[326] ตเถวาติ คาถาย อยํ อุปมาสํสนฺทเนน สทฺธิํ อตฺถโยชนา – ยถา สีโห อตฺตโน นิวาสโคจรฏฺฐานภูตํ ปพฺพตํ นิสฺสาย วสนฺโต อตฺตโน ยถิจฺฉิตมตฺถํ สาเธติ, เอวเมว สา สทฺธา ปสนฺนา อริยสาวิกา ฆาสจฺฉาทนาทีหิ ภรณโต โปสนโต ภตฺตารํ ปติํ สามิกํ นิสฺสาย วสนฺตี สพฺพตฺถาปิ ปติอนุกูลตาสงฺขาเตน วเตน ตํ อนุพฺพตา ปริชนาทีสุ อุปฺปชฺชนกํ โกธํ วธิตฺวา ปชหิตฺวา ปริคฺคหวตฺถูสุ อุปฺปชฺชนกํ มจฺเฉรํ อภิภุยฺย อภิภวิตฺวา อนุปฺปาเทตฺวา ปติพฺพตาธมฺมสฺส จ อุปาสิกาธมฺมสฺส จ สมฺมเทว จรณโต ธมฺมจารินี สา สคฺคมฺหิ เทวโลเก โมทติ, ปโมทํ อาปชฺชตีติฯ เสสํ วุตฺตนยเมวฯ

ลตาวิมานวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. คุตฺติลวิมานวณฺณนา

สตฺตตนฺติํ สุมธุรนฺติ คุตฺติลวิมานํฯ ตสฺส กา อุปฺปตฺติ? ภควติ ราชคเห วิหรนฺเต อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน เหฏฺฐา วุตฺตนเยเนว เทวจาริกํ จรนฺโต ตาวติํสภวนํ คนฺตฺวา ตตฺถ ปฏิปาฏิยา ฐิเตสุ ฉตฺติํสาย วิมาเนสุ ฉตฺติํส เทวธีตโร ปจฺเจกํ อจฺฉราสหสฺสปริวารา มหติํ ทิพฺพสมฺปตฺติํ อนุภวนฺติโย ทิสฺวา ตาหิ ปุพฺเพ กตกมฺมํ ‘‘อภิกฺกนฺเตน วณฺเณนา’’ติอาทีหิ ตีหิ คาถาหิ ปฏิปาฏิยา ปุจฺฉิฯ ตาปิ ตสฺส ปุจฺฉานนฺตรํ ‘‘วตฺถุตฺตมทายิกา นารี’’ติอาทินา พฺยากริํสุฯ อถ เถโร ตโต มนุสฺสโลกํ อาคนฺตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสิฯ ตํ สุตฺวา ภควา ‘‘โมคฺคลฺลาน, ตา เทวตา น เกวลํ ตยา เอว ปุจฺฉิตา เอวํ พฺยากริํสุ, อถ โข ปุพฺเพ มยาปิ ปุจฺฉิตา เอวเมว พฺยากริํสู’’ติ วตฺวา เถเรน ยาจิโต อตีตํ อตฺตโน คุตฺติลาจริยํ กเถสิฯ

อตีเต พาราณสิยํ พฺรหฺมทตฺเต รชฺชํ กาเรนฺเต โพธิสตฺโต คนฺธพฺพกุเล นิพฺพตฺติตฺวา คนฺธพฺพสิปฺเป ปริโยทาตสิปฺปตาย ติมฺพรุนารทสทิโส สพฺพทิสาสุ ปากโฏ ปญฺญาตา อาจริโย อโหสิ นาเมน คุตฺติโล นามฯ โส อนฺเธ ชิณฺเณ มาตาปิตโร โปเสสิฯ ตสฺส สิปฺปนิปฺผตฺติํ สุตฺวา อุชฺเชนิวาสี มุสิโล นาม คนฺธพฺโพ อุปคนฺตฺวา ตํ วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ ฐิโต ‘‘กสฺมา อาคโตสี’’ติ จ วุตฺเต ‘‘ตุมฺหากํ สนฺติเก สิปฺปํ อุคฺคณฺหิตุ’’นฺติ อาหฯ คุตฺติลาจริโย ตํ โอโลเกตฺวา ลกฺขณกุสลตาย ‘‘อยํ ปุริโส วิสมชฺฌาสโย กกฺขโฬ ผรุโส อกตญฺญู ภวิสฺสติ, น สงฺคเหตพฺโพ’’ติ สิปฺปุคฺคหณตฺถํ โอกาสํ นากาสิฯ โส ตสฺส มาตาปิตโร ปยิรุปาสิตฺวา เตหิ ยาจาเปสิฯ คุตฺติลาจริโย มาตาปิตูหิ นิปฺปีฬิยมาโน ‘‘ครุวจนํ อลงฺฆนีย’’นฺติ ตสฺส สิปฺปํ ปฏฺฐเปตฺวา วิคตมจฺฉริยตาย การุณิกตาย จ อาจริยมุฏฺฐิํ อกตฺวา อนวเสสโต สิปฺปํ สิกฺขาเปสิฯ

