7.อุโปสถาวิมานวณฺณนา

อภิกฺกนฺเตน วณฺเณนาติ อุโปสถาวิมานํฯ อิธ อฏฺฐุปฺปตฺติยํ สาเกเต อุโปสถา นาม เอกา อุปาสิกาติ อยเมว วิเสโส, เสสํ อนนฺตรวิมานสทิสํฯ เตน วุตฺตํ –

[229-231]

‘‘อภิกฺกนฺเตน วณฺเณน…เป.…

วณฺโณ จ เต สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติฯ

[232]

‘‘สา เทวตา อตฺตมนา…เป.… ยสฺส กมฺมสฺสิทํ ผลํ’’ฯ

[233-238]

‘‘อุโปสถาติ มํ อญฺญํสุ, สาเกตายํ อุปาสิกา…เป.…

อุปาสิกา จกฺขุมโต, โคตมสฺส ยสสฺสิโนฯ

[239]

‘‘เตน เมตาทิโส วณฺโณ…เป.…

วณฺโณ จ เม สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติฯ –

เทวตา พฺยากาสิฯ ปุน อตฺตโน เอกํ โทสํ ทสฺเสนฺตี –

[241]

‘‘อภิกฺขณํ นนฺทนํ สุตฺวา, ฉนฺโท เม อุทปชฺชถ;

ตตฺถ จิตฺตํ ปณิธาย, อุปปนฺนามฺหิ นนฺทนํฯ

[242]

‘‘นากาสิํ สตฺถุ วจนํ, พุทฺธสฺสาทิจฺจพนฺธุโน;

หีเน จิตฺตํ ปณิธาย, สามฺหิ ปจฺฉานุตาปินี’’ติฯ – ทฺเว คาถา อภาสิ;

[233] ตตฺถ อุโปสถาติ มํ อญฺญํสูติ ‘‘อุโปสถา’’ติ อิมินา นาเมน มํ มนุสฺสา ชานิํสุฯ สาเกตายนฺติ สาเกตนคเรฯ

[241] อภิกฺขณนฺติ อภิณฺหํฯ นนฺทนํ สุตฺวาติ ‘‘ตาวติํสภวเน นนฺทนวนํ นาม เอทิสญฺจ เอทิสญฺจา’’ติ ตตฺถ นานาวิธํ ทิพฺพสมฺปตฺติํ สุตฺวาฯ ฉนฺโทติ ตนฺนิพฺพตฺตกปุญฺญกมฺมสฺส การณภูโต กุสลจฺฉนฺโท, ตตฺรูปปตฺติยา ปตฺถนาภูโต ตณฺหาฉนฺโท วาฯ อุทปชฺชถาติ อุปฺปชฺชิตฺถฯ ตตฺถาติ ตาวติํสภวเน, นนฺทนาปเทเสนปิ หิ ตํ เทวโลกํ วทติฯ อุปปนฺนามฺหีติ อุปฺปนฺนา นิพฺพตฺตา อมฺหิฯ

[242] นากาสิํ สตฺถุ วจนนฺติ ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อปฺปมตฺตกมฺปิ ภวํ วณฺเณมี’’ติอาทินา (อ. นิ. 1.320-321) สตฺถารา วุตฺตวจนํ น กริํ, ภเวสุ ฉนฺทราคํ น ปชหินฺติ อตฺโถฯ อาทิจฺโจ โคตมโคตฺโต, ภควาปิ โคตมโคตฺโตติ สโคตฺตตาย วุตฺตํ ‘‘พุทฺธสฺสาทิจฺจพนฺธุโน’’ติฯ อถ วา อาทิจฺจสฺส พนฺธุ อาทิจฺจพนฺธุ, ภควาฯ ตํ ปฏิจฺจ ตสฺส อริยาย ชาติยา ชาตตฺตา อาทิจฺโจ วา พนฺธุ เอตสฺส โอรสปุตฺตภาวโตติ อาทิจฺจพนฺธุ, ภควาฯ ตถา หิ วุตฺตํ –

‘‘โย อนฺธกาเร ตมสี ปภงฺกโร, เวโรจโน มณฺฑลี อุคฺคเตโช;

มา ราหุ คิลี จรมนฺตลิกฺเข, ปชํ มมํ ราหุ ปมุญฺจ สูริย’’นฺติฯ (สํ. นิ. 1.91);

