เมนู

8. มลฺลิกาวิมานวณฺณนา

ปีตวตฺเถ ปีตธเชติ มลฺลิกาวิมานํฯ ตสฺส กา อุปฺปตฺติ? ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตนมาทิํ กตฺวา ยาว สุภทฺทปริพฺพาชกวินยนา กตพุทฺธกิจฺเจ กุสินารายํ อุปวตฺตเน มลฺลราชูนํ สาลวเน ยมกสาลานมนฺตเร วิสาขปุณฺณมายํ ปจฺจูสเวลายํ อนุปาทิเสสาย นิพฺพานธาตุยา ปรินิพฺพุเต ภควติ โลกนาเถ เทวมนุสฺเสหิ ตสฺส สรีรปูชาย กยิรมานาย ตทา กุสินารายํ วสมานา พนฺธุลมลฺลสฺส ภริยา มลฺลราชปุตฺตี มลฺลิกา นาม อุปาสิกา สทฺธา ปสนฺนา วิสาขาย มหาอุปาสิกาย ปสาธนสทิสํ อตฺตโน มหาลตาปสาธนํ คนฺโธทเกน โธวิตฺวา ทุกูลจุมฺพฏเกน มชฺชิตฺวา อญฺญญฺจ พหุํ คนฺธมาลาทิํ คเหตฺวา ภควโต สรีรํ ปูเชสิฯ อยเมตฺถ สงฺเขโป, วิตฺถารโต ปน มลฺลิกาวตฺถุ ธมฺมปทวณฺณนายํ อาคตเมวฯ

สา อปรภาเค กาลํ กตฺวา ตาวติํเสสุ นิพฺพตฺติ, เตน ปูชานุภาเวน อสฺสา อญฺเญหิ อสาธารณา อุฬารา ทิพฺพสมฺปตฺติ อโหสิฯ วตฺถาลงฺการวิมานานิ สตฺตรตนสมุชฺชลานิ วิเสสโต สิงฺคีสุวณฺโณภาสานิ อติวิย ปภสฺสรานิ สพฺพา ทิสา อาสิญฺจมานาว สุวณฺณรสธาราปิญฺชรา กโรนฺติฯ อถายสฺมา นารโท เทวจาริกํ จรนฺโต ตํ ทิสฺวา อุปคญฺฉิฯ สา ตํ ทิสฺวา วนฺทิตฺวา อญฺชลิํ ปคฺคยฺห อฏฺฐาสิฯ โส ตํ –

[658]

‘‘ปีตวตฺเถ ปีตธเช, ปีตาลงฺการภูสิเต;

ปีตนฺตราหิ วคฺคูหิ, อปิฬนฺธาว โสภสิฯ

[659]

‘‘กา กมฺพุกายูรธเร, กญฺจนาเวฬภูสิเต;

เหมชาลกสญฺฉนฺเน, นานารตนมาลินีฯ

[660]

‘‘โสวณฺณมยา โลหิตงฺคมยา จ, มุตฺตามยา เวฬุริยมยา จ;

มสารคลฺลา สหโลหิตงฺคา, ปาเรวตกฺขีหิ มณีหิ จิตฺตตาฯ

[661]

‘‘โกจิ โกจิ เอตฺถ มยูรสุสฺสโร, หํสสฺสรญฺโญ กรวีกสุสฺสโร;

เตสํ สโร สุยฺยติ วคฺคุรูโป, ปญฺจงฺคิกํ ตูริยมิวปฺปวาทิตํฯ

[662]

‘‘รโถ จ เต สุโภ วคฺคุ, นานารตนจิตฺติโต;

นานาวณฺณาหิ ธาตูหิ, สุวิภตฺโตว โสภติฯ

[663]

‘‘ตสฺมิํ รเถ กญฺจนพิมฺพวณฺเณ, ยา ตฺวํ ฐิตา ภาสสิมํ ปเทสํ;

เทวเต ปุจฺฉิตาจิกฺข, กิสฺส กมฺมสฺสิทํ ผล’’นฺติฯ – ปุจฺฉิ;

