อิตโร ‘‘นาหํ มุธา ปุปฺผานิ คเหตฺวา ภควโต ปูชํ กริสฺสามี’’ติ กหาปณานิ ตสฺส ปุรโต ฐเปตฺวา ปุปฺผานิ คเหตฺวา เจติยงฺคณํ คนฺตฺวา ปสนฺนจิตฺโต ปูชํ อกาสิฯ โส อปรภาเค กาลํ กตฺวา ตาวติํเสสุ อุปฺปชฺชิตฺวา ตตฺถ ยาวตายุกํ ฐตฺวา ปุนปิ เทวโลเก, ปุนปิ เทวโลเกติ เอวํ อปราปรํ เทเวสุเยว สํสรนฺโต ตสฺเสว กมฺมสฺส วิปากาวเสเสน อิมสฺมิมฺปิ พุทฺธุปฺปาเท ตาวติํเสสุเยว อุปฺปชฺชิฯ ตํ สนฺธาย เหฏฺฐา วุตฺตํ ‘‘ตตฺถ อทฺทส อญฺญตรํ เทวปุตฺต’’นฺติอาทิฯ

ตํ ปเนตํ ปวตฺติํ อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน มนุสฺสโลกํ อาคนฺตฺวา ภควโต อาโรเจสิฯ ภควา ตมตฺถํ อฏฺฐุปฺปตฺติํ กตฺวา สมฺปตฺตปริสาย วิตฺถาเรน ธมฺมํ เทเสสิฯ สา เทสนา มหาชนสฺส สาตฺถิกา อโหสีติฯ

นาควิมานวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

11. ทุติยนาควิมานวณฺณนา

มหนฺตํ นาคํ อภิรุยฺหาติ ทุติยนาควิมานํฯ ตสฺส กา อุปฺปตฺติ? ภควา ราชคเห วิหรติ เวฬุวเนฯ เตน สมเยน ราชคเห อญฺญตโร อุปาสโก สทฺโธ ปสนฺโน ปญฺจสุ สีเลสุ ปติฏฺฐิโต อุโปสถทิวเสสุ อุโปสถสีลํ สมาทิยิตฺวา ปุเรภตฺตํ อตฺตโน วิภวานุรูปํ ภิกฺขูนํ ทานานิ ทตฺวา สยํ ภุญฺชิตฺวา สุทฺธวตฺถนิวตฺโถ สุทฺธุตฺตราสงฺโค ปจฺฉาภตฺตํ เยภุยฺเยน อฏฺฐ ปานานิ คาหาเปตฺวา วิหารํ คนฺตฺวา ภิกฺขุสงฺฆสฺส นิยฺยาเทตฺวา ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา ธมฺมํ สุณาติฯ เอวํ โส สกฺกจฺจํ ทานมยํ สีลมยญฺจ พหุํ สุจริตํ อุปจินิตฺวา อิโต จุโต ตาวติํเสสุ อุปฺปชฺชิฯ ตสฺส ปุญฺญานุภาเวน สพฺพเสโต มหนฺโต ทิพฺโพ หตฺถินาโค ปาตุรโหสิฯ โส ตํ อภิรุยฺห มหนฺเตน ปริวาเรน มหนฺเตน ทิพฺพานุภาเวน กาเลน กาลํ อุยฺยานกีฬํ คจฺฉติฯ

อเถกทิวสํ กตญฺญุตาย โจทิยมาโน อฑฺฒรตฺติสมเย ตํ ทิพฺพนาคํ อภิรุยฺห มหตา ปริวาเรน ‘‘ภควนฺตํ วนฺทิสฺสามี’’ติ เทวโลกโต อาคนฺตฺวา เกวลกปฺปํ เวฬุวนํ โอภาเสตฺวา หตฺถิกฺขนฺธโต โอรุยฺห ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา อภิวาเทตฺวา อญฺชลิํ ปคฺคยฺห เอกมนฺตํ อฏฺฐาสิ ฯ ตํ ภควโต สมีเป ฐิโต อายสฺมา วงฺคีโส ภควโต อนุญฺญาย อิมาหิ คาถาหิ ปุจฺฉิ –

[968]

‘‘มหนฺตํ นาคํ อภิรุยฺห, สพฺพเสตํ คชุตฺตมํ;

วนา วนํ อนุปริยาสิ, นารีคณปุรกฺขโต;

โอภาเสนฺโต ทิสา สพฺพา, โอสธี วิย ตารกาฯ

[969]

‘‘เกน เตตาทิโส วณฺโณ…เป.…

วณฺโณ จ เต สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติฯ

ตตฺถา ปุจฺฉิโต โสปิ ตสฺส คาถาหิ เอว พฺยากาสิฯ

[971]

‘‘โส เทวปุตฺโต อตฺตมโน, วงฺคีเสเนว ปุจฺฉิโต;

ปญฺหํ ปุฏฺโฐ วิยากาสิ, ยสฺส กมฺมสฺสิทํ ผลํ’’ฯ

[972]

‘‘อหํ มนุสฺเสสุ มนุสฺสภูโต, อุปาสโก จกฺขุมโต อโหสิํ;