หีเนติ ลามเกฯ อตฺตโน ภวาภิรติํ สนฺธาย วทติฯ สามฺหีติ สา อมฺหิฯ

เอวํ ตาย เทวตาย ภวาภิรตินิมิตฺเต อุปฺปนฺนวิปฺปฏิสาเร ปเวทิเต เถโร ภวสฺส ปริจฺฉินฺนายุภาววิภาวนมุเขน อายติํ มนุสฺสตฺตภาเว ฐตฺวา วฏฺฏทุกฺขสฺส สมติกฺกโม กาตุํ สุกโร, สพฺพโส ขีณาสวภาโว นาม มหานิสํโสติ จ สมสฺสาเสตุํ –

[243]

‘‘กีว จิรํ วิมานมฺหิ, อิธ วจฺฉสุโปสเถ;

เทวเต ปุจฺฉิตาจิกฺข, ยทิ ชานาสิ อายุโน’’ติฯ –

คาถมาหฯ ปุน สา –

[244]

‘‘สฏฺฐิ วสฺสสหสฺสานิ , ติสฺโส จ วสฺสโกฏิโย;

อิธ ฐตฺวา มหามุนิ, อิโต จุตา คมิสฺสามิ;

มนุสฺสานํ สหพฺยต’’นฺติฯ – อาห;

ปุน เถโร –

[245]

‘‘มา ตฺวํ อุโปสเถ ภายิ, สมฺพุทฺเธนาสิ พฺยากตา;

โสตาปนฺนา วิเสสยิ, ปหีนา ตว ทุคฺคตี’’ติฯ –

อิมาย คาถาย สมุตฺเตเชสิฯ

[243-4] ตตฺถ กีว จิรนฺติ กิตฺตกํ อทฺธานํฯ อิธาติ อิมสฺมิํ เทวโลเก, อิธ วา วิมานสฺมิํฯ อายุ โนติ อายุ, โนติ นิปาตมตฺตํฯ อายุโน วา จิราจิรภาวํ, อถ วา ยทิ ชานาสิ อายุโนติ อตฺโถฯ มหามุนีติ เถรํ อาลปติฯ

[245] มา ตฺวํ อุโปสเถ ภายีติ ภทฺเท อุโปสเถ ตฺวํ มา ภายิฯ กสฺมา? ยสฺมา สมฺพุทฺเธนาสิ พฺยากตาฯ กินฺติ? โสตาปนฺนา วิเสสยีติฯ มคฺคผลสญฺญิตํ วิเสสํ ยาตา อธิคตา, ตสฺมา ปหีนา ตว สพฺพาปิ ทุคฺคตีติ อิมมฺปิ วิเสสํ ยาตาติ วิเสสยิฯ เสสํ วุตฺตนยเมวฯ

อุโปสถาวิมานวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8-9. นิทฺทา-สุนิทฺทาวิมานวณฺณนา

อฏฺฐมนวมวิมานานิ ราชคหนิทานานิฯ อฏฺฐุปฺปตฺติยํ ยถากฺกมํ ‘‘นิทฺทา นาม อุปาสิกา…เป.… โคตมสฺส ยสสฺสิโนฯ เตน เมตาทิโส วณฺโณ…เป.… สุนิทฺทา นาม อุปาสิกา’’ติ วตฺตพฺพํฯ เสสํ วุตฺตนยเมวฯ คาถาสุปิ อปุพฺพํ นตฺถิฯ ตถา หิ เอกจฺเจสุ โปตฺถเกสุ ปาฬิ เปยฺยาลวเสน ฐปิตาติฯ เตน วุตฺตํ –

[246]

‘‘อภิกฺกนฺเตน วณฺเณน…เป.…

วณฺโณ จ เต สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติฯ

[247]

‘‘สา เทวตา อตฺตมนา…เป.… ยสฺส กมฺมสฺสิทํ ผลํ’’ฯ

[248]

‘‘นิทฺทาติ มมํ อญฺญํสุ, ราชคหสฺมิํ อุปาสิกา…เป.…

โคตมสฺส ยสสฺสิโนฯ

[256]

‘‘เตน เมตาทิโส วณฺโณ…เป.…วณฺโณ จ เม สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติฯ

[258]

‘‘อภิกฺกนฺเตน วณฺเณน…เป.… สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติฯ

[261]