[658] ตตฺถ ปีตวตฺเถติ ปริสุทฺธจามีกรปภสฺสรตาย ปีโตภาสนิวาสเนฯ ปีตธเชติ วิมานทฺวาเร รเถ จ สมุสฺสิตเหมมยวิปุลเกตุภาวโต ปีโตภาสธเชฯ ปีตาลงฺการภูสิเตติ ปีโตภาเสหิ อาภรเณหิ อลงฺกเตฯ สติปิ อลงฺการานํ นานาวิธรํสิชาลสมุชฺชลวิวิธรตนวิจิตฺตภาเว ตาทิสสุจริตวิเสสนิพฺพตฺตตาย ปน สุปริสุทฺธจามีกรมรีจิชาลวิชฺโชติตตฺตา วิเสสโต ปีตนิภาสานิ ตสฺสา อาภรณานิ อเหสุํฯ ปีตนฺตราหีติ ปีตวณฺเณหิ อุตฺตริเยหิฯ ‘‘สนฺตรุตฺตรปรมํ เตน ภิกฺขุนา ตโต จีวรํ สาทิตพฺพ’’นฺติอาทีสุ (ปารา. 523-524) นิวาสเน อนฺตรสทฺโท อาคโต, อิธ ปน ‘‘อนฺตรสาฏกา’’ติอาทีสุ วิย อุตฺตริเย ทฏฺฐพฺโพฯ อนฺตรา อุตฺตริยํ อุตฺตราสงฺโค อุปสํพฺยานนฺติ ปริยายสทฺทา เอเตฯ วคฺคูหีติ โสภเนหิ สณฺหมฏฺเฐหิฯ อปิฬนฺธาว โสภสีติ ตฺวํ อิเมหิ อลงฺกาเรหิ อนลงฺกตาปิ อตฺตโน รูปสมฺปตฺติยาว โสภสิฯ เต ปน อลงฺการา ตว สรีรํ ปตฺวา โสภนฺติ, ตสฺมา อนลงฺกตาปิ ตฺวํ อลงฺกตสทิสีติ อธิปฺปาโยฯ

[659] กา กมฺพุกายูรธเรติ กา ตฺวํ กตรเทวนิกายปริยาปนฺนา สุวณฺณมยปริหารกธเร, สุวณฺณมยเกยูรธเร วาฯ กมฺพุปริหารกนฺติ จ หตฺถาลงฺการวิเสโส วุจฺจติ, กายูรนฺติ ภุชาลงฺการวิเสโสฯ

อถ วา กมฺพูติ สุวณฺณํ, ตสฺมา กมฺพุกายูรธเร สุวณฺณมยพาหาภรณธเรติ อตฺโถฯ กญฺจนาเวฬภูสิเตติ กญฺจนมยาเวฬปิฬนฺธนภูสิเตฯ เหมชาลกสญฺฉนฺเนติ รตนปริสิพฺพิเตน เหมมเยน ชาลเกน ฉาทิตสรีเรฯ นานารตนมาลินีติ นกฺขตฺตมาลาย วิย กาฬปกฺขรตฺติยํ สีเส ปฏิมุกฺกาหิ วิวิธาหิ รตนาวลีหิ นานารตนมาลินี กา ตฺวนฺติ ปุจฺฉติฯ

[660] โสวณฺณมยาติอาทิ ยาหิ รตนมาลาหิ สา เทวตา นานารตนมาลินีติ วุตฺตา, ตาสํ ทสฺสนํฯ ตตฺถ โสวณฺณมยาติ สิงฺคีสุวณฺณมยา มาลาฯ โลหิตงฺคมยาติ ปทุมราคาทิรตฺตมณิมยาฯ มสารคลฺลาติ มสารคลฺลมณิมยาฯ สหโลหิตงฺคาติ โลหิตงฺคมณิมยาหิ สทฺธิํ กพรมณิมยา เจว โลหิตงฺคสงฺขาตรตฺตมณิมยา จาติ อตฺโถฯ ปาเรวตกฺขีหิ มณีหิ จิตฺตตาติ ปาเรวตกฺขิสทิเสหิ มณีหิ ยถาวุตฺตมณีหิ จ สงฺขตจิตฺตภาวา อิมา ตว เกสหตฺเถ รตนมาลาติ อธิปฺปาโยฯ

