงฺคมณีหิ จฯ

[1137]

‘‘จิตฺรา มโนรมา ภูมิ, น ตตฺถุทฺธํสตี รโช;

โคปานสีคณา ปีตา, กูฏํ ทาเรนฺติ นิมฺมิตาฯ

[1138]

‘‘โสปานานิ จ จตฺตาริ, นิมฺมิตา จตุโร ทิสา;

นานารตนคพฺเภหิ, อาทิจฺโจว วิโรจติฯ

[1139]

‘‘เวทิยา จตสฺโส ตตฺถ, วิภตฺตา ภาคโส มิตา;

ททฺทลฺลมานา อาภนฺติ, สมนฺตา จตุโร ทิสาฯ

[1140]

‘‘ตสฺมิํ วิมาเน ปวเร, เทวปุตฺโต มหปฺปโภ;

อติโรจสิ วณฺเณน, อุทยนฺโตว ภาณุมาฯ

[1141]

‘‘ทานสฺส เต อิทํ ผลํ, อโถ สีลสฺส วา ปน;

อโถ อญฺชลิกมฺมสฺส, ตํ เม อกฺขาหิ ปุจฺฉิโต’’ติฯ

โสปิสฺส อิมาหิ คาถาหิ พฺยากาสิ –

[1142] ‘‘โส เทวปุตฺโต อตฺตมโน…เป.… ยสฺส กมฺมสฺสิทํ ผลํ’’ฯ

[1143]

‘‘อหํ อนฺธกวินฺทสฺมิํ, พุทฺธสฺสาทิจฺจพนฺธุโน;

วิหารํ สตฺถุ กาเรสิํ, ปสนฺโน เสหิ ปาณิภิฯ

[1144]

‘‘ตตฺถ คนฺธญฺจ มาลญฺจ, ปจฺจยญฺจ วิเลปนํ;

วิหารํ สตฺถุ อทาสิํ, วิปฺปสนฺเนน เจตสา;

เตน มยฺหํ อิทํ ลทฺธํ, วสํ วตฺเตมิ นนฺทเนฯ

[1145]

‘‘นนฺทเน จ วเน รมฺเม, นานาทิชคณายุเต;

รมามิ นจฺจคีเตหิ, อจฺฉราหิ ปุรกฺขโต’’ติฯ

[1134] ตตฺถ สพฺพโตปภนฺติ สพฺพภาเคหิ ปภาสนฺตํ ปภามุญฺจนกํฯ กิงฺกิณิชาลกปฺปิตนฺติ กปฺปิตกิงฺกิณิกชาลํฯ

[1135] สพฺเพ เวฬุริยามยาติ สพฺเพ ถมฺภา เวฬุริยมณิมยาฯ ตตฺถ ปน เอกเมกาย อํสิยาติ อฏฺฐํเสสุ ถมฺเภสุ เอกเมกสฺมิํ อํสภาเคฯ รตนา สตฺต นิมฺมิตาติ สตฺตรตนกมฺมนิมฺมิตา, เอเกโก อํโส สตฺตรตนมโยติ อตฺโถฯ

[1136] ‘‘เวฬูริยสุวณฺณสฺสา’’ติอาทินา นานารตนานิ ทสฺเสติฯ

ตตฺถ เวฬูริยสุวณฺณสฺสาติ เวฬุริเยน จ สุวณฺเณน จ นิมฺมิตา, จิตฺราติ วา โยชนาฯ กรณตฺเถ หิ อิทํ สามิวจนํฯ ผลิกา รูปิยสฺส จาติ เอตฺถาปิ เอเสว นโยฯ มสารคลฺลมุตฺตาหีติ กพรมณีหิฯ โลหิตงฺคมณีหิ จาติ รตฺตมณีหิฯ

[1137] น ตตฺถุทฺธํสตี รโชติ มณิมยภูมิกตฺตา น ตสฺมิํ วิมาเน รโช อุคฺคจฺฉติฯ โคปานสีคณาติ โคปานสีสมูหาฯ ปีตาติ ปีตวณฺณา, สุวณฺณมยา เจว ผุสฺสราคาทิมณิมยา จาติ อตฺโถฯ กูฏํ ธาเรนฺตีติ สตฺตรตนมยํ กณฺณิกํ ธาเรนฺติฯ

[1138-9] นานารตนคพฺเภหีติ นานารตนมเยหิ โอวรเกหิฯ เวทิยาติ เวทิกาฯ จตสฺโสติ จตูสุ ทิสาสุ จตสฺโสฯ เตนาห ‘‘สมนฺตา จตุโร ทิสา’’ติฯ

[1140] มหปฺปโภติ มหาชุติโกฯ อุทยนฺโตติ อุคฺคจฺฉนฺโตฯ ภาณุมาติ อาทิจฺโจฯ

[1143] เสหิ ปาณิภีติ กายสารํ ปุญฺญํ ปสวนฺโต อตฺตโน ปาณีหิ ตํ ตํ กิจฺจํ กโรนฺโต วิหารํ สตฺถุ กาเรสินฺติ โยชนาฯ อถ วา เสหิ ปาณิภีติ ตตฺถ อนฺธกวินฺทสฺมิํ คนฺธญฺจ มาลญฺจ ปจฺจยญฺจ วิเลปนญฺจ ปูชาวเสนฯ ยถา กถํ? วิหารญฺจ วิปฺปสนฺเนน เจตสา สตฺถุโน อทาสิํ ปูเชสิํ นิยฺยาเทสิํ จาติ เอวเมตฺถ โยชนา เวทิตพฺพาฯ

