2. ปภสฺสรวิมานวณฺณนา

ปภสฺสรวรวณฺณนิเภติ ปภสฺสรวิมานํฯ ตสฺส กา อุปฺปตฺติ? ภควา ราชคเห วิหรติฯ เตน จ สมเยน ราชคเห อญฺญตโร อุปาสโก มหาโมคฺคลฺลานตฺเถเร อภิปฺปสนฺโน โหติฯ ตสฺเสกา ธีตา สทฺธา ปสนฺนา, สาปิ เถเร ครุจิตฺตีการพหุลา โหติฯ อเถกทิวสํ อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน ราชคเห ปิณฺฑาย จรนฺโต ตํ กุลํ อุปสงฺกมิฯ สา เถรํ ทิสฺวา โสมนสฺสชาตา อาสนํ ปญฺญาเปตฺวา เถเร ตตฺถ นิสินฺเน สุมนมาลาย ปูเชตฺวา มธุรํ คุฬผาณิตํ เถรสฺส ปตฺเต อากิริ, เถโร อนุโมทิตุกาโม นิสีทิฯ สา ฆราวาสสฺส พหุกิจฺจตาย อโนกาสตํ ปเวเทตฺวา ‘‘อญฺญสฺมิํ ทิวเส ธมฺมํ โสสฺสามี’’ติ เถรํ วนฺทิตฺวา อุยฺโยเชสิฯ ตทเหว จ สา กาลํ กตฺวา ตาวติํเสสุ นิพฺพตฺติฯ ตํ อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน อุปสงฺกมิตฺวา อิมาหิ คาถาหิ ปุจฺฉิ –

[697]

‘‘ปภสฺสรวรวณฺณนิเภ, สุรตฺตวตฺถวสเน;

มหิทฺธิเก จนฺทนรุจิรคตฺเต,

กา ตฺวํ สุเภ เทวเต วนฺทเส มมํฯ

[698]

‘‘ปลฺลงฺโก จ เต มหคฺโฆ, นานารตนจิตฺติโต รุจิโร;

ยตฺถ ตฺวํ นิสินฺนา วิโรจสิ, เทวราชาริว นนฺทเน วเนฯ

[699]

‘‘กิํ ตฺวํ ปุเร สุจริตมาจรี ภทฺเท, กิสฺส กมฺมสฺส วิปากํ;

อนุโภสิ เทวโลกสฺมิํ, เทวเต ปุจฺฉิตาจิกฺข;

กิสฺส กมฺมสฺสิทํ ผล’’นฺติฯ

[697] ตตฺถ ปภสฺสรวรวณฺณนิเภติ นิภาติ ทิพฺพตีติ นิภา, วณฺโณว นิภา วณฺณนิภา, อติวิย โอภาสนโต ปภสฺสรา ฉวิโทสาภาเวน วรา อุตฺตมา วณฺณนิภา เอติสฺสาติ ปภสฺสรวรวณฺณนิภาฯ อามนฺตนวเสน ‘‘ปภสฺสรวรวณฺณนิเภ’’ติ วุตฺตํฯ สุรตฺตวตฺถวสเนติ สุฏฺฐุ รตฺตวตฺถนิวตฺเถฯ จนฺทนรุจิรคตฺเตติ จนฺทนานุลิตฺตํ วิย รุจิรคตฺเต, โคสีตจนฺทเนน พหลตรานุลิตฺตํ วิย สุรตฺตมนุญฺญสรีราวยเวติ อตฺโถ, จนฺทนานุเลเปน วา รุจิรคตฺเตฯ

เอวํ เถเรน ปุฏฺฐา เทวตา อิมาหิ คาถาหิ พฺยากาสิ –

[700]

‘‘ปิณฺฑาย เต จรนฺตสฺส, มาลํ ผาณิตญฺจ อททํ ภนฺเต;

ตสฺส กมฺมสฺสิทํ วิปากํ, อนุโภมิ เทวโลกสฺมิํฯ

[701]

‘‘โหติ จ เม อนุตาโป, อปรทฺธํ ทุกฺขิตญฺจ เม ภนฺเต;

สาหํ ธมฺมํ นาสฺโสสิํ, สุเทสิตํ ธมฺมราเชนฯ

[702]

‘‘ตํ ตํ วทามิ ภทฺทนฺเต, ยสฺส เม อนุกมฺปิโย โกจิ;

ธมฺเมสุ ตํ สมาทเปถ, สุเทสิตํ ธมฺมราเชนฯ

[703]

‘‘เยสํ อตฺถิ สทฺธา พุทฺเธ, ธมฺเม จ สงฺฆรตเน;

เต มํ อติวิโรจนฺติ, อายุนา ยสสา สิริยาฯ

[704]

‘‘ปตาเปน วณฺเณน อุตฺตริตรา, อญฺเญ มหิทฺธิกตรา มยา เทวา’’ติฯ

[700] ตตฺถ มาลนฺติ สุมนปุปฺผํฯ ผาณิตนฺติ อุจฺฉุรสํ คเหตฺวา กตผาณิตํฯ

[701] อนุตาโปติ วิปฺปฏิสาโรฯ ตสฺส การณมาห ‘‘อปรทฺธํ ทุกฺขตญฺจ เม ภนฺเต’’ติ ฯ อิทานิ ตํ สรูปโต ทสฺเสติ ‘‘สาหํ ธมฺมํ นาสฺโสสิ’’นฺติ, สา อหํ ตทา ตว เทเสตุกามสฺส ธมฺมํ น สุณิํฯ กีทิสํ? สุเทสิตํ ธมฺมราเชนาติ, สมฺมาสมฺพุทฺเธน อาทิกลฺยาณาทิตาย เอกนฺตนิยฺยานิกตาย จ สฺวาขาตนฺติ อตฺโถฯ

