เมนู

2. สตฺตสูริยสุตฺตวณฺณนา

[66] ทุติเย ยสฺมา อยํ สตฺตสูริยเทสนา เตโชสํวฏฺฏทสฺสนวเสน ปวตฺตา, ตสฺมา ตโย สํวฏฺฏา, ติสฺโส สํวฏฺฏสีมา, ตีณิ สํวฏฺฏมูลานี, ตีณิ โกลาหลานีติ อยํ ตาว อาทิโตว อิมสฺส สุตฺตสฺส ปุเรจาริกกถา เวทิตพฺพาฯ สา วิสุทฺธิมคฺเค (วิสุทฺธิ. 2.403) ปุพฺเพนิวาสานุสฺสตินิทฺเทเส วิตฺถาริตาวฯ เอตทโวจาติ อนิจฺจกมฺมฏฺฐานิกานํ ปญฺจนฺนํ ภิกฺขุสตานํ อชฺฌาสเยน อุปาทินฺนกานํ อนุปาทินฺนกานํ สงฺขารานํ วิปตฺติทสฺสนตฺถํ เอตํ ‘‘อนิจฺจา, ภิกฺขเว, สงฺขารา’’ติอาทิสตฺตสูริโยปมสุตฺตนฺตํ อโวจฯ ตตฺถ อนิจฺจาติ หุตฺวา อภาวฏฺเฐน อนิจฺจาฯ สงฺขาราติ อุปาทินฺนกอนุปาทินฺนกา สงฺขารธมฺมาฯ อทฺธุวาติ เอวํ อจิรฏฺเฐน น ธุวาฯ อนสฺสาสิกาติ อสสฺสตภาเวน อสฺสาสรหิตาฯ อลเมวาติ ยุตฺตเมวฯ

อชฺโฌคาฬฺโหติ อุทเก อนุปวิฏฺโฐฯ อจฺจุคฺคโตติ อุทกปิฏฺฐิโต อุคฺคโตฯ เทโว น วสฺสตีติ ปฐมํ ตาว อุปกปฺปนเมโฆ นาม โกฏิสตสหสฺสจกฺกวาเฬ เอกเมโฆ หุตฺวา วสฺสติ, ตทา นิกฺขนฺตพีชํ น ปุน เคหํ ปวิสติฯ ตโต ปฏฺฐาย ธมกรเณ นิรุทฺธํ วิย อุทกํ โหติ, ปุน เอกพินฺทุมฺปิ เทโว น วสฺสตีติ อุปมานธมฺมกถาว ปมาณํฯ วินสฺสนฺเต ปน โลเก ปฐมํ อวีจิโต ปฏฺฐาย ตุจฺโฉ โหติ, ตโต อุฏฺฐหิตฺวา สตฺตา มนุสฺสโลเก จ ติรจฺฉาเนสุ จ นิพฺพตฺตนฺติฯ ติรจฺฉาเนสุ นิพฺพตฺตาปิ ปุตฺตภาติเกสุ เมตฺตํ ปฏิลภิตฺวา กาลกตา เทวมนุสฺเสสุ นิพฺพตฺตนฺติฯ เทวตา อากาเสน จรนฺติโย อาโรเจนฺติ – ‘‘น อิทํ ฐานํ สสฺสตํ น นิพทฺธํ, เมตฺตํ ภาเวถ, กรุณํ, มุทิตํ, อุเปกฺขํ ภาเวถา’’ติฯ เต เมตฺตาทโย ภาเวตฺวา ตโต จุตา พฺรหฺมโลเก นิพฺพตฺตนฺติฯ

พีชคามาติ เอตฺถ พีชคาโม นาม ปญฺจ พีชชาตานิฯ ภูตคาโม นาม ยํกิญฺจิ นิกฺขนฺตมูลปณฺณํ หริตกํฯ โอสธิติณวนปฺปตโยติ เอตฺถ โอสธีติ โอสธรุกฺขาฯ ติณาติ พหิสารา ตาลนาฬิเกราทโยฯ วนปฺปตโยติ วนเชฏฺฐกรุกฺขาฯ กุนฺนทิโยติ ฐเปตฺวา ปญฺจ มหานทิโย อวเสสา นินฺนคาฯ กุโสพฺภาติ ฐเปตฺวา สตฺต มหาสเร อวเสสา รหทาทโยฯ ทุติโย สูริโยติอาทีสุ ทุติยสูริยกาเล เอโก อุเทติ, เอโก อตฺถงฺคเมติฯ ตติยกาเล เอโก อุเทติ, เอโก อตฺถงฺคเมติ, เอโก มชฺเฌ โหติฯ จตุตฺถกาเล จตุกุลิเก คาเม จตฺตาโร ปิณฺฑจาริกา ทฺวารปฏิปาฏิยา ฐิตา วิย โหนฺติฯ ปญฺจมาทิกาเลปิ เอเสว นโยฯ ปลุชฺชนฺตีติ ฉิชฺชิตฺวา ฉิชฺชิตฺวา ปตนฺติฯ เนว ฉาริกา ปญฺญายติ น มสีติ จกฺกวาฬมหาปถวี สิเนรุปพฺพตราชา หิมวา จกฺกวาฬปพฺพโต ฉ กามสคฺคา ปฐมชฺฌานิกพฺรหฺมโลกาติ เอตฺตเก ฐาเน ทฑฺเฒ อจฺฉราย คเหตพฺพมตฺตาปิ ฉาริกา วา องฺคาโร วา น ปญฺญายติฯ โก มนฺตา โก สทฺธาตาติ โก ตสฺส สทฺธาปนตฺถาย สมตฺโถ, โก วา ตสฺส สทฺธาตาฯ

