5. มุณฺฑราชวคฺโค

1. อาทิยสุตฺตวณฺณนา

[41] ปญฺจมสฺส ปฐเม โภคานํ อาทิยาติ โภคานํ อาทาตพฺพการณานิฯ อุฏฺฐานวีริยาธิคเตหีติ อุฏฺฐานสงฺขาเตน วีริเยน อธิคเตหิฯ พาหาพลปริจิเตหีติ พาหุพเลน สญฺจิเตหิฯ เสทาวกฺขิตฺเตหีติ เสทํ อวกฺขิเปตฺวา อุปฺปาทิเตหิฯ ธมฺมิเกหีติ ธมฺมยุตฺเตหิฯ ธมฺมลทฺเธหีติ ทสกุสลกมฺมํ อโกเปตฺวา ลทฺเธหิฯ ปีเณตีติ ปีณิตํ ถูลํ กโรติฯ เสสเมตฺถ จตุกฺกนิปาเต วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํฯ ทุติยํ อุตฺตานตฺถเมวฯ

3. อิฏฺฐสุตฺตวณฺณนา

[43] ตติเย อายุสํวตฺตนิกา ปฏิปทาติ ทานสีลาทิกา ปุญฺญปฏิปทาฯ เสเสสุปิ เอเสว นโยฯ อตฺถาภิสมยาติ อตฺถสฺส อภิสมาคเมน, อตฺถปฺปฏิลาเภนาติ วุตฺตํ โหติฯ

4. มนาปทายีสุตฺตวณฺณนา

[44] จตุตฺเถ อุคฺโคติ คุเณหิ อุคฺคตตฺตา เอวํลทฺธนาโมฯ สาลปุปฺผกํ ขาทนียนฺติ จตุมธุรโยชิเตน สาลิปิฏฺเฐน กตํ สาลปุปฺผสทิสํ ขาทนียํฯ ตญฺหิ ปญฺญายมานวณฺฏปตฺตเกสรํ กตฺวา ชีรกาทิสมฺภารยุตฺเต สปฺปิมฺหิ ปจิตฺวา สปฺปิํ วินิวตฺเตตฺวา โกลุมฺเพ ปูเรตฺวา คนฺธวาสํ คาหาเปตฺวา ปิทหิตฺวา ลญฺเฉตฺวา ฐปิตํ โหติฯ ตํ โส ยาคุํ ปิวิตฺวา นิสินฺนสฺส ภควโต อนฺตรภตฺเต ทาตุกาโม เอวมาหฯ ปฏิคฺคเหสิ ภควาติ เทสนามตฺตเมตํ, อุปาสโก ปน ตํ ภควโต จ ปญฺจนฺนญฺจ ภิกฺขุสตานํ อทาสิฯ ยถา จ ตํ, เอวํ สูกรมํสาทีนิปิฯ ตตฺถ สมฺปนฺนโกลกนฺติ สมฺปนฺนพทรํฯ สูกรมํสนฺติ มธุรรเสหิ พทเรหิ สทฺธิํ ชีรกาทิสมฺภาเรหิ โยเชตฺวา ปกฺกํ เอกสํวจฺฉริกสูกรมํสํฯ นิพฺพตฺตเตลกนฺติ วินิวตฺติตเตลํฯ นาลิยสากนฺติ สาลิปิฏฺเฐน สทฺธิํ มทฺทิตฺวา ชีรกาทิสํยุตฺเต สปฺปิมฺหิ ปจิตฺวา จตุมธุเรน โยเชตฺวา วาสํ คาหาเปตฺวา ฐปิตํ นาลิยสากํฯ เนตํ ภควโต กปฺปตีติ เอตฺถ อกปฺปิยํ อุปาทาย กปฺปิยมฺปิ น กปฺปตีติ วุตฺตํ, เสฏฺฐิ ปน สพฺพมฺปิ ตํ อาหราเปตฺวา ราสิํ กตฺวา ยํ ยํ อกปฺปิยํ, ตํ ตํ อนฺตราปณํ ปหิณิตฺวา กปฺปิยํ อุปโภคปริโภคภณฺฑํ อทาสิฯ จนฺทนผลกํ นาติมหนฺตํ ทีฆโต อฑฺฒเตยฺยรตนํ, ติริยํ ทิยฑฺฒรตนํ, สารวรภณฺฑตฺตา ปน มหคฺฆํ อโหสิฯ ภควา ตํ ปฏิคฺคเหตฺวา ขณฺฑาขณฺฑิกํ เฉทาเปตฺวา ภิกฺขูนํ อญฺชนปิสนตฺถาย ทาเปสิฯ