โสปิ เมธาวิตาย ปุพฺเพกตปริจยตาย อกุสีตตาย จ น จิรสฺเสว ปริโยทาตสิปฺโป หุตฺวา จินฺเตสิ ‘‘อยํ พาราณสี ชมฺพุทีเป อคฺคนครํ, ยํนูนาหํ อิธ สราชิกาย ปริสาย สิปฺปํ ทสฺเสยฺยํ, เอวาหํ อาจริยโตปิ ชมฺพุทีเป ปากโฏ ปญฺญาโต ภวิสฺสามี’’ติฯ โส อาจริยสฺส อาโรเจสิ ‘‘อหํ รญฺโญ ปุรโต สิปฺปํ ทสฺเสตุกาโม, ราชานํ มํ ทสฺเสถา’’ติฯ มหาสตฺโต ‘‘อยํ มม สนฺติเก อุคฺคหิตสิปฺโป ปติฏฺฐํ ลภตู’’ติ กรุณายมาโน ตํ รญฺโญ สนฺติกํ เนตฺวา ‘‘มหาราช อิมสฺส เม อนฺเตวาสิกสฺส วีณาย ปคุณตํ ปสฺสถา’’ติ อาหฯ ราชา ‘‘สาธู’’ติ ปฏิสฺสุณิตฺวา ตสฺส วีณาวาทนํ สุตฺวา ปริตุฏฺโฐ ตํ คนฺตุกามํ นิวาเรตฺวา ‘‘มเมว สนฺติเก วส, อาจริยสฺส ทินฺนโกฏฺฐาสโต อุปฑฺฒํ ทสฺสามี’’ติ อาหฯ มุสิโล ‘‘นาหํ อาจริยโต หายามิ, สมเมว เทถา’’ติ วตฺวา รญฺญา ‘‘มา เอวํ ภณิ, อาจริโย นาม มหนฺโต, อุปฑฺฒเมว ตุยฺหํ ทสฺสามี’’ติ วุตฺเต ‘‘มม จ อาจริยสฺส จ สิปฺปํ ปสฺสถา’’ติ วตฺวา ราชเคหโต นิกฺขมิตฺวา ‘‘อิโต สตฺตเม ทิวเส มม จ คุตฺติลาจริยสฺส จ ราชงฺคเณ สิปฺปทสฺสนํ ภวิสฺสติ, ตํ ปสฺสิตุกามา ปสฺสนฺตู’’ติ ตตฺถ ตตฺถ อาหิณฺฑนฺโต อุคฺโฆเสสิฯ

มหาสตฺโต ตํ สุตฺวา ‘‘อยํ ตรุโณ ถามวา, อหํ ปน ชิณฺโณ ทุพฺพโล, ยทิ ปน เม ปราชโย ภเวยฺย, มตํ เม ชีวิตา เสยฺยํ, ตสฺมา อรญฺญํ ปวิสิตฺวา อุพฺพนฺธิตฺวา มริสฺสามี’’ติ อรญฺญํ คโต มรณภยตชฺชิโต ปฏินิวตฺติฯ ปุน มริตุกาโม หุตฺวา คนฺตฺวา ปุนปิ มรณภเยน ปฏินิวตฺติฯ เอวํ คมนาคมนํ กโรนฺตสฺส ตํ ฐานํ วิคตติณํ อโหสิฯ อถ เทวราชา มหาสตฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา ทิสฺสมานรูโป อากาเส ฐตฺวา เอวมาห ‘‘อาจริย, กิํ กโรสี’’ติฯ มหาสตฺโต –

[327]

‘‘สตฺตตนฺติํ สุมธุรํ, รามเณยฺยํ อวาจยิํ;