อญฺญตฺร ทิฏฺฐปเทหีติ ทิฏฺฐปเท โสตาปนฺเน อริยสาวเก ฐเปตฺวา โก อญฺโญ สทฺทหิสฺสตีติ อตฺโถฯ

วีตราโคติ วิกฺขมฺภนวเสน วีตราโคฯ สาสนํ อาชานิํสูติ อนุสิฏฺฐิํ ชานิํสุ, พฺรหฺมโลกสหพฺยตาย มคฺคํ ปฏิปชฺชิํสุฯ สมสมคติโยติ ทุติยตฺตภาเว สพฺพากาเรน สมคติโก เอกคติโกฯ อุตฺตริ เมตฺตํ ภาเวยฺยนฺติ ปฐมชฺฌานโต อุตฺตริ ยาว ติกจตุกฺกชฺฌานา ปณีตํ กตฺวา เมตฺตํ ภาเวยฺยํฯ จกฺขุมาติ ปญฺจหิ จกฺขูหิ จกฺขุมาฯ ปรินิพฺพุโตติ โพธิปลฺลงฺเกเยว กิเลสปรินิพฺพาเนน ปรินิพฺพุโตฯ เอวํ อนิจฺจลกฺขณํ ทีเปตฺวา สตฺถริ เทสนํ วินิวฏฺเฏนฺเต ปญฺจสตาปิ เต อนิจฺจกมฺมฏฺฐานิกา ภิกฺขู เทสนานุสาเรน ญาณํ เปเสตฺวา นิสินฺนาสเนสุเยว อรหตฺตํ ปาปุณิํสูติฯ

3. นคโรปมสุตฺตวณฺณนา

[67] ตติเย ยโตติ ยทาฯ ปจฺจนฺติมนฺติ รฏฺฐปริยนฺเต รฏฺฐาวสาเน นิวิฏฺฐํฯ มชฺฌิมเทสนครสฺส ปน รกฺขากิจฺจํ นตฺถิ, เตน ตํ น คหิตํฯ นครปริกฺขาเรหิ สุปริกฺขตนฺติ นคราลงฺกาเรหิ อลงฺกตํฯ อกรณียนฺติ อกตฺตพฺพํ อชินิยํฯ คมฺภีรเนมาติ คมฺภีรอาวาฏาฯ สุนิขาตาติ สุฏฺฐุ สนฺนิสีทาปิตาฯ ตํ ปเนตํ เอสิกาถมฺภํ อิฏฺฐกาหิ วา กโรนฺติ สิลาหิ วา ขทิราทีหิ วา สารรุกฺเขหิฯ ตํ นครคุตฺตตฺถาย กโรนฺตา พหินคเร กโรนฺติ, อลงฺการตฺถาย กโรนฺตา อนฺโตนคเรฯ ตํ อิฏฺฐกามยํ กโรนฺตา มหนฺตํ อาวาฏํ กตฺวา จยํ จินิตฺวา อุปริ อฏฺฐํสํ กตฺวา สุธาย ลิมฺปนฺติฯ ยทา หตฺถินา ทนฺเตหิ อภิหโต น จลติ, ตทา สุลิตฺโต นาม โหติฯ สิลาถมฺภาทโยปิ อฏฺฐํสา เอว โหนฺติฯ เต สเจ อฏฺฐ รตนา โหนฺติ, จตุรตนมตฺตํ อาวาเฏ ปวิสติ, จตุรตนมตฺตํ อุปริ โหติฯ โสฬสรตนวีสติรตเนสุปิ เอเสว นโยฯ สพฺเพสญฺหิ อุปฑฺฒํ เหฏฺฐา โหติ, อุปฑฺฒํ อุปริฯ เต โคมุตฺตวงฺกา โหนฺติ, เตน เตสํ อนฺตเร ปทรมยํ กตฺวา กมฺมํ กาตุํ สกฺกา โหติ, เต ปน กตจิตฺตกมฺมา ปคฺคหิตทฺธชาว โหนฺติฯ