[702] ตนฺติ ตสฺมา ธมฺมราเชน สุเทสิตตฺตา อสวนสฺส จ มาทิสานํ อนุตาปเหตุภาวโตฯ ตนฺติ ตุวํ, ตุยฺหนฺติ อตฺโถฯ ยสฺสาติ โย อสฺสฯ อนุกมฺปิโยติ อนุกมฺปิตพฺโพฯ โกจีติ โย โกจิฯ ธมฺเมสูติ สีลาทิธมฺเมสุฯ ‘‘ธมฺเม หี’’ติ วา ปาโฐ, สาสนธมฺเมติ อตฺโถฯ หีติ นิปาตมตฺตํ, วจนวิปลฺลาโส วาฯ ตนฺติ อนุกมฺปิตพฺพปุคฺคลํฯ สุเทสิตนฺติ สุฏฺฐุ เทสิตํฯ

[703-4] เต มํ อติวิโรจนฺตีติ เต รตนตฺตเย ปสนฺนา เทวปุตฺตา มํ อติกฺกมิตฺวา วิโรจนฺติฯ ปตาเปนาติ เตชสา อานุภาเวนฯ

อญฺเญติ เย อญฺเญฯ มยาติ นิสฺสกฺเก กรณวจนํฯ วณฺเณน อุตฺตริตรา มหิทฺธิกตรา จ เทวา, เต รตนตฺตเย อภิปฺปสนฺนาเยวาติ ทสฺเสติฯ เสสํ วุตฺตนยเมวฯ

ปภสฺสรวิมานวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. นาควิมานวณฺณนา

อลงฺกตา มณิกญฺจนาจิตนฺติ นาควิมานํฯ ตสฺส กา อุปฺปตฺติ? ภควา พาราณสิยํ วิหรติ อิสิปตเน มิคทาเยฯ เตน สมเยน พาราณสิวาสินี เอกา อุปาสิกา สทฺธา ปสนฺนา สีลาจารสมฺปนฺนา ภควนฺตํ อุทฺทิสฺส วตฺถยุคํ วายาเปตฺวา สุปริโธตํ การาเปตฺวา อุปสงฺกมิตฺวา ภควโต ปาทมูเล ฐเปตฺวา เอวมาห ‘‘ปฏิคฺคณฺหาตุ, ภนฺเต ภควา, อิมํ วตฺถยุคํ อนุกมฺปํ อุปาทาย ยํ มม อสฺส ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขายา’’ติฯ ภควา ตํ ปฏิคฺคเหตฺวา ตสฺสา อุปนิสฺสยสมฺปตฺติํ ทิสฺวา ธมฺมํ เทเสสิ, สา เทสนาวสาเน โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหิตฺวา ภควนฺตํ วนฺทิตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา เคหํ อคมาสิฯ สา น จิรสฺเสว กาลํ กตฺวา ตาวติํเสสุ อุปฺปนฺนา สกฺกสฺส เทวราชสฺส ปิยา อโหสิ วลฺลภา ยสุตฺตรา นาม นาเมนฯ ตสฺสา ปุญฺญานุภาเวน เหมชาลสญฺฉนฺโน กุญฺชรวโร นิพฺพตฺติ, ตสฺส จ ขนฺเธ มณิมโย มณฺฑโป, มชฺเฌ สุปญฺญตฺตรตนปลฺลงฺโก นิพฺพตฺติ, ทฺวีสุ ทนฺเตสุ จสฺส กมลกุวลยุชฺชลา รมณียา ทฺเว โปกฺขรณิโย ปาตุรเหสุํฯ ตตฺถ ปทุมกณฺณิกาสุ ฐิตา เทวธีตา ปคฺคหิตปญฺจงฺคิกตูริยา นจฺจนฺติ เจว คายนฺติ จฯ

สตฺถา พาราณสิยํ ยถาภิรนฺตํ วิหริตฺวา เยน สาวตฺถิ เตน จาริกํ ปกฺกามิฯ อนุปุพฺเพน สาวตฺถิํ ปตฺวา ตตฺร สุทํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเมฯ อถ สา เทวตา อตฺตนา อนุภุยฺยมานํ ทิพฺพสมฺปตฺติํ โอโลเกตฺวา ตสฺสา การณํ อุปธาเรนฺตี ‘‘สตฺถุ วตฺถยุคทานการณ’’นฺติ ญตฺวา สญฺชาตโสมนสฺสา ภควติ ปสาทพหุมานา วนฺทิตุกามา อภิกฺกนฺตาย รตฺติยา หตฺถิกฺขนฺธวรคตา อากาเสน อาคนฺตฺวา ตโต โอตริตฺวา ภควนฺตํ วนฺทิตฺวา อญฺชลิํ ปคฺคยฺห เอกมนฺตํ อฏฺฐาสิฯ ตํ อายสฺมา วงฺคีโส ภควโต อนุญฺญาย อิมาหิ คาถาหิ ปุจฺฉิ –

[705]