เมนู

เอวเมว โขติ เอตฺถ โส อนาถคิลาโน วิย สพฺพกณฺหธมฺมสมนฺนาคโต ปุคฺคโล, อทฺธานมคฺโค วิย อนมตคฺคสํสาโร, ปุรโต จ ปจฺฉโต จ คามานํ ทูรภาโว วิย นิพฺพานสฺส ทูรภาโว, สปฺปายโภชนานํ อลาโภ วิย สามญฺญผลโภชนานํ อลาโภ, สปฺปายเภสชฺชานํ อลาโภ วิย สมถวิปสฺสนานํ อภาโว, ปติรูปอุปฏฺฐากานํ อลาโภ วิย โอวาทานุสาสนีหิ กิเลสติกิจฺฉกานํ อภาโว, คามนฺตนายกสฺส อลาโภ วิย นิพฺพานสมฺปาปกสฺส ตถาคตสฺส วา ตถาคตสาวกสฺส วา อลทฺธภาโว, อญฺญตรสฺส ปุริสสฺส ทิสฺวา การุญฺญุปฏฺฐานํ วิย ตสฺมิํ ปุคฺคเล เมตฺตาวิหาริกสฺส การุญฺญํ อุปฺปาเทตฺวา จิตฺตนิพฺพาปนํ เวทิตพฺพํฯ

อจฺโฉทกาติ ปสนฺโนทกาฯ สาโตทกาติ มธุโรทกาฯ สีโตทกาติ ตนุสีตสลิลาฯ เสตกาติ อูมิภิชฺชนฏฺฐาเนสุ เสตวณฺณาฯ สุปติตฺถาติ สมติตฺถาฯ เอวเมว โขติ เอตฺถ ฆมฺมาภิตตฺโต ปุริโส วิย เมตฺตาวิหารี ทฏฺฐพฺโพ, สา โปกฺขรณี วิย ปริสุทฺธสพฺพทฺวาโร ปุริโส, นฺหตฺวา ปิวิตฺวา ปจฺจุตฺตริตฺวา รุกฺขจฺฉายาย นิปชฺชิตฺวา ยถากามํ คมนํ วิย เตสุ ทฺวาเรสุ ยํ อิจฺฉติ, ตํ อารมฺมณํ กตฺวา จิตฺตนิพฺพาปนํ เวทิตพฺพํฯ ตติยจตุตฺถานิ เหฏฺฐา วุตฺตนยาเนวฯ

5. ปญฺหปุจฺฉาสุตฺตวณฺณนา

[165] ปญฺจเม ปริภวนฺติ ปริภวนฺโต, เอวํ ปริภวิสฺสามีติ ปริภวนตฺถาย ปุจฺฉตีติ อตฺโถฯ อญฺญาตุกาโมติ ชานิตุกาโม หุตฺวาฯ

6. นิโรธสุตฺตวณฺณนา

[166] ฉฏฺเฐ อตฺเถตํ ฐานนฺติ อตฺถิ เอตํ การณํฯ โน เจ ทิฏฺเฐว ธมฺเม อญฺญํ อาราเธยฺยาติ โน เจ อิมสฺมิํเยว อตฺตภาเว อรหตฺตํ ปาปุเณยฺยฯ กพฬีการาหารภกฺขานํ เทวานนฺติ กามาวจรเทวานํฯ อญฺญตรํ มโนมยํ กายนฺติ ฌานมเนน นิพฺพตฺตํ อญฺญตรํ สุทฺธาวาสพฺรหฺมกายํฯ อุทายีติ ลาฬุทายีฯ โส หิ ‘‘มโนมย’’นฺติ สุตฺวา ‘‘อารุปฺเป น ภวิตพฺพ’’นฺติ ปฏิพาหิฯ เถโร ‘‘สาริปุตฺโต กิํ ชานาติ, ยสฺส สมฺมุขา เอวํ ภิกฺขู วจนํ ปฏิกฺโกสนฺตี’’ติ เอวํ พาลานํ ลทฺธิอุปฺปตฺติปฏิพาหนตฺถํ ตํ วจนํ อนธิวาเสตฺวา เยน ภควา เตนุปสงฺกมิฯ