โส มํ รงฺคมฺหิ อวฺเหติ, สรณํ เม โหหิ โกสิยา’’ติฯ –

อตฺตโน จิตฺตทุกฺขํ ปเวเทสิฯ

ตสฺสตฺโถ – อหํ เทวราช มุสิลํ นาม อนฺเตวาสิกํ สตฺตนฺนํ ตนฺตีนํ อตฺถิตาย ฉชฺชาทิสตฺตวิธสรทีปนโต จ สตฺตตนฺติํ, ตํ วิสยํ กตฺวา ยถารหํ ทฺวาวีสติยา สุติเภทานํ อหาปนโต สุฏฺฐุ มธุรนฺติ สุมธุรํ, ยถาธิคตานํ สมปญฺญาสาย มุจฺฉนานํ ปริพฺยตฺตตาย สรสฺส จ วีณาย จ อญฺญมญฺญสํสนฺทเนน สุณนฺตานํ อติวิย มโนรมภาวโต รามเณยฺยํ, สรคตาทิวิภาคโต ฉชฺชาทิจตุพฺพิธํ คนฺธพฺพํ อหาเปตฺวา คนฺธพฺพสิปฺปํ อวาจยินฺติ วาเจสิํ อุคฺคณฺหาเปสิํ สิกฺขาเปสิํฯ โส มุสิโล อนฺเตวาสี สมาโน มํ อตฺตโน อาจริยํ รงฺคมฺหิ รงฺคมณฺฑเล อวฺเหติ สารมฺภวเสน อตฺตโน วิเสสํ ทสฺเสตุํ สงฺฆฏฺฏิยติ, ‘‘เอหิ สิปฺปํ ทสฺเสหี’’ติ มํ อาจิกฺขิ, ตสฺส เม ตฺวํ โกสิย เทวราช สรณํ อวสฺสโย โหหีติฯ

ตํ สุตฺวา สกฺโก เทวราชา ‘‘มา ภายิ อาจริย, อหํ เต สรณํ ปรายณ’’นฺติ ทสฺเสนฺโต –

[328]

‘‘อหํ เต สรณํ โหมิ, อหมาจริยปูชโก;

น ตํ ชยิสฺสติ สิสฺโส, สิสฺสมาจริย เชสฺสสี’’ติฯ –

อาห ฯ สกฺกสฺส กิร เทวรญฺโญ ปุริมตฺตภาเว มหาสตฺโต อาจริโย อโหสิฯ เตนาห ‘‘อหมาจริยปูชโก’’ติฯ

อหํ อาจริยานํ ปูชโก, น มุสิโล วิย ยุคคฺคาหี, มาทิเสสุ อนฺเตวาสิเกสุ ฐิเตสุ ตาทิสสฺส อาจริยสฺส กถํ ปราชโย, ตสฺมา น ตํ ชยิสฺสติ สิสฺโส, อญฺญทตฺถุ สิสฺสํ มุสิลํ อาจริย ตฺวเมว ชยิสฺสสิ, โส ปน ปราชิโต วินาสํ ปาปุณิสฺสตีติ อธิปฺปาโยฯ เอวญฺจ ปน วตฺวา ‘‘อหํ สตฺตเม ทิวเส สากจฺฉามณฺฑลํ อาคมิสฺสามิ, ตุมฺเห วิสฺสตฺถา วาเทถา’’ติ สมสฺสาเสตฺวา คโตฯ

สตฺตเม ปน ทิวเส ราชา สปริวาโร ราชสภายํ นิสีทิฯ คุตฺติลาจริโย จ มุสิโล จ สิปฺปทสฺสนตฺถํ สชฺชา หุตฺวา อุปสงฺกมิตฺวา ราชานํ วนฺทิตฺวา อตฺตโน อตฺตโน ลทฺธาสเน นิสีทิตฺวา วีณา วาทยิํสุฯ สกฺโก อาคนฺตฺวา อนฺตลิกฺเข อฏฺฐาสิฯ ตํ มหาสตฺโตว ปสฺสติ, อิตเร ปน น ปสฺสนฺติฯ ปริสา ทฺวินฺนมฺปิ วาทเน สมจิตฺตา อโหสิฯ สกฺโก คุตฺติลํ ‘‘เอกํ ตนฺติํ ฉินฺทา’’ติ อาหฯ ฉินฺนายปิ ตนฺติยา วีณา ตเถว มธุรนิคฺโฆสา อโหสิฯ เอวํ ‘‘ทุติยํ, ตติยํ, จตุตฺถํ, ปญฺจมํ, ฉฏฺฐํ, สตฺตมํ ฉินฺทา’’ติ อาห, ตาสุ ฉินฺนาสุปิ วีณา มธุรนิคฺโฆสาว อโหสิฯ ตํ ทิสฺวา มุสิโล ปราชิตภูตรูโป ปตฺตกฺขนฺโธ อโหสิ, ปริสา หฏฺฐตุฏฺฐา เจลุกฺเขเป กโรนฺตี คุตฺติลสฺส สาธุการมทาสิฯ ราชา มุสิลํ สภาย นีหราเปสิ, มหาชโน เลฑฺฑุทณฺฑาทีหิ ปหรนฺโต มุสิลํ ตตฺเถว ชีวิตกฺขยํ ปาเปสิฯ

