4. อโลมวิมานวณฺณนา

อภิกฺกนฺเตน วณฺเณนาติ อโลมวิมานํฯ ตสฺส กา อุปฺปตฺติ? ภควา พาราณสิยํ อิสิปตเน มิคทาเย วิหรนฺโต ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย พาราณสิํ ปิณฺฑาย ปาวิสิ ฯ ตตฺเถกา อโลมา นาม ทุคฺคติตฺถี ภควนฺตํ ทิสฺวา ปสนฺนจิตฺตา อญฺญํ ทาตพฺพํ อปสฺสนฺตี ‘‘อีทิสมฺปิ ภควโต ทินฺนํ มยฺหํ มหปฺผลํ ภวิสฺสตี’’ติ จินฺเตตฺวา ปริภินฺนวณฺณํ อโลณํ สุกฺขกุมฺมาสํ อุปเนสิ, ภควา ปฏิคฺคเหสิฯ สา ตํ ทานํ อารมฺมณํ กตฺวา โสมนสฺสํ ปเวเทสิ, สา อปรภาเค กาลํ กตฺวา ตาวติํเสสุ นิพฺพตฺติฯ ตํ อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน –

[711]

‘‘อภิกฺกนฺเตน วณฺเณน…เป.… วณฺโณ จ เต สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติฯ –

ปุจฺฉิฯ สาปิ ตสฺส พฺยากาสิ, ตํ ทสฺเสตุํ –

[714]

‘‘สา เทวตา อตฺตมนา…เป.… ยสฺส กมฺมสฺสิทํ ผล’’นฺติฯ – วุตฺตํ;

[715]

‘‘อหญฺจ พาราณสิยํ, พุทฺธสฺสาทิจฺจพนฺธุโน;

อทาสิํ สุกฺขกุมฺมาสํ, ปสนฺนา เสหิ ปาณิภิฯ

[716]

‘‘สุกฺขาย อโลณิกาย จ, ปสฺส ผลํ กุมฺมาสปิณฺฑิยา;

อโลมํ สุขิตํ ทิสฺวา, โก ปุญฺญํ น กริสฺสติฯ

[717]

‘‘เตน เมตาทิโส วณฺโณ…เป.… วณฺโณ จ เม สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติฯ

[716] ตตฺถ อโลมํ สุขิตํ ทิสฺวาติ อโลมมฺปิ นาม สุกฺขกุมฺมาสมตฺตํ ทตฺวา เอวํ ทิพฺพสุเขน สุขิตํ ทิสฺวาฯ โก ปุญฺญํ น กริสฺสตีติ โก นาม อตฺตโน หิตสุขํ อิจฺฉนฺโต ปุญฺญํ น กริสฺสตีติฯ เสสํ วุตฺตนยเมวฯ

อโลมวิมานวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. กญฺชิกทายิกาวิมานวณฺณนา

อภิกฺกนฺเตน วณฺเณนาติ กญฺชิกทายิกาวิมานํฯ ตสฺส กา อุปฺปตฺติ? ภควา อนฺธกวินฺเท วิหรติฯ เตน จ สมเยน ภควโต กุจฺฉิยํ วาตโรโค อุปฺปชฺชิฯ ภควา อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ อามนฺเตสิ ‘‘คจฺฉ ตฺวํ อานนฺท, ปิณฺฑาย จริตฺวา มยฺหํ เภสชฺชตฺถํ กญฺชิกํ อาหรา’’ติฯ ‘‘เอวํ ภนฺเต’’ติ โข อายสฺมา อานนฺโท ภควโต ปฏิสฺสุณิตฺวา มหาราชทตฺติยํ ปตฺตํ คเหตฺวา อตฺตโน อุปฏฺฐากเวชฺชสฺส นิเวสนทฺวาเร อฏฺฐาสิฯ ตํ ทิสฺวา เวชฺชสฺส ภริยา ปจฺจุคฺคนฺตฺวา วนฺทิตฺวา ปตฺตํ คเหตฺวา เถรํ ปุจฺฉิ ‘‘กีทิเสน โว, ภนฺเต, เภสชฺเชน อตฺโถ’’ติฯ สา กิร พุทฺธิสมฺปนฺนา ‘‘เภสชฺเชน ปโยชเน สติ เถโร อิธาคจฺฉติ, น ภิกฺขตฺถ’’นฺติ สลฺลกฺเขสิฯ ‘‘กญฺชิเกนา’’ติ จ วุตฺเต ‘‘น ยิทํ เภสชฺชํ มยฺหํ อยฺยสฺส, ตถา เหส ภควโต ปตฺโต, หนฺทาหํ โลกนาถสฺส อนุจฺฉวิกํ กญฺชิกํ สมฺปาเทมี’’ติ โสมนสฺสชาตา สญฺชาตพหุมานา พทรยูเสน ยาคุํ สมฺปาเทตฺวา ปตฺตํ ปูเรตฺวา ตสฺส ปริวารภาเวน อญฺญญฺจ โภชนํ ปฏิยาเทตฺวา เปเสสิฯ ตํ ปริภุตฺตมตฺตสฺเสว ภควโต โส อาพาโธ วูปสมิฯ สา อปเรน สมเยน กาลํ กตฺวา ตาวติํเสสุ อุปฺปชฺชิตฺวา มหติํ ทิพฺพสมฺปตฺติํ อนุภวนฺตี โมทติฯ อถายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน เทวจาริกํ จรนฺโต ตํ อจฺฉราสหสฺสปริวาเรน วิจรนฺติํ ทิสฺวา ตาย กตกมฺมํ อิมาหิ คาถาหิ ปุจฺฉิ –

[719]

‘‘อภิกฺกนฺเตน วณฺเณน …เป.… วณฺโณ จ เต สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติฯ –

สาปิ พฺยากาสิฯ

[721]

‘‘สา เทวตา อตฺตมนา…เป.… ยสฺส กมฺมสฺสิทํ ผลํ’’ฯ

[723]

‘‘อหํ อนฺธกวินฺทมฺหิ, พุทฺธสฺสาทิจฺจพนฺธุโน;

อทาสิํ โกลสมฺปากํ, กญฺชิกํ เตลธูปิตํฯ

[724]

‘‘ปิปฺผลฺยา ลสุเณน จ, มิสฺสํ ลามญฺชเกน จ;

อทาสิํ อุชุภูตสฺมิํ, วิปฺปสนฺเนน เจตสาฯ

[725]

‘‘ยา มเหสิตฺตํ กาเรยฺย, จกฺกวตฺติสฺส ราชิโน;

นารี สพฺพงฺคกลฺยาณี, ภตฺตุ จาโนมทสฺสิกา;

เอกสฺส กญฺชิกทานสฺส, กลํ นาคฺฆติ โสฬสิํฯ

[726]