เมนู

9. อกฺขมสุตฺตวณฺณนา

[139] นวเม หตฺถิกายนฺติ หตฺถิฆฏํฯ เสเสสุปิ เอเสว นโยฯ สงฺคาเม อวจรนฺตีติ สงฺคามาวจราฯ เอกิสฺสา วา ติโณทกทตฺติยา วิมานิโตติ เอกทิวสํ เอเกน ติโณทกทาเนน วิมานิโต, เอกทิวสมตฺตํ อลทฺธติโณทโกติ อตฺโถฯ อิโต ปรมฺปิ เอเสว นโยฯ น สกฺโกติ จิตฺตํ สมาทหิตุนฺติ อารมฺมเณ จิตฺตํ สมฺมา ฐเปตุํ น สกฺโกติฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานเมวฯ อิมสฺมิํ ปน สุตฺเต วฏฺฏวิวฏฺฏํ กถิตนฺติ เวทิตพฺพํฯ

10. โสตสุตฺตวณฺณนา

[140] ทสเม ทุรุตฺตานนฺติ น สุฏฺฐุ วุตฺตานํ โทสวเสน ปวตฺติตานํ ผรุสวจนานํฯ ทุราคตานนฺติ ทุกฺขุปฺปาทนากาเรน โสตทฺวารํ อาคตานํฯ วจนปถานนฺติ วจนานํฯ ทุกฺขานนฺติ ทุกฺขมานํฯ ติพฺพานนฺติ พหลานํ ตาปนสภาวานํ วาฯ ขรานนฺติ ผรุสานํฯ กฏุกานนฺติ ติขิณานํฯ อสาตานนฺติ อมธุรานํฯ อมนาปานนฺติ มนํ อปฺปายิตุํ วฑฺเฒตุํ อสมตฺถานํฯ ปาณหรานนฺติ ชีวิตหรานํฯ ยา สา ทิสาติ สพฺพสงฺขารสมถาทิวเสน ทิสฺสติ อปทิสฺสตีติ นิพฺพานํ ทิสาติ เวทิตพฺพํฯ ยสฺมา ปน ตํ อาคมฺม สพฺเพ สงฺขารา สมถํ คจฺฉนฺติ, ตสฺมา สพฺพสงฺขารสมโถติ วุตฺตํฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวฯ อิมสฺมิํ ปน สุตฺเต สีลสมาธิปญฺญา มิสฺสิกา กถิตาติฯ

ราชวคฺโค จตุตฺโถฯ

(15) 5. ติกณฺฑกีวคฺโค

1. อวชานาติสุตฺตวณฺณนา

[141] ปญฺจมสฺส ปฐเม สํวาเสนาติ เอกโตวาเสนฯ อาเทยฺยมุโขติ อาทิยนมุโข, คหณมุโขติ อตฺโถฯ ตเมนํ ทตฺวา อวชานาตีติ ‘‘อยํ ทินฺนํ ปฏิคฺคเหตุเมว ชานาตี’’ติ เอวํ อวมญฺญติฯ ตเมนํ สํวาเสน อวชานาตีติ อปฺปมตฺตเก กิสฺมิญฺจิเทว กุชฺฌิตฺวา ‘‘ชานามหํ ตยา กตกมฺมํ, เอตฺตกํ อทฺธานํ อหํ กิํ กโรนฺโต วสิํ, นนุ ตุยฺหเมว กตากตํ วีมํสนฺโต’’ติอาทีนิ วตฺตา โหติฯ อถ อิตโร ‘‘อทฺธา โกจิ มยฺหํ โทโส ภวิสฺสตี’’ติ กิญฺจิ ปฏิปฺผริตุํ น สกฺโกติฯ ตํ ขิปฺปญฺเญว อธิมุจฺจิตา โหตีติ ตํ วณฺณํ วา อวณฺณํ วา สีฆเมว สทฺทหติฯ สทฺทหนฏฺเฐน หิ อาทาเนน เอส อาทิยนมุโขติ วุตฺโตฯ อาเธยฺยมุโขติ ปาฬิยา ปน ฐปิตมุโขติ อตฺโถฯ มคฺเค ขฏอาวาโฏ วิย อาคตาคตํ อุทกํ วณฺณํ วา อวณฺณํ วา สทฺทหนวเสน สมฺปฏิจฺฉิตุํ ฐปิตมุโขติ วุตฺตํ โหติฯ