สกฺโก เทวานมินฺโท มหาปุริเสน สทฺธิํ สมฺโมทนียํ กตฺวา เทวโลกเมว คโตฯ ตํ เทวตา ‘‘มหาราช, กุหิํ คตตฺถา’’ติ ปุจฺฉิตฺวา ตํ ปวตฺติํ สุตฺวา ‘‘มหาราช, มยํ คุตฺติลาจริยํ ปสฺสิสฺสาม, สาธุ โน ตํ อิธาเนตฺวา ทสฺเสหี’’ติ อาหํสุฯ สกฺโก เทวานํ วจนํ สุตฺวา มาตลิํ อาณาเปสิ ‘‘คจฺฉ เวชยนฺตรเถน อมฺหากํ คุตฺติลาจริยํ อาเนหิ, เทวตา ตํ ทสฺสนกามา’’ติ, โส ตถา อกาสิฯ สกฺโก มหาสตฺเตน สทฺธิํ สมฺโมทนียํ กตฺวา เอวมาห ‘‘อาจริย, วีณํ วาทย, เทวตา โสตุกามา’’ติฯ ‘‘มยํ สิปฺปูปชีวิโน, เวตเนน วินา สิปฺปํ น ทสฺเสมา’’ติฯ ‘‘กีทิสํ ปน เวตนํ อิจฺฉสี’’ติฯ ‘‘นาญฺเญน เม เวตเนน กิจฺจํ อตฺถิ, อิมาสํ ปน เทวตานํ อตฺตนา อตฺตนา ปุพฺเพกตกุสลกถนเมว เม เวตนํ โหตู’’ติ อาหฯ ตา ‘‘สาธู’’ติ สมฺปฏิจฺฉิํสุฯ อถ มหาสตฺโต ปาเฏกฺกํ ตาหิ ตทา ปฏิลทฺธสมฺปตฺติกิตฺตนมุเขน ตสฺสา เหตุภูตํ ปุริมตฺตภาเว กตํ สุจริตํ อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน วิย ปุจฺฉนฺโต ‘‘อภิกฺกนฺเตน วณฺเณนา’’ติอาทิคาถาหิ ปุจฺฉิฯ

ตาปิ ‘‘วตฺถุตฺตมทายิกา นารี’’ติอาทินา ยถา เอตรหิ เถรสฺส, เอวเมว ตสฺส พฺยากริํสุฯ เตน วุตฺตํ ‘‘โมคฺคลฺลาน ตา เทวตา น เกวลํ ตยา เอว ปุจฺฉิตา เอวํ พฺยากริํสุ, อถ โข ปุพฺเพ มยาปิ ปุจฺฉิตา เอวเมว พฺยากริํสู’’ติฯ

ตา กิร อิตฺถิโย กสฺสปสมฺมาสมฺพุทฺธกาเล มนุสฺสตฺตภาเว ฐิตา ตํ ตํ ปุญฺญํ อกํสุฯ ตตฺถ เอกา อิตฺถี วตฺถํ อทาสิ, เอกา สุมนมาลํ, เอกา คนฺธํ, เอกา อุฬารานิ ผลานิ, เอกา อุจฺฉุรสํ, เอกา ภควโต เจติเย คนฺธปญฺจงฺคุลิกํ อทาสิ, เอกา อุโปสถํ อุปวสิ, เอกา อุปกฏฺฐาย เวลาย นาวาย ภุญฺชนฺตสฺส ภิกฺขุโน อุทกํ อทาสิ, เอกา โกธนานํ สสฺสุสสุรานํ อกฺโกธนา อุปฏฺฐานํ อกาสิ, เอกา ทาสี หุตฺวา อตนฺทิตาจารา อโหสิ, เอโก ปิณฺฑจาริกสฺส ภิกฺขุโน ขีรภตฺตํ อทาสิ, เอกา ผาณิตํ อทาสิ, เอกา อุจฺฉุขณฺฑํ อทาสิ, เอกา ติมฺพรุสกํ อทาสิ, เอกา กกฺการิกํ อทาสิ, เอกา เอฬาลุกํ อทาสิ, เอกา วลฺลิผลํ อทาสิ, เอกา ผารุสกํ อทาสิ, เอกา องฺคารกปลฺลํ อทาสิ, เอกา สากมุฏฺฐิํ อทาสิ, เอกา ปุปฺผกมุฏฺฐิํ อทาสิ, เอกา มูลกลาปํ อทาสิ, เอกา นิมฺพมุฏฺฐิํ อทาสิ, เอกา กญฺชิกํ อทาสิ, เอกา ติลปิญฺญากํ อทาสิ, เอกา กายพนฺธนํ อทาสิ, เอกา อํสพทฺธกํ อทาสิ, เอกา อาโยคปฏฺฏํ อทาสิ, เอกา วิธูปนํ, เอกา ตาลวณฺฏํ, เอกา โมรหตฺถํ, เอกา ฉตฺตํ, เอกา อุปาหนํ, เอกา ปูวํ, เอกา โมทกํ, เอกา สกฺขลิกํ อทาสิฯ ตา เอเกกา อจฺฉราสหสฺสปริวารา ปหติยา เทวิทฺธิยา วิราชมานา ตาวติํสภวเน สกฺกสฺส เทวราชสฺส ปริจาริกา หุตฺวา นิพฺพตฺตา คุตฺติลาจริเยน ปุจฺฉิตา ‘‘วตฺถุตฺตมทายิกา นารี’’ติอาทินา อตฺตนา อตฺตนา กตกุสลํ ปฏิปาฏิยา พฺยากริํสุฯ