[661] โกจิ โกจีติ เอกจฺโจ เอกจฺโจฯ เอตฺถาติ เอเตสุ มาลาทาเมสุฯ มยูรสุสฺสโรติ มยูโร วิย สุนฺทรนาโทฯ หํสสฺสรญฺโญติ หํสสฺสโร อญฺโญ, หํสสทิสสฺสโร อปโรฯ กรวีกสุสฺสโรติ กรวีโก วิย โสภนสฺสโรฯ เตสํ มาลาทามานํ ยถา มยูรสฺสโร, หํสสฺสโร , กรวีกสฺสโร, เอวํ วคฺคุรูโป มธุรากาโร สโร สุยฺยติฯ กิมิว ? ปญฺจงฺคิกํ ตูริยมิวปฺปวาทิตํฯ ยถา กุสเลน วาทิเต ปญฺจงฺคิเก ตูริเย, เอวํ เตสํ สโร สุยฺยติ, วคฺคุรูโปติ อตฺโถฯ ภุมฺมตฺเถ หิ อิทํ อุปโยควจนํฯ

[662] นานาวณฺณาหิ ธาตูหีติ อเนกรูปาหิ อกฺขจกฺกอีสาทิอวยวธาตูหิฯ สุวิภตฺโตว โสภตีติ อวยวานํ อญฺญมญฺญํ ยุตฺตปฺปมาณตาย วิภตฺติวิภาคสมฺปตฺติยา จ สุวิภตฺโตว หุตฺวา วิราชติฯ อถ วา สุวิภตฺโตวาติ เกวลํ กมฺมนิพฺพตฺโตปิ สุสิกฺขิเตน สิปฺปาจริเยน วิภตฺโตว วิรจิโต วิย โสภตีติ อตฺโถฯ

[663] กญฺจนพิมฺพวณฺเณติ สาติสยํ ปีโตภาสตาย กญฺจนพิมฺพกสทิเส ตสฺมิํ รเถฯ

กญฺจนพิมฺพวณฺเณติ วา ตสฺสา เทวตาย อาลปนํ , คนฺโธทเกน โธวิตฺวา ชาติหิงฺคุลกรเสน มชฺชิตฺวา ทุกูลจุมฺพฏเกน มชฺชิตกญฺจนปฏิมาสทิเสติ อตฺโถฯ ภาสสิมํ ปเทสนฺติ อิมํ สกลมฺปิ ภูมิปเทสํ ภาสยสิ วิชฺโชตยสิฯ

เอวํ เถเรน ปุจฺฉิตา สาปิ เทวตา อิมาหิ คาถาหิ พฺยากาสิ –

[664]

‘‘โสวณฺณชาลํ มณิโสณฺณจิตฺติตํ, มุตฺตาจิตํ เหมชาเลน ฉนฺนํ;

ปรินิพฺพุเต โคตเม อปฺปเมยฺเย, ปสนฺนจิตฺตา อหมาภิโรปยิํฯ

[665]

‘‘ตาหํ กมฺมํ กริตฺวาน, กุสลํ พุทฺธวณฺณิตํ;

อเปตโสกา สุขิตา, สมฺปโมทามนามยา’’ติฯ

[664] ตตฺถ โสวณฺณชาลนฺติ สรีรปฺปมาเณน กตํ สุวณฺณมยํ ชาลํฯ มณิโสณฺณจิตฺติตนฺติ สีสาทิฏฺฐาเนสุ สีสูปคคีวูปคาทิอาภรณวเสน นานาวิเธหิ มณีหิ จ สุวณฺเณน จ จิตฺติตํฯ มุตฺตาจิตนฺติ อนฺตรนฺตรา อาพทฺธาหิ มุตฺตาวลีหิ อาจิตํฯ เหมชาเลน ฉนฺนนฺติ เหมมเยน ปภาชาเลน ฉนฺนํฯ ตญฺหิ นานาวิเธหิ มณีหิ เจว สุวณฺเณน จ จิตฺติตํ มุตฺตาวลีหิ อาจิตมฺปิ สุปริสุทฺธสฺส รตฺตสุวณฺณสฺเสว เยภุยฺยตาย ทิวากรกิรณสมฺผสฺสโต อติวิย ปภสฺสเรน เหมมเยน ปภาชาเลน สญฺฉาทิตํ เอโกภาสํ หุตฺวา กญฺจนาทาสํ วิย ติฏฺฐติฯ ปรินิพฺพุเตติ อนุปาทิเสสาย นิพฺพานธาตุยา ปรินิพฺพุเตฯ โคตเมติ ภควนฺตํ โคตฺเตน นิทฺทิสติฯ อปฺปเมยฺเยติ คุณานุภาวโต ปมินิตุํ อสกฺกุเณยฺเยฯ ปสนฺนจิตฺตาติ กมฺมผลวิสยาย พุทฺธารมฺมณาย จ สทฺธาย ปสนฺนมานสาฯ อภิโรปยินฺติ ปูชาวเสน สรีเร โรเปสิํ ปฏิมุญฺจิํฯ

