9. ทานมหปฺผลสุตฺตวณฺณนา

[52] นวเม สาเปโขติ สตณฺโหฯ ปฏิพทฺธจิตฺโตติ วิปาเก พทฺธจิตฺโตฯ สนฺนิธิเปโขติ นิธานเปโข หุตฺวาฯ เปจฺจาติ ปรโลกํ คนฺตฺวาฯ ตํ กมฺมํ เขเปตฺวาติ ตํ กมฺมวิปากํ เขเปตฺวาฯ อิทฺธินฺติ วิปากิทฺธิํฯ ยสนฺติ ปริวารสมฺปทํฯ อาธิปจฺจนฺติ เชฏฺฐภาวการณํฯ อาคนฺตา อิตฺถตฺตนฺติ อิตฺถภาวํ อิเม ปญฺจกฺขนฺเธ ปุน อาคนฺตา, น ตตฺรูปปตฺติโก น อุปรูปปตฺติโก, เหฏฺฐาคามีเยว โหตีติ อตฺโถฯ สาหุ ทานนฺติ ทานํ นาเมตํ สาธุ ภทฺทกํ สุนฺทรํฯ ตานิ มหายญฺญานีติ ตานิ สปฺปินวนีตทธิมธุผาณิตาทีหิ นิฏฺฐานํ คตานิ มหาทานานิฯ จิตฺตาลงฺการจิตฺตปริกฺขารนฺติ สมถวิปสฺสนาจิตฺตสฺส อลงฺการภูตญฺเจว ปริวารภูตญฺจฯ พฺรหฺมกายิกานํ เทวานํ สหพฺยตนฺติ น สกฺกา ตตฺถ ทาเนน อุปปชฺชิตุํฯ ยสฺมา ปน ตํ สมถวิปสฺสนาจิตฺตสฺส อลงฺการภูตํ, ตสฺมา เตน ทานาลงฺกเตน จิตฺเตน ฌานญฺเจว อริยมคฺคญฺจ นิพฺพตฺเตตฺวา ฌาเนน ตตฺถ อุปปชฺชติฯ อนาคามี โหตีติ ฌานานาคามี นาม โหติฯ อนาคนฺตา อิตฺถตฺตนฺติ ปุน อิตฺถภาวํ น อาคนฺตา, อุปรูปปตฺติโก วา ตตฺรูปปตฺติโก วา หุตฺวา ตตฺเถว ปรินิพฺพายติฯ อิติ อิเมสุ ทาเนสุ ปฐมํ ตณฺหุตฺตริยทานํ, ทุติยํ จิตฺตีการทานํ, ตติยํ หิโรตฺตปฺปทานํ, จตุตฺถํ นิรวเสสทานํ , ปญฺจมํ ทกฺขิเณยฺยทานํ, ฉฏฺฐํ โสมนสฺสุปวิจารทานํ, สตฺตมํ อลงฺการปริวารทานํ นามาติฯ

