3. ปธานิยงฺคสุตฺตวณฺณนา

[53] ตติเย ปธานิยงฺคานีติ ปธานํ วุจฺจติ ปทหนภาโว, ปธานมสฺส อตฺถีติ ปธานิโย, ปธานิยสฺส ภิกฺขุโน องฺคานีติ ปธานิยงฺคานิฯ สทฺโธติ สทฺธาย สมนฺนาคโตฯ สทฺธา ปเนสา อาคมสทฺธา อธิคมสทฺธา โอกปฺปนสทฺธา ปสาทสทฺธาติ จตุพฺพิธาฯ ตตฺถ สพฺพญฺญุโพธิสตฺตานํ สทฺธา, อภินีหารโต ปฏฺฐาย อาคตตฺตา อาคมสทฺธา นามฯ อริยสาวกานํ ปฏิเวเธน อธิคตตฺตา อธิคมสทฺธา นามฯ พุทฺโธ ธมฺโม สงฺโฆติ วุตฺเต อจลภาเวน โอกปฺปนํ โอกปฺปนสทฺธา นามฯ ปสาทุปฺปตฺติ ปสาทสทฺธา นามฯ อิธ โอกปฺปนสทฺธา อธิปฺเปตาฯ โพธินฺติ จตุมคฺคญาณํฯ ตํ สุปฺปฏิวิทฺธํ ตถาคเตนาติ สทฺทหติฯ เทสนาสีสเมว เจตํ, อิมินา ปน องฺเคน ตีสุปิ รตเนสุ สทฺธา อธิปฺเปตาฯ ยสฺส หิ พุทฺธาทีสุ ปสาโท พลวา, ตสฺส ปธานวีริยํ อิชฺฌติฯ

อปฺปาพาโธติ อโรโคฯ อปฺปาตงฺโกติ นิทฺทุกฺโขฯ สมเวปากินิยาติ สมวิปากินิยาฯ คหณิยาติ กมฺมชเตโชธาตุยาฯ นาติสีตาย นาจฺจุณฺหายาติ อติสีตลคฺคหณิโก หิ สีตภีรุโก โหติ, อจฺจุณฺหคฺคหณิโก อุณฺหภีรุโก, เตสํ ปธานํ น อิชฺฌติ, มชฺฌิมคฺคหณิกสฺส อิชฺฌติฯ เตนาห – มชฺฌิมาย ปธานกฺขมายาติฯ ยถาภูตํ อตฺตานํ อาวิกตฺตาติ ยถาภูตํ อตฺตโน อคุณํ ปกาเสตาฯ อุทยตฺถคามินิยาติ อุทยญฺจ อตฺถญฺจ คนฺตุํ ปริจฺฉินฺทิตุํ สมตฺถายฯ เอเตน ปญฺญาสลกฺขณปริคฺคาหกํ อุทยพฺพยญาณํ วุตฺตํฯ อริยายาติ ปริสุทฺธายฯ นิพฺเพธิกายาติ อนิพฺพิทฺธปุพฺเพ โลภกฺขนฺธาทโย นิพฺพิชฺฌิตุํ สมตฺถายฯ สมฺมา ทุกฺขกฺขยคามินิยาติ ตทงฺควเสน กิเลสานํ ปหีนตฺตา ยํ ทุกฺขํ ขียติ, ตสฺส ทุกฺขสฺส ขยคามินิยาฯ อิติ สพฺเพหิปิ อิเมหิ ปเทหิ วิปสฺสนาปญฺญาว กถิตาฯ ทุปฺปญฺญสฺส หิ ปธานํ น อิชฺฌติฯ

4. สมยสุตฺตวณฺณนา

[54] จตุตฺเถ ปธานายาติ วีริยกรณตฺถายฯ น สุกรํ อุญฺเฉน ปคฺคเหน ยาเปตุนฺติ น สกฺกา โหติ ปตฺตํ คเหตฺวา อุญฺฉาจริยาย ยาเปตุํฯ อิมสฺมิมฺปิ สุตฺเต วฏฺฏวิวฏฺฏเมว กถิตํฯ

5. มาตาปุตฺตสุตฺตวณฺณนา

[55] ปญฺจเม ปริยาทาย ติฏฺฐตีติ ปริยาทิยิตฺวา คเหตฺวา เขเปตฺวา ติฏฺฐติฯ อุคฺฆาติตาติ อุทฺธุมาตาฯ

อสิหตฺเถนาติ สีสจฺเฉทนตฺถาย อสิํ อาทาย อาคเตนาปิฯ ปิสาเจนาติ ขาทิตุํ อาคตยกฺเขนาปิฯ อาสีเทติ ฆฏฺเฏยฺยฯ มญฺชุนาติ มุทุเกนฯ กาโมฆวุฬฺหานนฺติ กาโมเฆน วุฬฺหานํ กฑฺฒิตานํฯ

กาลํ คติ ภวาภวนฺติ วฏฺฏกาลํ คติญฺจ ปุนปฺปุนพฺภเว จฯ ปุรกฺขตาติ ปุเรจาริกา ปุรโต คตาเยวฯ เย จ กาเม ปริญฺญายาติ เย ปณฺฑิตา ทุวิเธปิ กาเม ตีหิ ปริญฺญาหิ ปริชานิตฺวาฯ จรนฺติ อกุโตภยาติ ขีณาสวานํ กุโตจิ ภยํ นาม นตฺถิ, ตสฺมา เต อกุโตภยา หุตฺวา จรนฺติฯ ปารงฺคตาติ ปารํ วุจฺจติ นิพฺพานํ, ตํ อุปคตา, สจฺฉิกตฺวา ฐิตาติ อตฺโถฯ อาสวกฺขยนฺติ อรหตฺตํฯ อิมสฺมิํ สุตฺเต วฏฺฏเมว กเถตฺวา คาถาสุ วฏฺฏวิวฏฺฏํ กถิตํฯ

6. อุปชฺฌายสุตฺตวณฺณนา

[56] ฉฏฺเฐ มธุรกชาโตติ สญฺชาตครุภาโวฯ ทิสา จ เม น ปกฺขายนฺตีติ จตสฺโส ทิสา จ อนุทิสา จ มยฺหํ น อุปฏฺฐหนฺตีติ วทติฯ ธมฺมา จ มํ นปฺปฏิภนฺตีติ สมถวิปสฺสนาธมฺมาปิ เม น อุปฏฺฐหนฺติฯ อนภิรโต จ พฺรหฺมจริยํ จรามีติ อุกฺกณฺฐิโต หุตฺวา พฺรหฺมจริยวาสํ วสามิฯ เยน ภควา เตนุปสงฺกมีติ ตสฺส กถํ สุตฺวา ‘‘พุทฺธเวเนยฺยปุคฺคโล อย’’นฺติ ตํ การณํ ภควโต อาโรเจตุํ อุปสงฺกมิฯ อวิปสฺสกสฺส กุสลานํ ธมฺมานนฺติ กุสลธมฺเม อวิปสฺสนฺตสฺส, อเนสนฺตสฺส อคเวสนฺตสฺสาติ อตฺโถฯ โพธิปกฺขิยานํ ธมฺมานนฺติ สติปฏฺฐานาทีนํ สตฺตติํสธมฺมานํฯ