เมนู

อญฺเญติ เย อญฺเญฯ มยาติ นิสฺสกฺเก กรณวจนํฯ วณฺเณน อุตฺตริตรา มหิทฺธิกตรา จ เทวา, เต รตนตฺตเย อภิปฺปสนฺนาเยวาติ ทสฺเสติฯ เสสํ วุตฺตนยเมวฯ

ปภสฺสรวิมานวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. นาควิมานวณฺณนา

อลงฺกตา มณิกญฺจนาจิตนฺติ นาควิมานํฯ ตสฺส กา อุปฺปตฺติ? ภควา พาราณสิยํ วิหรติ อิสิปตเน มิคทาเยฯ เตน สมเยน พาราณสิวาสินี เอกา อุปาสิกา สทฺธา ปสนฺนา สีลาจารสมฺปนฺนา ภควนฺตํ อุทฺทิสฺส วตฺถยุคํ วายาเปตฺวา สุปริโธตํ การาเปตฺวา อุปสงฺกมิตฺวา ภควโต ปาทมูเล ฐเปตฺวา เอวมาห ‘‘ปฏิคฺคณฺหาตุ, ภนฺเต ภควา, อิมํ วตฺถยุคํ อนุกมฺปํ อุปาทาย ยํ มม อสฺส ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขายา’’ติฯ ภควา ตํ ปฏิคฺคเหตฺวา ตสฺสา อุปนิสฺสยสมฺปตฺติํ ทิสฺวา ธมฺมํ เทเสสิ, สา เทสนาวสาเน โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหิตฺวา ภควนฺตํ วนฺทิตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา เคหํ อคมาสิฯ สา น จิรสฺเสว กาลํ กตฺวา ตาวติํเสสุ อุปฺปนฺนา สกฺกสฺส เทวราชสฺส ปิยา อโหสิ วลฺลภา ยสุตฺตรา นาม นาเมนฯ ตสฺสา ปุญฺญานุภาเวน เหมชาลสญฺฉนฺโน กุญฺชรวโร นิพฺพตฺติ, ตสฺส จ ขนฺเธ มณิมโย มณฺฑโป, มชฺเฌ สุปญฺญตฺตรตนปลฺลงฺโก นิพฺพตฺติ, ทฺวีสุ ทนฺเตสุ จสฺส กมลกุวลยุชฺชลา รมณียา ทฺเว โปกฺขรณิโย ปาตุรเหสุํฯ ตตฺถ ปทุมกณฺณิกาสุ ฐิตา เทวธีตา ปคฺคหิตปญฺจงฺคิกตูริยา นจฺจนฺติ เจว คายนฺติ จฯ

สตฺถา พาราณสิยํ ยถาภิรนฺตํ วิหริตฺวา เยน สาวตฺถิ เตน จาริกํ ปกฺกามิฯ อนุปุพฺเพน สาวตฺถิํ ปตฺวา ตตฺร สุทํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเมฯ อถ สา เทวตา อตฺตนา อนุภุยฺยมานํ ทิพฺพสมฺปตฺติํ โอโลเกตฺวา ตสฺสา การณํ อุปธาเรนฺตี ‘‘สตฺถุ วตฺถยุคทานการณ’’นฺติ ญตฺวา สญฺชาตโสมนสฺสา ภควติ ปสาทพหุมานา วนฺทิตุกามา อภิกฺกนฺตาย รตฺติยา หตฺถิกฺขนฺธวรคตา อากาเสน อาคนฺตฺวา ตโต โอตริตฺวา ภควนฺตํ วนฺทิตฺวา อญฺชลิํ ปคฺคยฺห เอกมนฺตํ อฏฺฐาสิฯ ตํ อายสฺมา วงฺคีโส ภควโต อนุญฺญาย อิมาหิ คาถาหิ ปุจฺฉิ –

[705]

‘‘อลงฺกตา มณิกญฺจนาจิตํ, โสวณฺณชาลจิตํ มหนฺตํ;

อภิรุยฺห คชวรํ สุกปฺปิตํ, อิธาคมา เวหายสํ อนฺตลิกฺเขฯ

[706]