[665] ตาหนฺติ ตํ อหํฯ กุสลนฺติ กุจฺฉิตสลนาทิอตฺเถน กุสลํฯ พุทฺธวณฺณิตนฺติ ‘‘ยาวตา, ภิกฺขเว, สตฺตา อปทา วา ทฺวิปทา วา’’ติอาทินา (สํ. นิ. 5.139; อ. นิ. 4.34) สมฺมาสมฺพุทฺเธน ปสตฺถํฯ อเปตโสกาติ โสกเหตูนํ โภคพฺยสนาทีนํ อภาเวน อปคตโสกาฯ เตน จิตฺตทุกฺขาภาวมาหฯ

สุขิตาติ สญฺชาตสุขา สุขปฺปตฺตาฯ เอเตน สรีรทุกฺขาภาวํ วทติฯ จิตฺตทุกฺขาภาเวน จสฺสา ปโมทาปตฺติ, สรีรทุกฺขาภาเวน อโรคตาฯ เตนาห ‘‘สมฺปโมทามนามยา’’ติฯ เสสํ วุตฺตนยเมวฯ อยญฺจ อตฺโถ ตทา อตฺตนา เทวตาย จ กถิตนิยาเมเนว สงฺคีติกาเล อายสฺมตา นารเทน ธมฺมสงฺคาหกานํ อาโรจิโต, เต จ ตํ ตเถว สงฺคหํ อาโรปยิํสูติฯ

มลฺลิกาวิมานวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. วิสาลกฺขิวิมานวณฺณนา

กา นาม ตฺวํ วิสาลกฺขีติ วิสาลกฺขิวิมานํฯ ตสฺส กา อุปฺปตฺติ? ภควติ ปรินิพฺพุเต รญฺญา อชาตสตฺตุนา อตฺตนา ปฏิลทฺธา ภควตา สรีรธาตุโย คเหตฺวา ราชคเห ถูเป จ มเห จ กเต ราชคหวาสินี เอกา มาลาการธีตา สุนนฺทา นาม อุปาสิกา อริยสาวิกา โสตาปนฺนา ปิตุํ เคหโต เปสิตํ พหุํ มาลญฺจ คนฺธญฺจ เปเสตฺวา เทวสิกํ เจติเย ปูชํ กาเรสิ, อุโปสถทิวเสสุ ปน สยเมว คนฺตฺวา ปูชํ อกาสิฯ สา อปรภาเค อญฺญตเรน โรเคน ผุฏฺฐา กาลํ กตฺวา สกฺกสฺส เทวรญฺโญ ปริจาริกา หุตฺวา นิพฺพตฺติฯ อเถกทิวสํ สา สกฺเกน เทวานมินฺเทน สห จิตฺตลตาวนํ ปาวิสิฯ ตตฺถ จ อญฺญาสํ เทวตานํ ปภา ปุปฺผาทีนํ ปภาหิ ปฏิหตา หุตฺวา วิจิตฺตวณฺณา โหติ, สุนนฺทาย ปน ปภา ตาหิ อนภิภูตา สภาเวเนว อฏฺฐาสิฯ ตํ ทิสฺวา สกฺโก เทวราชา ตาย กตสุจริตํ ญาตุกาโม อิมาหิ คาถาหิ ปุจฺฉิ –

[666]

‘‘กา นาม ตฺวํ วิสาลกฺขิ, รมฺเม จิตฺตลตาวเน;

สมนฺตา อนุปริยาสิ, นารีคณปุรกฺขตาฯ

[667]

‘‘ยทา เทวา ตาวติํสา, ปวิสนฺติ อิมํ วนํ;

สโยคฺคา สรถา สพฺเพ, จิตฺรา โหนฺติ อิธาคตาฯ

[668]