[329]

‘‘อภิกฺกนฺเตน วณฺเณน, ยา ตฺวํ ติฏฺฐสิ เทวเต;

โอภาเสนฺตี ทิสา สพฺพา, โอสธี วิย ตารกาฯ

[330]

‘‘เกน เตตาทิโส วณฺโณ, เกน เต อิธ มิชฺฌติ;

อุปฺปชฺชนฺติ จ เต โภคา, เย เกจิ มนโส ปิยาฯ

[331]

‘‘ปุจฺฉามิ ตํ เทวิ มหานุภาเว, มนุสฺสภูตา กิมกาสิ ปุญฺญํ;

เกนาสิ เอวํ ชลิตานุภาวา, วณฺโณ จ เต สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติฯ

[332]

‘‘สา เทวตา อตฺตมนา, โมคฺคลฺลาเนน ปุจฺฉิตา;

ปญฺหํ ปุฏฺฐา วิยากาสิ, ยสฺส กมฺมสฺสิทํ ผลํ’’ฯ

[333]

‘‘วตฺถุตฺตมทายิกา นารี, ปวรา โหติ นเรสุ นารีสุ;

เอวํ ปิยรูปทายิกา มนาปํ, ทิพฺพํ สา ลภเต อุเปจฺจ ฐานํฯ

[334]

‘‘ตสฺสา เม ปสฺส วิมานํ, อจฺฉรา กามวณฺณินีหมสฺมิ;

อจฺฉราสหสฺสสฺสาหํ, ปวรา ปสฺส ปุญฺญานํ วิปากํฯ

[335]

‘‘เตน เมตาทิโส วณฺโณ, เตน เม อิธ มิชฺฌติ;

อุปฺปชฺชนฺติ จ เม โภคา, เย เกจิ มนโส ปิยาฯ

[336]

‘‘อกฺขามิ เต ภิกฺขุ มหานุภาว, มนุสฺสภูตา ยมกาสิ ปุญฺญํ;

เตนมฺหิ เอวํ ชลิตานุภาวา, วณฺโณ จ เม สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติฯ

(ยถา จ เอตฺถ, เอวํ อุปริ สพฺพวิมาเนสุ วิตฺถาเรตพฺพํฯ)

[341]

‘‘ปุปฺผุตฺตมทายิกา นารี, ปวรา โหติ นเรสุ นารีสุ…เป.…ฯ

[349]

‘‘คนฺธุตฺตมทายิกา นารี, ปวรา โหติ นเรสุ นารีสุ…เป.…ฯ

[357]

‘‘ผลุตฺตมทายิกา นารี…เป.…ฯ

[365]

‘‘รสุตฺตมทายิกา นารี…เป.…ฯ

[373]

‘‘คนฺธปญฺจงฺคุลิกํ อหมทาสิํ,กสฺสปสฺส ภควโต ถูปมฺหิ…เป.…ฯ

[381]

‘‘ภิกฺขู จ อหํ ภิกฺขุนิโย จ, อทฺทสาสิํ ปนฺถปฏิปนฺเน;

เตสาหํ ธมฺมํ สุตฺวาน, เอกูโปสถํ อุปวสิสฺสํฯ

[382]

‘‘ตสฺสา เม ปสฺส วิมานํ…เป.…ฯ

[389]

‘‘อุทเก ฐิตา อุทกมทาสิํ, ภิกฺขุโน จิตฺเตน วิปฺปสนฺเนน…เป.…ฯ

[397]

‘‘สสฺสุญฺจาหํ สสุรญฺจ, จณฺฑิเก โกธเน จ ผรุเส จ;

อนุสูยิกา อุปฏฺฐาสิํ, อปฺปมตฺตา สเกน สีเลน…เป.…ฯ

[405]

‘‘ปรกมฺมกรี อาสิํ, อตฺเถนาตนฺทิตา ทาสี;

อกฺโกธนานติมานินี, สํวิภาคินี กกสฺส ภาคสฺส…เป.…ฯ

[413]