ปาณาติปาตา วิรโต อโหสิํ, โลเก อทินฺนํ ปริวชฺชยิสฺสํฯ

[973]

‘‘อมชฺชโป โน จ มุสา อภาณิํ, สเกน ทาเรน จ ตุฏฺโฐ อโหสิํ;

อนฺนญฺจ ปานญฺจ ปสนฺนจิตฺโต, สกฺกจฺจ ทานํ วิปุลํ อทาสิํฯ

[974]

‘‘เตน เมตาทิโส วณฺโณ…เป.…

วณฺโณ จ เม สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติฯ

ตตฺถ อปุพฺพํ นตฺถิ, เสสํ เหฏฺฐา วุตฺตนยเมวฯ

ทุติยนาควิมานวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

12. ตติยนาควิมานวณฺณนา

โก นุ ทิพฺเพน ยาเนนาติ ตติยนาควิมานํฯ ตสฺส กา อุปฺปตฺติ? ภควา ราชคเห วิหรติ เวฬุวเน กลนฺทกนิวาเปฯ เตน สมเยน ตโย ขีณาสวตฺเถรา คามกาวาเส วสฺสํ อุปคจฺฉิํสุฯ เต วุตฺถวสฺสา ปวาเรตฺวา ‘‘ภควนฺตํ วนฺทิสฺสามา’’ติ ราชคหํ อุทฺทิสฺส คจฺฉนฺตา อนฺตรามคฺเค สายํ อญฺญตรสฺมิํ คามเก มิจฺฉาทิฏฺฐิกพฺราหฺมณสฺส อุจฺฉุเขตฺตสมีปํ คนฺตฺวา อุจฺฉุปาลํ ปุจฺฉิํสุ ‘‘อาวุโส, สกฺกา อชฺช ราชคหํ ปาปุณิตุ’’นฺติฯ ‘‘น สกฺกา, ภนฺเต, อิโต อฑฺฒโยชเน ราชคหํ, อิเธว วสิตฺวา สฺเว คจฺฉถา’’ติ อาหฯ ‘‘อตฺเถตฺถ โกจิ วสนโยคฺโค อาวาโส’’ติ? ‘‘นตฺถิ, ภนฺเต, อหํ ปน โว วสนฏฺฐานํ ชานิสฺสามี’’ติฯ เถรา อธิวาเสสุํฯ

โส อุจฺฉูสุเยว ยถาฐิเตสุ สาขามณฺฑปากาเรน ทณฺฑกานิ พนฺธิตฺวา อุจฺฉุปณฺเณหิ ฉาเทตฺวา เหฏฺฐา ปลาลํ อตฺถริตฺวา เอกสฺส เถรสฺส อทาสิ, ทุติยสฺส เถรสฺส ตีหิ อุจฺฉูหิ ทณฺฑกสงฺเขเปน พนฺธิตฺวา ติเณน ฉาเทตฺวา เหฏฺฐา จ ติณสนฺถรํ กตฺวา อทาสิ, อิตรสฺส อตฺตโน กุฏิยํ ทฺเว ตโย ทณฺฑเก สาขาโย จ นีหริตฺวา จีวเรน ปฏิจฺฉาเทนฺโต จีวรกุฏิํ กตฺวา อทาสิฯ เต ตตฺถ วสิํสุฯ อถ วิภาตาย รตฺติยา กาลสฺเสว ภตฺตํ ปจิตฺวา ทนฺตกฏฺฐญฺจ มุโขทกญฺจ ทตฺวา สห อุจฺฉุรเสน ภตฺตํ อทาสิฯ เตสํ ภุญฺชิตฺวา อนุโมทนํ กตฺวา คจฺฉนฺตานํ เอเกกํ อุจฺฉุํ อทาสิ ‘‘มยฺหํ ภาโค ภวิสฺสตี’’ติฯ โส โถกํ มคฺคํ เถเร อนุคนฺตฺวา นิวตฺตนฺโต อตฺตโน เวยฺยาวจฺจญฺจ ทานญฺจ อารพฺภ อุฬารํ ปีติโสมนสฺสํ ปฏิสํเวเทนฺโต นิวตฺติฯ

เขตฺตสามิโก ปน คจฺฉนฺตานํ ภิกฺขูนํ ปฏิปเถน อาคจฺฉนฺโต ภิกฺขู ปุจฺฉิ ‘‘กุโต โว อุจฺฉุ ลทฺธา’’ติ? ‘‘อุจฺฉุปาลเกน ทินฺนา’’ติฯ ตํ สุตฺวา พฺราหฺมโณ กุปิโต อนตฺตมโน ตฏตฏายมาโน โกธาภิภูโต ตสฺส ปิฏฺฐิโต อุปธาวิตฺวา มุคฺคเรน ตํ ปหรนฺโต เอกปฺปหาเรเนว ชีวิตา โวโรเปสิฯ โส อตฺตนา กตปุญฺญกมฺมเมว อนุสฺสรนฺโต กาลํ กตฺวา สุธมฺมาเทวสภายํ นิพฺพตฺติฯ ตสฺส ปุญฺญานุภาเวน สพฺพเสโต มหนฺโต ทิพฺพวรวารโณ นิพฺพตฺติฯ