‘‘นาคสฺส ทนฺเตสุ ทุเวสุ นิมฺมิตา, อจฺโฉทกา ปทุมินิโย สุผุลฺลา;

ปทุเมสุ จ ตูริยคณา ปภิชฺชเร, อิมา จ นจฺจนฺติ มโนหราโยฯ

[707]

‘‘เทวิทฺธิปตฺตาสิ มหานุภาเว, มนุสฺสภูตา กิมกาสิ ปุญฺญํ;

เกนาสิ เอวํ ชลิตานุภาวา, วณฺโณ จ เต สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติฯ

[705] ตตฺถ อลงฺกตาติ สพฺพาภรณวิภูสิตาฯ มณิกญฺจนาจิตนฺติ เตหิ ทิพฺพมาเนหิ มณิสุวณฺเณหิ อาจิตํฯ โสวณฺณชาลจิตนฺติ เหมชาลสญฺฉนฺนํฯ มหนฺตนฺติ วิปุลํฯ สุกปฺปิตนฺติ คมนสนฺนาหวเสน สุฏฺฐุ สนฺนทฺธํฯ เวหายสนฺติ เวหายสภูเต หตฺถิปิฏฺเฐฯ อนฺตลิกฺเขติ อากาเส, ‘‘อลงฺกตมณิกญฺจนาจิต’’นฺติปิ ปาโฐฯ อยญฺเหตฺถ สงฺเขปตฺโถ – เทวเต, ตฺวํ สพฺพาลงฺกาเรหิ อลงฺกตา อลงฺกตมณิกญฺจนาจิตํ, อติวิย ทิพฺพมาเนหิ มณีหิ กญฺจเนหิ จ อลงฺกรณวเสน ขจิตํ, เหมชาเลหิ กุมฺภาลงฺการาทิเภเทหิ หตฺถาลงฺกาเรหิ จิตํ อามุตฺตํ มหนฺตํ อติวิย พฺรหนฺตํ อุตฺตมํ คชํ อารุยฺห หตฺถิปิฏฺฐิยา นิสินฺนา อากาเสเนว อิธ อมฺหากํ สนฺติกํ อาคตาติฯ

[706] นาคสฺส ทนฺเตสุ ทุเวสุ นิมฺมิตาติ เอราวณสฺส วิย นาคราชสฺส อิมสฺส ทฺวีสุ ทนฺเตสุ ทฺเว โปกฺขรณิโย สุจริตสิปฺปินา สุฏฺฐุ วิรจิตาฯ ตูริยคณาติ ปญฺจงฺคิกตูริยสมูหาฯ ปภิชฺชเรติ ทฺวาทสนฺนํ ลยเภทานํ วเสน ปเภทํ คจฺฉนฺติฯ ‘‘ปวชฺชเร’’ติ จ ปฐนฺติ, ปกาเรหิ วาทียนฺตีติ อตฺโถฯ

เอวํ เถเรน ปุฏฺฐา เทวตา อิมาหิ คาถาหิ วิสฺสชฺเชสิ –

[708]

‘‘พาราณสิยํ อุปสงฺกมิตฺวา, พุทฺธสฺสหํ วตฺถยุคํ อทาสิํ;

ปาทานิ วนฺทิตฺวา ฉมา นิสีทิํ, วิตฺตา จหํ อญฺชลิกํ อกาสิํฯ

[709]

‘‘พุทฺโธ จ เม กญฺจนสนฺนิภตฺตโจ, อเทสยิ สมุทยทุกฺขนิจฺจตํ;

อสงฺขตํ ทุกฺขนิโรธสสฺสตํ, มคฺคํ อเทสยิ ยโต วิชานิสํฯ

[710]

‘‘อปฺปายุกี กาลกตา ตโต จุตา, อุปปนฺนา ติทสคณํ ยสสฺสินี;