‘‘ขีโรทนํ อหมทาสิํ, ภิกฺขุโน ปิณฺฑาย จรนฺตสฺส;

เอวํ กริตฺวา กมฺมํ, สุคติํ อุปปชฺช โมทามิ…เป.…ฯ

[421]

‘‘ผาณิตํ อหมทาสิํ…เป.…ฯ

[429]

‘‘อุจฺฉุขณฺฑิกํ อหมทาสิํ…เป.…ฯ

[437]

‘‘ติมฺพรุสกํ อหมทาสิํ…เป.…ฯ

[445]

‘‘กกฺการิกํ อหมทาสิํ…เป.…ฯ

[453]

‘‘เอฬาลุกํ อหมทาสิํ…เป.…ฯ

[461]

‘‘วลฺลิผลํ อหมทาสิํ…เป.…ฯ

[469]

‘‘ผารุสกํ อหมทาสิํ…เป.…ฯ

[477]

‘‘หตฺถปฺปตาปกํ อหมทาสิํ…เป.…ฯ

[485]

‘‘สากมุฏฺฐิํ อหมทาสิํ…เป.…ฯ

[493]

‘‘ปุปฺผกมุฏฺฐิํ อหมทาสิํ…เป.…ฯ

[501]

‘‘มูลกํ อหมทาสิํ…เป.…ฯ

[509] ‘‘นิมฺพมุฏฺฐิํ อหมทาสิํ…เป.…ฯ

[517] ‘‘อมฺพกญฺชิกํ อหมทาสิํ…เป.…ฯ

[525] ‘‘โทณินิมฺมชฺชนิํ อหมทาสิํ…เป.…ฯ

[533] ‘‘กายพนฺธนํ อหมทาสิํ…เป.…ฯ

[541] ‘‘อํสพทฺธกํ อหมทาสิํ…เป.…ฯ

[549] ‘‘อาโยคปฏฺฏํ อหมทาสิํ…เป.…ฯ

[557] ‘‘วิธูปนํ อหมทาสิํ…เป.…ฯ

[565] ‘‘ตาลวณฺฏํ อหมทาสิํ…เป.…ฯ

[573] ‘‘โมรหตฺถํ อหมทาสิํ…เป.…ฯ

[581] ‘‘ฉตฺตํ อหมทาสิํ…เป.…ฯ

[589] ‘‘อุปาหนํ อหมทาสิํ…เป.…ฯ

[597] ‘‘ปูวํ อหมทาสิํ…เป.…ฯ

[605] ‘‘โมทกํ อหมทาสิํ…เป.…ฯ

[613] ‘‘สกฺขลิกํ อหมทาสิํ, ภิกฺขุโน ปิณฺฑาย จรนฺตสฺส…เป.…ฯ

[614]

‘‘ตสฺสา เม ปสฺส วิมานํ, อจฺฉรา กามวณฺณินีหมสฺมิํ;

อจฺฉราสหสฺสสฺสาหํ, ปวรา ปสฺส ปุญฺญานํ วิปากํฯ

[615] ‘‘เตน เมตาทิโส วณฺโณ…เป.… วณฺโณ จ เม สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติฯ

เอวํ มหาสตฺโต ตาหิ เทวตาหิ กตสุจริเต พฺยากเต ตุฏฺฐมานโส สมฺโมทนํ กโรนฺโต อตฺตโน จ สุจริตจรเณ ยุตฺตปยุตฺตตํ วิวฏฺฏชฺฌาสยตญฺจ ปเวเทนฺโต อาห –

[617]

‘‘สฺวาคตํ วต เม อชฺช, สุปฺปภาตํ สุหุฏฺฐิตํ;

ยํ อทฺทสามิ เทวตาโย, อจฺฉรา กามวณฺณินิโยฯ

[618]

‘‘อิมาสาหํ ธมฺมํ สุตฺวา, กาหามิ กุสลํ พหุํ;

ทาเนน สมจริยาย, สญฺญเมน ทเมน จ;

สฺวาหํ ตตฺถ คมิสฺสามิ, ยตฺถ คนฺตฺวา น โสจเร’’ติฯ

[333] ตตฺถ วตฺถุตฺตมทายิกาติ วตฺถานํ อุตฺตมํ เสฏฺฐํ, วตฺเถสุ วา พหูสุ อุจฺจินิตฺวา คหิตํ อุกฺกํสคตํ ปวรํ โกฏิภูตํ วตฺถํ วตฺถุตฺตมํ, ตสฺส ทายิกาฯ ‘‘ปุปฺผุตฺตมทายิกา’’ติอาทีสุปิ เอเสว นโยฯ ปิยรูปทายิกาติ ปิยสภาวสฺส ปิยชาติกสฺส จ วตฺถุโน ทายิกาฯ มนาปนฺติ มนวฑฺฒนกํฯ ทิพฺพนฺติ ทิวิ ภวตฺตา ทิพฺพํฯ อุเปจฺจาติ อุปคนฺตฺวา เจเตตฺวา, ‘‘เอทิสํ ลเภยฺย’’นฺติ ปกปฺเปตฺวาติ อตฺโถฯ ฐานนฺติ วิมานาทิกํ ฐานํ, อิสฺสริยํ วาฯ ‘‘มนาปา’’ติปิ ปาโฐ, อญฺเญสํ มนวฑฺฒนกา หุตฺวาติ อตฺโถฯ