อตฺถิ นามาติ อมริสนตฺเถ นิปาโตฯ เตเนว เจตฺถ ‘‘อชฺฌุเปกฺขิสฺสถา’’ติ อนาคตวจนํ กตํฯ

อยญฺเหตฺถตฺโถ – อานนฺท, ตุมฺเห เถรํ ภิกฺขุํ วิเหฐิยมานํ อชฺฌุเปกฺขถ, น โว เอตํ มริสยามิ น สหามิ นาธิวาเสมีติฯ กสฺมา ปน ภควา อานนฺทเถรํเยว เอวมาหาติ? ธมฺมภณฺฑาคาริกตฺตาฯ ธมฺมภณฺฑาคาริกสฺส หิ เอวํ วทนฺโต ปฏิพาหิตุํ ภาโรฯ อปิเจส สาริปุตฺตตฺเถรสฺส ปิยสหาโย, เตนาปิสฺส เอส ภาโรฯ ตตฺถ กิญฺจาปิ ภควา อานนฺทตฺเถรํ ครหนฺโต เอวมาห, น ปเนสา ตสฺเสว ครหา, สมฺมุขีภูตานํ สพฺเพสํเยว ครหาติ เวทิตพฺพาฯ วิหารนฺติ คนฺธกุฏิํฯ

อนจฺฉริยนฺติ น อจฺฉริยํฯ ยถาติ การณวจนํฯ อายสฺมนฺตํเยเวตฺถ อุปวานํ ปฏิภาเสยฺยาติ เอตฺถ ภควตา จ เอวํ เอตเทว การณํ อารพฺภ อุทาหเฏ อายสฺมโตเยว อุปวานสฺส ปฏิวจนํ ปฏิภาตุ อุปฏฺฐาตูติ ทีเปติฯ สารชฺชํ โอกฺกนฺตนฺติ โทมนสฺสํ อนุปวิฏฺฐํฯ สีลวาติอาทีหิ ขีณาสวสีลาทีนิเยว กถิตานิฯ ขณฺฑิจฺเจนาติอาทีนิ สกฺการาทีนํ การณปุจฺฉาวเสน วุตฺตานิฯ กิํ ขณฺฑิจฺจาทีหิ การเณหิ ตํ ตํ สพฺรหฺมจาริํ สกฺกเรยฺยุนฺติ อยญฺเหตฺถ อธิปฺปาโยฯ

7. โจทนาสุตฺตวณฺณนา

[167] สตฺตเม โจทเกนาติ วตฺถุสนฺทสฺสนา อาปตฺติสนฺทสฺสนา สํวาสปฺปฏิกฺเขโป สามีจิปฺปฏิกฺเขโปติ จตูหิ โจทนาวตฺถูหิ โจทยมาเนนฯ กาเลน วกฺขามิ โน อกาเลนาติ เอตฺถ จุทิตกสฺส กาโล กถิโต, น โจทกสฺสฯ ปรํ โจเทนฺเตน หิ ปริสมชฺเฌ วา อุโปสถปวารณคฺเค วา อาสนสาลาโภชนสาลาทีสุ วา น โจเทตพฺโพ, ทิวาฏฺฐาเน นิสินฺนกาเล ‘‘กโรตายสฺมา โอกาสํ, อหํ อายสฺมนฺตํ วตฺตุกาโม’’ติ เอวํ โอกาสํ กาเรตฺวา โจเทตพฺโพฯ ปุคฺคลํ ปน อุปปริกฺขิตฺวา โย โลลปุคฺคโล อภูตํ วตฺวา ภิกฺขูนํ อยสํ อาโรเปติ, โส โอกาสกมฺมํ วินาปิ โจเทตพฺโพฯ ภูเตนาติ ตจฺเฉน สภาเวนฯ สณฺเหนาติ มฏฺเฐน มุทุเกนฯ อตฺถสํหิเตนาติ อตฺถกามตาย หิตกามตาย อุเปเตนฯ อวิปฺปฏิสาโร อุปทหาตพฺโพติ อมงฺกุภาโว อุปเนตพฺโพฯ อลํ เต อวิปฺปฏิสารายาติ ยุตฺตํ เต อมงฺกุภาวายฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานเมวาติฯ อฏฺฐมํ เหฏฺฐา วุตฺตนยตฺตา ปากฏเมวฯ