[1144] เตนาติ เตน ยถาวุตฺเตน ปุญฺญกมฺเมน การณภูเตนฯ มยฺหนฺติ มยาฯ อิทนฺติ อิทํ ปุญฺญผลํ, อิทํ วา ทิพฺพํ อาธิปเตยฺยํฯ เตนาห ‘‘วสํ วตฺเตมี’’ติฯ

[1145] นนฺทเนติ นนฺทิยา ทิพฺพสมิทฺธิยา อุปฺปชฺชนฏฺฐาเน อิมสฺมิํ เทวโลเก, ตตฺถาปิ วิเสสโต นนฺทเน วเน รมฺเม, เอวํ รมณีเย อิมสฺมิํ นนฺทเน วเน รมามีติ โยชนาฯ เสสํ วุตฺตนยเมวฯ

เอวํ เทวตาย อตฺตโน ปุญฺญกมฺเม อาวิกเต เถโร สปริวารสฺส ตสฺส เทวปุตฺตสฺส ธมฺมํ เทเสตฺวา ภควโต ตมตฺถํ นิเวเทสิฯ ภควา ตํ อฏฺฐุปฺปตฺติํ กตฺวา สมฺปตฺตปริสาย ธมฺมํ เทเสสิฯ สา เทสนา มหาชนสฺส สาตฺถิกา อโหสีติฯ

สุวณฺณวิมานวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. อมฺพวิมานวณฺณนา

อุจฺจมิทํ มณิถูณนฺติ อมฺพวิมานํฯ ตสฺส กา อุปฺปตฺติ? ภควา ราชคเห วิหรติ เวฬุวเนฯ เตน สมเยน ราชคเห อญฺญตโร ทุคฺคตปุริโส ปเรสํ ภตฺตเวตนภโต หุตฺวา อมฺพวนํ รกฺขติฯ โส เอกทิวสํ อายสฺมนฺตํ สาริปุตฺตํ คิมฺหสมเย สูริยาตปสนฺตตฺเต อุณฺหวาลิกานิปฺปีฬิเต วิปฺผนฺทมานมรีจิชาลวิตฺถเต ภูมิปฺปเทเส ตสฺส อมฺพารามสฺส อวิทูเรน มคฺเคน เสทาคเตน คตฺเตน คจฺฉนฺตํ ทิสฺวา สญฺชาตคารวพหุมาโน อุปสงฺกมิตฺวา เอวมาห ‘‘มหา อยํ, ภนฺเต, ฆมฺมปริฬาโห, อติวิย ปริสฺสนฺตรูโป วิย ทิสฺสติ, สาธุ, ภนฺเต, อยฺโย อิมํ อมฺพารามํ ปวิสิตฺวา มุหุตฺตํ วิสฺสมิตฺวา อทฺธานปริสฺสมํ ปฏิวิโนเทตฺวา คจฺฉถ อนุกมฺปํ อุปาทายา’’ติฯ เถโร วิเสสโต ตสฺส จิตฺตปฺปสาทํ ปริพฺรูเหตุกาโม ตํ อารามํ ปวิสิตฺวา อญฺญตรสฺส อมฺพรุกฺขสฺส มูเล นิสีทิฯ

ปุน โส ปุริโส อาห ‘‘สเจ, ภนฺเต, นฺหายิตุกามตฺถ, อหํ อิโต กูปโต อุทกํ อุทฺธริตฺวา ตุมฺเห นฺหาเปสฺสามิ, ปานียญฺจ ทสฺสามี’’ติฯ เถโรปิ อธิวาเสสิ ตุณฺหีภาเวนฯ โส กูปโต อุทกํ อุทฺธริตฺวา ปริสฺสาเวตฺวา เถรํ นฺหาเปสิ, นฺหาเปตฺวา จ หตฺถปาเท โธวิตฺวา นิสินฺนสฺส ปานียํ อุปเนสิฯ เถโร ปานียํ ปิวิตฺวา ปฏิปฺปสฺสทฺธทรโถ ตสฺส ปุริสสฺส อุทกทาเน เจว นฺหาปเน จ อนุโมทนํ วตฺวา ปกฺกามิฯ อถ โส ปุริโส ‘‘ฆมฺมาภิตตฺตสฺส วต เถรสฺส ฆมฺมปริฬาหํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภสิํ, พหุํ วต มยา ปุญฺญํ ปสุต’’นฺติ อุฬารปีติโสมนสฺสํ ปฏิสํเวเทสิฯ โส อปรภาเค กาลํ กตฺวา ตาวติํเสสุ อุปฺปชฺชิฯ ตํ อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน อุปสงฺกมิตฺวา อิมาหิ คาถาหิ กตปุญฺญํ ปุจฺฉิฯ

[1146]

‘‘อุจฺจมิทํ มณิถูณํ วิมานํ, สมนฺตโต ทฺวาทส โยชนานิ;

กูฏาคารา สตฺตสตา อุฬารา, เวฬุริยถมฺภา รุจกตฺถตา สุภาฯ

[1147]