[334] ปสฺส ปุญฺญานํ วิปากนฺติ วตฺถุตฺตมทานสฺส นาม อิทมีทิสํ ผลํ ปสฺสาติ อตฺตนา ลทฺธสมฺปตฺติํ สมฺภาเวนฺตี วทติฯ

[341] ปุปฺผุตฺตมทายิกาติ รตนตฺตยปูชาวเสน ปุปฺผุตฺตมทายิกา, ตถา คนฺธุตฺตมทายิกาติ ทฏฺฐพฺพาฯ ตตฺถ ปุปฺผุตฺตมํ สุมนปุปฺผาทิ, คนฺธุตฺตมํ จนฺทนคนฺธาทิ, ผลุตฺตมํ ปนสผลาทิ, รสุตฺตมํ โครสสปฺปิอาทิ เวทิตพฺพํฯ

[373] คนฺธปญฺจงฺคุลิกนฺติ คนฺเธน ปญฺจงฺคุลิกทานํฯ กสฺสปสฺส ภควโต ถูปมฺหีติ กสฺสปสมฺมาสมฺพุทฺธสฺส โยชนิเก กนกถูเปฯ

[381] ปนฺถปฏิปนฺเนติ มคฺคํ คจฺฉนฺเตฯ เอกูโปสถนฺติ เอกทิวสํ อุโปสถวาสํฯ

[389] อุทกมทาสินฺติ มุขวิกฺขาลนตฺถํ ปิวนตฺถญฺจ อุทกํ ปานียํ อทาสิํฯ

[397] จณฺฑิเกติ จณฺเฑฯ อนุสูยิกาติ อุสูยา รหิตาฯ

[405] ปรกมฺมกรีติ ปเรสํ เวยฺยาวจฺจการินีฯ อตฺเถนาติ อตฺถกิจฺเจนฯ สํวิภาคินี สกสฺส ภาคสฺสาติ อตฺถิกานํ อตฺตนา ปฏิลทฺธภาคสฺส สํวิภชนสีลาฯ

[413] ขีโรทนนฺติ ขีรสมฺมิสฺสํ โอทนํ, ขีเรน สทฺธิํ โอทนํ วาฯ

[437] ติมฺพรุสกนฺติ ติณฺฑุกผลํฯ ติปุสสทิสา เอกา วลฺลิชาติ ติมฺพรุสํ, ตสฺส ผลํ ติมฺพรุสกนฺติ วทนฺติฯ

[445] กกฺการิกนฺติ ขุทฺทเกฬาลุกํ, ติปุสนฺติ จ วทนฺติฯ

[477] หตฺถปฺปตาปกนฺติ มนฺทามุขิํฯ

[517] อมฺพกญฺชิกนฺติ อมฺพิลกญฺชิกํฯ

[525] โทณินิมฺมชฺชนินฺติ สเตลํ ติลปิญฺญากํฯ

[557] วิธูปนนฺติ จตุรสฺสพีชนิํฯ

[565] ตาลวณฺฏนฺติ ตาลปตฺเตหิ กตมณฺฑลพีชนิํฯ

[573] โมรหตฺถนฺติ มยูรปิญฺเฉ หิ กตํ มกสพีชนิํฯ

[617] สฺวาคตํ วต เมติ มยฺหํ อิธาคมนํ โสภนํ วต อโห สุนฺทรํฯ อชฺช สุปฺปภาตํ สุหุฏฺฐิตนฺติ อชฺช มยฺหํ รตฺติยา สุฏฺฐุ ปภาตํ สมฺมเทว วิภายนํ ชาตํ, สยนโต อุฏฺฐานมฺปิ สุหุฏฺฐิตํ สุฏฺฐุ อุฏฺฐิตํฯ กิํ การณาติ อาห ‘‘ยํ อทฺทสามิ เทวตาโย’’ติอาทิฯ

