พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย ธรรมบท 13. โลกวรรค 5. สัมมัชชนเถรวัตถุ
3. ปัญจสตวิปัสสกภิกขุวัตถุ
เรื่องภิกษุผู้เจริญวิปัสสนา 500 รูป
(พระผู้มีพระภาคตรัสพระคาถานี้แก่ภิกษุผู้เจริญวิปัสสนา 500 รูป ดังนี้)
[170] มัจจุราชย่อมไม่เห็นบุคคลผู้พิจารณาเห็นโลก1
เหมือนเห็นฟองน้ำ เหมือนเห็นพยับแดด
4. อภยราชกุมารวัตถุ
เรื่องอภัยราชกุมาร
(พระผู้มีพระภาคตรัสพระคาถานี้แก่อภัยราชกุมาร ดังนี้)
[171] ท่านทั้งหลายจงมาดูโลกนี้2 ที่วิจิตรดุจราชรถ
ที่พวกคนเขลาหมกมุ่นอยู่ แต่พวกผู้รู้หาข้องอยู่ไม่3
5. สัมมัชชนเถรวัตถุ
เรื่องพระสัมมัชชนเถระ
(พระผู้มีพระภาคตรัสพระคาถานี้แก่ภิกษุทั้งหลาย ดังนี้)
[172] ผู้ใดประมาทแล้วในกาลก่อน
ภายหลังไม่ประมาท
ผู้นั้นย่อมทำโลกนี้ให้สว่างไสว4
ดุจดวงจันทร์พ้นจากเมฆ ฉะนั้น5
เชิงอรรถ :
1 โลก หมายถึงโลกคือขันธ์ 5 เป็นต้น (ขุ.ธ.อ. 6/31)
2 ดูความหมายในเชิงอรรถที่ 1
3 ข้องอยู่ หมายถึงติดอยู่ด้วยกิเลสมีราคะเป็นต้น (ขุ.ธ.อ. 6/32)
4 ทำโลกนี้ให้สว่างไสว หมายถึงทำโลกคือขันธ์ 5 เป็นต้น ให้สว่างด้วยมรรคญาณ (ขุ.ธ.อ. 6/34)
5 ดูเทียบ ม.ม. (แปล) 13/352/430, ขุ.เถร. (แปล) 26/871/483
พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย ธรรมบท 13. โลกวรรค 8. ติงสภิกขุวัตถุ
6. อังคุลิมาลเถรวัตถุ
เรื่องพระองคุลิมาลเถระ
(พระผู้มีพระภาคตรัสพระคาถานี้แก่ภิกษุทั้งหลาย ดังนี้)
[173] บาปกรรมที่ทำไว้ ผู้ใดละเสียได้ด้วยกุศล1
ผู้นั้นย่อมทำโลกนี้ให้สว่างไสว
ดุจดวงจันทร์พ้นจากเมฆ ฉะนั้น
7. เปสการธีตาวัตถุ
เรื่องธิดานายช่างหูก
(พระผู้มีพระภาคตรัสพระคาถานี้แก่ธิดาของนายช่างหูก ดังนี้)
[174] โลกนี้มืดมน2 คนในโลกนี้น้อยคนนักจักเห็นแจ้ง
น้อยคนนักจักไปสวรรค์3
เหมือนนกติดข่าย น้อยตัวนักที่จะพ้นจากข่าย ฉะนั้น
8. ติงสภิกขุวัตถุ
เรื่องภิกษุ 30 รูป
(พระผู้มีพระภาคตรัสพระคาถานี้แก่พระอานนทเถระ ดังนี้)
[175] ฝูงหงส์บินไปทางดวงอาทิตย์4ได้
ท่านที่เจริญอิทธิบาทดีแล้ว ไปทางอากาศด้วยฤทธิ์ได้
ส่วนนักปราชญ์ทั้งหลายชนะมารพร้อมทั้งพาหนะได้แล้ว
ย่อมออกไปจากโลกได้5
เชิงอรรถ :
1 กุศล ในที่นี้หมายถึงอรหัตตมรรค (ขุ.ธ.อ. 6/35) และดูเทียบ ม.ม. (แปล) 13/352/430, ขุ.เถร. (แปล)
26/872/483
2 โลกนี้มืดมน หมายถึงโลกิยมหาชนในโลกนี้ เป็นผู้มืดบอด เพราะไม่มีปัญญาจักษุ (ขุ.ธ.อ. 6/39)
3 หมายถึงมีน้อยคนที่จะเห็นแจ้งไตรลักษณ์ ที่จะไปสุคติภูมิ หรือที่จะบรรลุนิพพาน (ขุ.ธ.อ. 6/7/39)
4 ทางดวงอาทิตย์ หมายถึงทางอากาศ (ขุ.ธ.อ. 6/41)
5 ออกไปจากโลก ในที่นี้หมายถึงออกไปจากวัฏฏะ กล่าวคือบรรลุนิพพาน (ขุ.ธ.อ. 6/42)