สกฺกสฺสหํ อญฺญตรา ปชาปติ, ยสุตฺตรา นาม ทิสาสุ วิสฺสุตา’’ติฯ

[708-9] ตตฺถ ฉมาติ ภูมิยํฯ ภุมฺมตฺเถ หิ อิทํ ปจฺจตฺตวจนํฯ วิตฺตาติ ตุฏฺฐาฯ ยโตติ ยโต สตฺถุ สามุกฺกํสิกธมฺมเทสนโตฯ วิชานิสนฺติ จตฺตาริ อริยสจฺจานิ ปฏิวิชฺฌิํฯ

[710] อปฺปายุกีติ ‘‘อีทิสํ นาม อุฬารํ ปุญฺญํ กตฺวา น ตยา เอตสฺมิํ ทุกฺขพหุเล มนุสฺสตฺตภาเว เอวํ ฐาตพฺพ’’นฺติ สญฺชาตาภิสนฺธินา วิย ปริกฺขยํ คเตน กมฺมุนา อปฺปายุกา สมานาฯ อญฺญตรา ปชาปตีติ โสฬสสหสฺสานํ มเหสีนํ อญฺญตราฯ ทิสาสุ วิสฺสุตาติ ทฺวีสุ เทวโลเกสุ สพฺพทิสาสุ ปากฏา ปญฺญาตาฯ เสสํ วุตฺตนยเมวฯ

นาควิมานวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. อโลมวิมานวณฺณนา

อภิกฺกนฺเตน วณฺเณนาติ อโลมวิมานํฯ ตสฺส กา อุปฺปตฺติ? ภควา พาราณสิยํ อิสิปตเน มิคทาเย วิหรนฺโต ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย พาราณสิํ ปิณฺฑาย ปาวิสิ ฯ ตตฺเถกา อโลมา นาม ทุคฺคติตฺถี ภควนฺตํ ทิสฺวา ปสนฺนจิตฺตา อญฺญํ ทาตพฺพํ อปสฺสนฺตี ‘‘อีทิสมฺปิ ภควโต ทินฺนํ มยฺหํ มหปฺผลํ ภวิสฺสตี’’ติ จินฺเตตฺวา ปริภินฺนวณฺณํ อโลณํ สุกฺขกุมฺมาสํ อุปเนสิ, ภควา ปฏิคฺคเหสิฯ สา ตํ ทานํ อารมฺมณํ กตฺวา โสมนสฺสํ ปเวเทสิ, สา อปรภาเค กาลํ กตฺวา ตาวติํเสสุ นิพฺพตฺติฯ ตํ อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน –

[711]

‘‘อภิกฺกนฺเตน วณฺเณน…เป.… วณฺโณ จ เต สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติฯ –

ปุจฺฉิฯ สาปิ ตสฺส พฺยากาสิ, ตํ ทสฺเสตุํ –

[714]

‘‘สา เทวตา อตฺตมนา…เป.… ยสฺส กมฺมสฺสิทํ ผล’’นฺติฯ – วุตฺตํ;

[715]

‘‘อหญฺจ พาราณสิยํ, พุทฺธสฺสาทิจฺจพนฺธุโน;

อทาสิํ สุกฺขกุมฺมาสํ, ปสนฺนา เสหิ ปาณิภิฯ

[716]

‘‘สุกฺขาย อโลณิกาย จ, ปสฺส ผลํ กุมฺมาสปิณฺฑิยา;

อโลมํ สุขิตํ ทิสฺวา, โก ปุญฺญํ น กริสฺสติฯ

[717]

‘‘เตน เมตาทิโส วณฺโณ…เป.… วณฺโณ จ เม สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติฯ

[716] ตตฺถ อโลมํ สุขิตํ ทิสฺวาติ อโลมมฺปิ นาม สุกฺขกุมฺมาสมตฺตํ ทตฺวา เอวํ ทิพฺพสุเขน สุขิตํ ทิสฺวาฯ โก ปุญฺญํ น กริสฺสตีติ โก นาม อตฺตโน หิตสุขํ อิจฺฉนฺโต ปุญฺญํ น กริสฺสตีติฯ เสสํ วุตฺตนยเมวฯ

อโลมวิมานวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