9. ขิปฺปนิสนฺติสุตฺตวณฺณนา

[169] นวเม ขิปฺปํ นิสามยติ อุปธาเรตีติ ขิปฺปนิสนฺติฯ สุคฺคหิตํ กตฺวา คณฺหาตีติ สุคฺคหิตคฺคาหีฯ อตฺถกุสโลติ อฏฺฐกถาย เฉโกฯ ธมฺมกุสโลติ ปาฬิยํ เฉโกฯ นิรุตฺติกุสโลติ นิรุตฺติวจเนสุ เฉโกฯ พฺยญฺชนกุสโลติ อกฺขรปฺปเภเท เฉโกฯ ปุพฺพาปรกุสโลติ อตฺถปุพฺพาปรํ, ธมฺมปุพฺพาปรํ, อกฺขรปุพฺพาปรํ, พฺยญฺชนปุพฺพาปรํ, อนุสนฺธิปุพฺพาปรนฺติ อิมสฺมิํ ปญฺจวิเธ ปุพฺพาปเร เฉโกฯ ตตฺถ อตฺถปุพฺพาปรกุสโลติ เหฏฺฐา อตฺเถน อุปริ อตฺถํ ชานาติ, อุปริ อตฺเถน เหฏฺฐา อตฺถํ ชานาติฯ กถํ? โส หิ เหฏฺฐา อตฺถํ ฐเปตฺวา อุปริ อตฺเถ วุตฺเต ‘‘เหฏฺฐา อตฺโถ อตฺถี’’ติ ชานาติฯ อุปริ อตฺถํ ฐเปตฺวา เหฏฺฐา อตฺเถ วุตฺเตปิ ‘‘อุปริ อตฺโถ อตฺถี’’ติ ชานาติฯ อุภโต ฐเปตฺวา มชฺเฌ อตฺเถ วุตฺเต ‘‘อุภโต อตฺโถ อตฺถี’’ติ ชานาติฯ มชฺเฌ อตฺถํ ฐเปตฺวา อุภโตภาเคสุ อตฺเถ วุตฺเต ‘‘มชฺเฌ อตฺโถ อตฺถี’’ติ ชานาติฯ ธมฺมปุพฺพาปราทีสุปิ เอเสว นโยฯ อนุสนฺธิปุพฺพาปเร ปน สีลํ อาทิํ กตฺวา อารทฺเธ สุตฺตนฺเต มตฺถเก ฉสุ อภิญฺญาสุ อาคตาสุ ‘‘ยถานุสนฺธิํ ยถานุปริจฺเฉทํ สุตฺตนฺโต คโต’’ติ ชานาติฯ ทิฏฺฐิวเสน อารทฺเธ อุปริ สจฺเจสุ อาคเตสุปิ ‘‘ยถานุสนฺธินา คโต’’ติ ชานาติฯ กลหภณฺฑนวเสน อารทฺเธ อุปริ สารณียธมฺเมสุ อาคเตสุปิ, ทฺวตฺติํสติรจฺฉานกถาวเสน อารทฺเธ อุปริ ทสกถาวตฺถูสุ (อ. นิ. 10.69; อุทา.31) อาคเตสุปิ ‘‘ยถานุสนฺธินา คโต’’ติ ชานาตีติฯ