10. นนฺทมาตาสุตฺตวณฺณนา

[53] ทสมํ อตฺถุปฺปตฺติวเสน เทสิตํฯ สตฺถา กิร วุตฺถวสฺโส ปวาเรตฺวา ทฺเว อคฺคสาวเก โอหาย ‘‘ทกฺขิณาคิริํ จาริกํ คมิสฺสามี’’ติ นิกฺขมิ, ราชา ปเสนทิ โกสโล, อนาถปิณฺฑิโก คหปติ, วิสาขา มหาอุปาสิกา, อญฺเญ จ พหุชนา ทสพลํ นิวตฺเตตุํ นาสกฺขิํสุฯ อนาถปิณฺฑิโก คหปติ ‘‘สตฺถารํ นิวตฺเตตุํ นาสกฺขิ’’นฺติ รโห จินฺตยมาโน นิสีทิฯ อถ นํ ปุณฺณา นาม ทาสี ทิสฺวา ‘‘กิํ นุ โข เต, สามิ, น ปุพฺเพ วิย อินฺทฺริยานิ วิปฺปสนฺนานี’’ติ ปุจฺฉิฯ อาม, ปุณฺเณ, สตฺถา จาริกํ ปกฺกนฺโต, ตมหํ นิวตฺเตตุํ นาสกฺขิํฯ น โข ปน สกฺกา ชานิตุํ ปุน สีฆํ อาคจฺเฉยฺย วา น วา, เตนาหํ จินฺตยมาโน นิสินฺโนติฯ สจาหํ ทสพลํ นิวตฺเตยฺยํ, กิํ เม กเรยฺยาสีติ? ภุชิสฺสํ ตํ กริสฺสามีติฯ สา คนฺตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา ‘‘นิวตฺตถ, ภนฺเต’’ติ อาหฯ มม นิวตฺตนปจฺจยา ตฺวํ กิํ กริสฺสสีติ? ตุมฺเห, ภนฺเต, มม ปราธีนภาวํ ชานาถ, อญฺญํ กิญฺจิ กาตุํ น สกฺโกมิ, สรเณสุ ปน ปติฏฺฐาย ปญฺจ สีลานิ รกฺขิสฺสามีติฯ สาธุ สาธุ ปุณฺเณติ, สตฺถา ธมฺมคารเวน เอกปทสฺมิญฺเญว นิวตฺติฯ วุตฺตญฺเหตํ – ‘‘ธมฺมครุ, ภิกฺขเว, ตถาคโต ธมฺมคารโว’’ติ (อ. นิ. 5.99)ฯ

สตฺถา นิวตฺติตฺวา เชตวนมหาวิหารํ ปาวิสิฯ มหาชโน ปุณฺณาย สาธุการสหสฺสานิ อทาสิฯ สตฺถา ตสฺมิํ สมาคเม ธมฺมํ เทเสสิ, จตุราสีติปาณสหสฺสานิ อมตปานํ ปิวิํสุฯ ปุณฺณาปิ เสฏฺฐินา อนุญฺญาตา ภิกฺขุนิอุปสฺสยํ คนฺตฺวา ปพฺพชิฯ สมฺมาสมฺพุทฺโธ สาริปุตฺตโมคฺคลฺลาเน อามนฺเตตฺวา ‘‘อหํ ยํ ทิสํ จาริกาย นิกฺขนฺโต, ตตฺถ น คจฺฉามิฯ ตุมฺเห ตุมฺหากํ ปริสาย สทฺธิํ ตํ ทิสํ จาริกํ คจฺฉถา’’ติ วตฺวา อุยฺโยเชสิฯ อิมิสฺสํ อตฺถุปฺปตฺติยํ เอกํ สมยํ อายสฺมา สาริปุตฺโตติอาทิ วุตฺตํฯ

ตตฺถ เวฬุกณฺฑกีติ เวฬุกณฺฏกนครวาสินีฯ

ตสฺส กิร นครสฺส ปาการคุตฺตตฺถาย ปาการปริยนฺเตน เวฬู โรปิตา, เตนสฺส เวฬุกณฺฏกนฺเตว นามํ ชาตํฯ ปารายนนฺติ นิพฺพานสงฺขาตปารํ อยนโต ปารายนนฺติ ลทฺธโวหารํ ธมฺมํฯ สเรน ภาสตีติ สตฺตภูมิกสฺส ปาสาทสฺส อุปริมตเล สุสํวิหิตารกฺขฏฺฐาเน นิสินฺนา สมาปตฺติพเลน รตฺติภาคํ วีตินาเมตฺวา สมาปตฺติโต วุฏฺฐาย ‘‘อิมํ รตฺตาวเสสํ กตราย รติยา วีตินาเมสฺสามี’’ติ จินฺเตตฺวา ‘‘ธมฺมรติยา’’ติ กตสนฺนิฏฺฐานา ตีณิ ผลานิ ปตฺตา อริยสาวิกา อฑฺฒเตยฺยคาถาสตปริมาณํ ปารายนสุตฺตํ มธุเรน สรภญฺเญน ภาสติฯ อสฺโสสิ โขติ อากาสฏฺฐกวิมานานิ ปริหริตฺวา ตสฺส ปาสาทสฺส อุปริภาคํ คเตน มคฺเคน นรวาหนยานํ อารุยฺห คจฺฉมาโน อสฺโสสิฯ กถาปริโยสานํ อาคมยมาโน อฏฺฐาสีติ ‘‘กิํ สทฺโท เอส ภเณ’’ติ ปุจฺฉิตฺวา ‘‘นนฺทมาตาย อุปาสิกาย สรภญฺญสทฺโท’’ติ วุตฺเต โอตริตฺวา ‘‘อิทมโวจา’’ติ อิทํ เทสนาปริโยสานํ โอโลเกนฺโต อวิทูรฏฺฐาเน อากาเส อฏฺฐาสิฯ