อิตฺตรสทฺโธติ ปริตฺตกสทฺโธฯ กุสลากุสเล ธมฺเม น ชานาตีติอาทีสุ กุสเล ธมฺเม ‘‘อิเม กุสลา’’ติ น ชานาติ, อกุสเล ธมฺเม ‘‘อิเม อกุสลา’’ติ น ชานาติฯ ตถา สาวชฺเช สโทสธมฺเม ‘‘อิเม สาวชฺชา’’ติ, อนวชฺเช จ นิทฺโทสธมฺเม ‘‘อิเม อนวชฺชา’’ติ, หีเน หีนาติ, ปณีเต ปณีตาติฯ กณฺหสุกฺกสปฺปฏิภาเคติ ‘‘อิเม กณฺหา สุกฺเก ปฏิพาเหตฺวา ฐิตตฺตา สปฺปฏิภาคา นาม, อิเม จ สุกฺกา กณฺเห ปฏิพาหิตฺวา ฐิตตฺตา สปฺปฏิภาคา’’ติ น ชานาติฯ

2. อารภติสุตฺตวณฺณนา

[142] ทุติเย อารภติ จ วิปฺปฏิสารี จ โหตีติ อาปตฺติวีติกฺกมนวเสน อารภติ เจว, ตปฺปจฺจยา จ วิปฺปฏิสารี โหติฯ เจโตวิมุตฺติํ ปญฺญาวิมุตฺตินฺติ อรหตฺตสมาธิญฺเจว อรหตฺตผลญาณญฺจฯ นปฺปชานาตีติ อนธิคตตฺตา น ชานาติฯ อารภติ น วิปฺปฏิสารี โหตีติ อาปตฺติํ อาปชฺชติ, วุฏฺฐิตตฺตา ปน น วิปฺปฏิสารี โหติฯ นารภติ วิปฺปฏิสารี โหตีติ สกิํ อาปตฺติํ อาปชฺชิตฺวา ตโต วุฏฺฐาย ปจฺฉา กิญฺจาปิ นาปชฺชติ, วิปฺปฏิสารํ ปน วิโนเทตุํ น สกฺโกติฯ นารภติ น วิปฺปฏิสารี โหตีติ น เจว อาปตฺติํ อาปชฺชติ, น จ วิปฺปฏิสารี โหติฯ ตญฺจ เจโตวิมุตฺติํ…เป.… นิรุชฺฌนฺตีติ อรหตฺตํ ปน อปฺปตฺโต โหติฯ ปญฺจมนเยน ขีณาสโว กถิโตฯ

อารมฺภชาติ อาปตฺติวีติกฺกมสมฺภวาฯ วิปฺปฏิสารชาติ วิปฺปฏิสารโต ชาตาฯ ปวฑฺฒนฺตีติ ปุนปฺปุนํ อุปฺปชฺชเนน วฑฺฒนฺติฯ อารมฺภเช อาสเว ปหายาติ วีติกฺกมสมฺภเว อาสเว อาปตฺติเทสนาย วา อาปตฺติวุฏฺฐาเนน วา ปชหิตฺวาฯ ปฏิวิโนเทตฺวาติ สุทฺธนฺเต ฐิตภาวปจฺจเวกฺขเณน นีหริตฺวาฯ จิตฺตํ ปญฺญญฺจ ภาเวตูติ วิปสฺสนาจิตฺตญฺจ ตํสมฺปยุตฺตํ ปญฺญญฺจ ภาเวตุฯ เสสํ อิมินา อุปาเยเนว เวทิตพฺพนฺติฯ