[618] ธมฺมํ สุตฺวาติ กมฺมผลสฺส ปจฺจกฺขกรณวเสน ตุมฺเหหิ กตํ กุสลํ ธมฺมํ สุตฺวาฯ กาหามีติ กริสฺสามิฯ สมจริยายาติ กายสมาจาริกสฺส สุจริตสฺส จรเณนฯ สญฺญเมนาติ สีลสํวเรนฯ ทเมนาติ มนจฺฉฏฺฐานํ อินฺทฺริยานํ ทเมนฯ อิทานิ ตสฺส กุสลสฺส อตฺตโน โลกสฺส จ วิวฏฺฏูปนิสฺสยตํ ทสฺเสตุํ ‘‘สฺวาหํ ตตฺถ คมิสฺสามิ, ยตฺถ คนฺตฺวา น โสจเร’’ติ วุตฺตํฯ

เอวมยํ ยทิปิ วตฺถุตฺตมทายิกาวิมานาทิวเสน ฉตฺติํสวิมานสงฺคหา เทสนา อายสฺมโต มหาโมคฺคลฺลานสฺส วิย คุตฺติลาจริยสฺสาปิ วิภาวนวเสน ปวตฺตาติ ‘‘คุตฺติลวิมาน’’นฺเตฺวว สงฺคหํ อารุฬฺหา, วิมานานิ ปน อิตฺถิปฏิพทฺธานีติ อิตฺถิวิมาเนเยว สงฺคหิตานิฯ

ตา ปน อิตฺถิโย กสฺสปสฺส ทสพลสฺส กาเล ยถาวุตฺตธมฺมจรเณ อปราปรุปฺปนฺนเจตนาวเสน ทุติยตฺตภาวโต ปฏฺฐาย เอกํ พุทฺธนฺตรํ เทวโลเก เอว สํสรนฺติโย อมฺหากมฺปิ ภควโต กาเล ตาวติํสภวเนเยว นิพฺพตฺตา, อายสฺมตา มหาโมคฺคลฺลาเนน ปุจฺฉิตา กมฺมสริกฺขตาย คุตฺติลาจริเยน ปุจฺฉิตกาเล วิย พฺยากริํสูติ ทฏฺฐพฺพาฯ

คุตฺติลวิมานวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. ททฺทลฺลวิมานวณฺณนา

ททฺทลฺลมานา วณฺเณนาติ ททฺทลฺลวิมานํฯ ตสฺส กา อุปฺปตฺติ? ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเนฯ เตน จ สมเยน นาลกคามเก อายสฺมโต เรวตตฺเถรสฺส อุปฏฺฐากสฺส อญฺญตรสฺส กุฏุมฺพิกสฺส ทฺเว ธีตโร อเหสุํ, เอกา ภทฺทา นาม, อิตรา สุภทฺทา นามฯ ตาสุ ภทฺทา ปติกุลํ คตา สทฺธา ปสนฺนา พุทฺธิสมฺปนฺนา วญฺฌา จ อโหสิฯ สา สามิกํ อาห ‘‘มม กนิฏฺฐา สุภทฺทา นาม อตฺถิ, ตํ อาเนหิ, สจสฺสา ปุตฺโต ภเวยฺย, โส มมปิ ปุตฺโต สิยา, อยญฺจ กุลวํโส น นสฺเสยฺยา’’ติฯ โส ‘‘สาธู’’ติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา ตถา อกาสิฯ

อถ ภทฺทา สุภทฺทํ โอวทิ ‘‘สุภทฺเท, ทานสํวิภาครตา ธมฺมจริยาย อปฺปมตฺตา โหหิ, เอวํ เต ทิฏฺฐธมฺมิโก สมฺปรายิโก จ อตฺโถ หตฺถคโต เอว โหตี’’ติฯ สา ตสฺสา โอวาเท ฐตฺวา วุตฺตนเยน ปฏิปชฺชมานา เอกทิวสํ อายสฺมนฺตํ เรวตตฺเถรํ อตฺตฏฺฐมํ นิมนฺเตสิฯ เถโร สุภทฺทาย ปุญฺญูปจยํ อากงฺขนฺโต สงฺฆุทฺเทสวเสน สตฺต ภิกฺขู คเหตฺวา ตสฺสา เคหํ อคมาสิฯ สา ปสนฺนจิตฺตา อายสฺมนฺตํ เรวตตฺเถรํ เต จ ภิกฺขู ปณีเตน ขาทนีเยน โภชนีเยน สหตฺถา สนฺตปฺเปสิ, เถโร อนุโมทนํ กตฺวา ปกฺกามิฯ สา อปรภาเค กาลํ กตฺวา นิมฺมานรตีนํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชิฯ ภทฺทา ปน ปุคฺคเลสุ ทานานิ ทตฺวา สกฺกสฺส เทวานมินฺทสฺส ปริจาริกา หุตฺวา นิพฺพตฺติฯ