เมนู

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย ธรรมบท 7. อรหันตวรรค 1. ชีวกวัตถุ
[88] ละกามทั้งหลายแล้ว เป็นผู้หมดความกังวล
พึงปรารถนายินดียิ่งในวิเวกที่ยินดีได้ยากยิ่ง
พึงชำระตนให้ผ่องแผ้วจากเครื่องเศร้าหมองแห่งจิตทั้งหลาย
[89] บัณฑิตเหล่าใดอบรมจิตโดยชอบ
ในองค์ธรรมเป็นเครื่องตรัสรู้ทั้งหลาย
ไม่ถือมั่น ยินดีในนิพพานเป็นที่สละความถือมั่น
บัณฑิตเหล่านั้นสิ้นอาสวะแล้ว
มีความรุ่งเรือง ดับสนิทแล้วในโลก1
ปัณฑิตวรรคที่ 6 จบ

7. อรหันตวรรค
หมวดว่าด้วยพระอรหันต์
1. ชีวกวัตถุ
เรื่องหมอชีวก
(พระผู้มีพระภาคตรัสพระคาถานี้แก่หมอชีวก ดังนี้)
[90] ผู้บรรลุจุดหมายปลายทางแล้ว2
ไร้ความโศก หลุดพ้นแล้วในธรรมทั้งปวง3
ละกิเลสเครื่องร้อยรัด4ได้หมด ย่อมไม่มีความเร่าร้อน

เชิงอรรถ :
1 ดูเทียบ สํ.ม. (แปล) 19/34/33-34, องฺ.ทสก. (แปล) 24/169/269-270
2 ผู้บรรลุจุดหมายปลายทาง หมายถึงพระขีณาสพผู้ถึงที่สุดแห่งสังสารวัฏ (ขุ.ธ.อ. 4/49)
3 ธรรมทั้งปวง หมายถึงธรรมทั้งหลายมีขันธ์ 5 เป็นต้น (ขุ.ธ.อ. 4/49)
4 กิเลสเครื่องร้อยรัด หมายถึงกิเลส 4 อย่าง คือ (1) อภิชฌา ความเพ่งเล็งอยากได้ของคนอื่น
(2) พยาบาท ความคิดร้ายผู้อื่น (3) สีลัพพตปรามาส ความถือมั่นศีลและวัตร (4) อิทังสัจจาภินิเวส
ความถือมั่นว่านี้เท่านั้นจริง (ขุ.ธ.อ. 4/49) และดู ขุ.ม. (แปล) 29/29/119)

{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : 25 หน้า :56 }


พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย ธรรมบท 7. อรหันตวรรค 3. เพฬัฏฐสีสเถรวัตถุ
2. มหากัสสปเถรวัตถุ
เรื่องพระมหากัสสปเถระ
(พระผู้มีพระภาคตรัสพระคาถานี้แก่ภิกษุทั้งหลาย ดังนี้)
[91] ผู้มีสติ หมั่นประกอบความเพียร1
ไม่ติดในที่อยู่ ละความห่วงอาลัยไป
เหมือนหงส์ละเปือกตมไป ฉะนั้น

3. เพฬัฏฐสีสเถรวัตถุ
เรื่องพระเพฬัฏฐสีสเถระ
(พระผู้มีพระภาคตรัสพระคาถานี้แก่ภิกษุทั้งหลาย ดังนี้)
[92] ผู้ไม่มีการสั่งสม2
กำหนดรู้อาหารก่อนแล้วจึงบริโภค
มีสุญญตวิโมกข์3 และอนิมิตตวิโมกข์ เป็นอารมณ์
ไม่ทิ้งทางไว้ให้เป็นที่รู้ได้
เหมือนนกไม่ทิ้งทางไว้ในอากาศ ฉะนั้น

เชิงอรรถ :
1 ผู้มีสติ หมั่นประกอบความเพียร ในที่นี้หมายถึงพระขีณาสพผู้มีสติไพบูลย์ หมั่นประกอบในคุณธรรมมี
ฌานและวิปัสสนา เป็นต้น ที่ตนได้บรรลุแล้วโดยการนึก การเข้า การออก การอธิษฐาน และการพิจารณา
(ขุ.ธ.อ.4/52)
2 การสั่งสม มี 2 อย่าง คือ (1) กัมมสันนิจยะ การสั่งสมกรรมคือกุศลและอกุศล (2) ปัจจยสันนิจยะ
การสั่งสมปัจจัย 4 (ขุ.ธ.อ.4/53-54)
3 สุญญตวิโมกข์ หมายถึงสภาวะที่หลุดพ้น เพราะว่างจาก ราคะ โทสะ โมหะ
อนิมิตตวิโมกข์ หมายถึงสภาวะที่หลุดพ้น เพราะไม่มีนิมิต คือ ราคะ เป็นต้น
ในคาถาที่ 92-93 นี้ หมายรวมถึงอัปปณิหิตวิโมกข์ ได้แก่ สภาวะที่หลุดพ้น เพราะไม่มีที่ตั้งคือกิเลส
มีราคะเป็นต้นด้วย วิโมกข์ทั้ง 3 ประการนี้ เป็นชื่อของนิพพาน (ขุ.ธ.อ.4/54)

{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : 25 หน้า :57 }