พระสุตตัตนตปิฎก อังคุตตรนิกาย ติกนิบาต [2. ทุติยปัณณาสก์]
2. มหาวรรค 3. เวนาคปุรสูตร

ปุระโดยลำดับแล้ว ท่านพระสมณโคดมนั้นมีกิตติศัพท์อันงามขจรไปอย่างนี้ว่า ‘แม้
เพราะเหตุนี้ พระผู้มีพระภาคพระองค์นั้น เป็นพระอรหันต์ ตรัสรู้ด้วยพระองค์เอง
โดยชอบ เพียบพร้อมด้วยวิชชาและจรณะ เสด็จไปดี รู้แจ้งโลก เป็นสารถีฝึกผู้ที่ควร
ฝึกได้อย่างยอดเยี่ยม เป็นศาสดาของเทวดาและมนุษย์ทั้งหลาย เป็นพระพุทธเจ้า
เป็นพระผู้มีพระภาค1’ พระองค์ทรงรู้แจ้งโลกนี้พร้อมทั้งเทวโลก มารโลก พรหมโลก

เชิงอรรถ :
1 พระพุทธคุณทั้ง 9 บทนี้ แต่ละบทมีอรรถอเนกประการ คือ
1. ชื่อว่า เป็นพระอรหันต์ เพราะห่างไกลจากกิเลส, เพราะกำจัดข้าศึก คือกิเลส, เพราะหักซี่กำแห่ง
สังสาระคือการเวียนว่ายตายเกิด, เพราะเป็นผู้ควรรับไทยธรรม, เพราะไม่ทำบาปในที่ลับ
2. ชื่อว่า ตรัสรู้ด้วยพระองค์เองโดยชอบ เพราะตรัสรู้ธรรมทั้งปวงโดยชอบและด้วยพระองค์เอง
3. ชื่อว่า เพียบพร้อมด้วยวิชชาและจรณะ วิชชา ได้แก่ วิชชา 3 และวิชชา 8 ดังนี้ วิชชา 3 คือ
(1) ปุพเพนิวาสานุสสติญาณ ความรู้ที่ให้ระลึกชาติได้ (2) จุตูปปาตญาณ ความรู้จุติ(ตาย)และอุบัติ(เกิด)
ของสัตว์ (3) อาสวักขยญาณ ความรู้ที่ทำให้สิ้นอาสวะ วิชชา 8 คือ (1) วิปัสสนาญาณ ญาณที่เป็นวิปัสสนา
(2) มโนมยิทธิ มีฤทธิ์ทางใจ (3) อิทธิวิธิ แสดงฤทธิ์ได้ต่างๆ (4) ทิพพโสต หูทิพย์ (5) เจโตปริยญาณ
รู้จักกำหนดจิตผู้อื่นได้ (6) ปุพเพนิวาสานุสสติญาณ ความรู้ที่ให้ระลึกชาติได้ (7) ทิพพจักขุ ตาทิพย์
หรือเรียกว่าจุตูปปาตญาณ (8) อาสวักขยญาณ ความรู้ที่ทำให้สิ้นอาสวะ จรณะ 15 คือ (1) สีลสัมปทา
ความถึงพร้อมด้วยศีล (2) อินทรียสังวร การสำรวมอินทรีย์ (3) โภชเนมัตตัญญุตา ความเป็นผู้รู้จัก
ประมาณในการบริโภค (4) ชาคริยานุโยค การหมั่นประกอบความเพียรเป็นเครื่องตื่น (5) มีศรัทธา
(6) มีหิริ (7) มีโอตตัปปะ (8) เป็นพหูสูต (9) วิริยารัมภะ ปรารภความเพียร (10) มีสติมั่นคง (11) มี
ปัญญา (12) ปฐมฌาน (13) ทุติยฌาน (14) ตติยฌาน (15) จตุตถฌาน
4. ชื่อว่า ผู้เสด็จไปดี เพราะทรงดำเนินรุดหน้าไปไม่หวนกลับคืนมาหากิเลสที่ทรงละได้แล้ว และ
ยังมีอรรถว่าตรัสไว้ดี เพราะทรงกล่าวคำที่ควรในฐานะที่ควร
5. ชื่อว่า ผู้รู้แจ้งโลก เพราะทรงรู้แจ้งโลก เหตุเกิดโลก ความดับโลก วิธีปฏิบัติให้ลุถึงความดับโลก
(ทุกข์ สมุทัย นิโรธ มรรค) และทรงรู้แจ้งโลกทั้ง 3 คือสังขารโลก สัตวโลก โอกาสโลก
6. ชื่อว่า สารถีฝึกผู้ที่ควรฝึกได้อย่างยอดเยี่ยม เพราะทรงฝึกฝนคนที่ควรฝึกฝน ทั้งเทวดา มนุษย์
อมนุษย์ สัตว์ดิรัจฉาน ด้วยอุบายต่าง ๆ
7. ชื่อว่า เป็นศาสดาของเทวดาและมนุษย์ทั้งหลายเพราะทรงสั่งสอนทั้งเทวดาและมนุษย์ด้วย
ประโยชน์ในโลกนี้และประโยชน์ในโลกหน้า ผู้ปฏิบัติตามแล้วสำเร็จมรรคผลในโลกนี้บ้าง จุติไปเกิดใน
สวรรค์กลับมาฟังธรรมแล้วสำเร็จมรรคผลบ้าง ทรงช่วยเหลือหมู่สัตว์ให้พ้นความกันดารคือความเกิด
8. ชื่อว่า เป็นพระพุทธเจ้า เพราะทรงรู้สิ่งที่ควรรู้ทั้งหมดด้วยพระองค์เองและทรงสอนให้ผู้อื่นรู้ตาม
9. ชื่อว่า เป็นพระผู้มีพระภาค เพราะ (1) ทรงมีโชค (2) ทรงทำลายข้าศึกคือกิเลส (3) ทรงประกอบ
ด้วยภคธรรม 6 ประการ (คือ ความเป็นใหญ่เหนือจิตของตน โลกุตตรธรรม ยศ สิริ ความสำเร็จ
ประโยชน์ตามต้องการ และความเพียร) (4) ทรงจำแนกแจกแจงธรรม (5) ทรงเสพอริยธรรม (6) ทรง
คายตัณหาในภพทั้งสาม (7) ทรงเป็นที่เคารพของชาวโลก (8) ทรงอบรมพระองค์ดีแล้ว (9) ทรงมีส่วน
แห่งปัจจัย 4 เป็นต้น (วิ.อ. 1/1/103-118)
อนึ่ง พระพุทธคุณนี้ ท่านแบ่งเป็น 10 ประการ โดยแยกข้อ 6 เป็น 2 ประการ คือ (1) เป็นผู้ยอดเยี่ยม
(2) เป็นสารถีฝึกผู้ที่ควรฝึกได้ (วิสุทฺธิ. 1/265, วิ.อ. 1/112-113)

{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : 20 หน้า :247 }