อุชฺชุภูเตสูติ กายวาจาจิตฺเตหิ อุชุเกสุฯ ฉนฺทสาติ เปเมนฯ จตฺตนฺติอาทีสุ ปริจฺจาควเสน จตฺตํฯ มุตฺตจาคตาย มุตฺตํฯ อนเปกฺขจิตฺตตาย จิตฺเตน น อุคฺคหิตนฺติ อนุคฺคหีตํฯ เขตฺตูปเมติ วิรุหนฏฺเฐน เขตฺตสทิเสฯ

อญฺญตรํ มโนมยนฺติ สุทฺธาวาเสสุ เอกํ ฌานมเนน นิพฺพตฺตํ เทวกายํฯ ยถาธิปฺปาโยติ ยถาชฺฌาสโยฯ อิมินา กิํ ปุจฺฉติ? ตสฺส กิร มนุสฺสกาเล อรหตฺตตฺถาย อชฺฌาสโย อโหสิ, ตํ ปุจฺฉามีติ ปุจฺฉติฯ เทวปุตฺโตปิ อรหตฺตํ ปตฺตตาย ตคฺฆ เม ภควา ยถาธิปฺปาโยติ อาหฯ ยตฺถ ยตฺถูปปชฺชตีติ ตีสุ วา กุลสมฺปตฺตีสุ ฉสุ วา กามสคฺเคสุ ยตฺถ ยตฺถ อุปฺปชฺชติ, ตตฺถ ตตฺถ ทีฆายุ ยสวา โหตีติฯ ปญฺจมํ จตุกฺกนิปาเต วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํฯ ฉฏฺฐสตฺตมานิ อุตฺตานตฺถาเนวฯ

8. อลพฺภนียฐานสุตฺตวณฺณนา

[48] อฏฺฐเม อลพฺภนียานีติ อลทฺธพฺพานิ, น สกฺกา ลภิตุํฯ ฐานานีติ การณานิฯ ชราธมฺมํ มา ชีรีติ ยํ มยฺหํ ชราสภาวํ, ตํ มา ชีรตุฯ เสสปเทสุปิ เอเสว นโยฯ นจฺฉาเทยฺยาติ น รุจฺเจยฺยฯ อพฺพุหีติ นีหริฯ

ยโตติ ยสฺมิํ กาเลฯ อาปทาสูติ อุปทฺทเวสุฯ น เวธตีติ น กมฺปติ นานุโสจติฯ อตฺถวินิจฺฉยญฺญูติ การณตฺถวินิจฺฉเย กุสโลฯ ปุราณนฺติ นิพฺพิการตาย โปราณกเมวฯ ชปฺเปนาติ วณฺณภณเนนฯ มนฺเตนาติ มหานุภาวมนฺตปริวตฺตเนนฯ สุภาสิเตนาติ สุภาสิตกถเนนฯ อนุปฺปทาเนนาติ สตสฺส วา สหสฺสสฺส วา ทาเนนฯ ปเวณิยา วาติ กุลวํเสน วา, ‘‘อิทํ อมฺหากํ ปเวณิยา อาจิณฺณํ, อิทํ อนาจิณฺณ’’นฺติ เอวํ ปเวณิกถเนนาติ อตฺโถฯ ยถา ยถา ยตฺถ ลเภถ อตฺถนฺติ เอเตสุ ชปฺปาทีสุ เยน เยน ยตฺถ ยตฺถ ฐาเน ชราธมฺมาทีนํ อชีรณตาทิอตฺถํ ลเภยฺยฯ ตถา ตถา ตตฺถ ปรกฺกเมยฺยาติ เตน เตน ตสฺมิํ ตสฺมิํ ฐาเน ปรกฺกมํ กเรยฺยฯ กมฺมํ ทฬฺหนฺติ วฏฺฏคามิกมฺมํ มยา ถิรํ กตฺวา อายูหิตํ, สฺวาหํ อิทานิ กินฺติ กโรมีติ เอวํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา อธิวาเสยฺยาติฯ