สาธุ ภคินิ, สาธุ ภคินีติ ‘‘สุคฺคหิตา เต ภคินิ ธมฺมเทสนา สุกถิตา, ปาสาณกเจติเย นิสีทิตฺวา โสฬสนฺนํ ปารายนิกพฺราหฺมณานํ สมฺมาสมฺพุทฺเธน กถิตทิวเส จ อชฺช จ น กิญฺจิ อนฺตรํ ปสฺสามิ, มชฺเฌ ภินฺนสุวณฺณํ วิย เต สตฺถุ กถิเตน สทฺธิํ สทิสเมว กถิต’’นฺติ วตฺวา สาธุการํ ททนฺโต เอวมาหฯ โก ปเนโส ภทฺรมุขาติ อิมสฺมิํ สุสํวิหิตารกฺขฏฺฐาเน เอวํ มหนฺเตน สทฺเทน โก นาเมส, ภทฺรมุข, ลทฺธมุข, กิํ นาโค สุปณฺโณ เทโว มาโร พฺรหฺมาติ สุวณฺณปฏฺฏวณฺณํ วาตปานํ วิวริตฺวา วิคตสารชฺชา ตีณิ ผลานิ ปตฺตา อริยสาวิกา เวสฺสวเณน สทฺธิํ กถยมานา เอวมาหฯ อหํ เต ภคินิ ภาตาติ สยํ โสตาปนฺนตฺตา อนาคามิอริยสาวิกํ เชฏฺฐิกํ มญฺญมาโน ‘‘ภคินี’’ติ วตฺวา ปุน ตํ ปฐมวเย ฐิตตฺตา อตฺตโน กนิฏฺฐํ, อตฺตานํ ปน นวุติวสฺสสตสหสฺสายุกตฺตา มหลฺลกตรํ มญฺญมาโน ‘‘ภาตา’’ติ อาหฯ สาธุ ภทฺรมุขาติ, ภทฺรมุข, สาธุ สุนฺทรํ, สฺวาคมนํ เต อาคมนํ, อาคนฺตุํ ยุตฺตฏฺฐานเมวสิ อาคโตติ อตฺโถฯ

อิทํ เต โหตุ อาติเถยฺยนฺติ อิทเมว ธมฺมภณนํ ตว อติถิปณฺณากาโร โหตุ, น หิ เต อญฺญํ อิโต อุตฺตริตรํ ทาตพฺพํ ปสฺสามีติ อธิปฺปาโย ฯ เอวญฺเจว เม ภวิสฺสติ อาติเถยฺยนฺติ เอวํ อตฺตโน ปตฺติทานํ ยาจิตฺวา ‘‘อยํ เต ธมฺมกถิกสกฺกาโร’’ติ อฑฺฒเตฬสานิ โกฏฺฐสตานิ รตฺตสาลีนํ ปูเรตฺวา ‘‘ยาวายํ อุปาสิกา จรติ, ตาว มา ขยํ คมิํสู’’ติ อธิฏฺฐหิตฺวา ปกฺกามิฯ ยาว อุปาสิกา อฏฺฐาสิ, ตาว โกฏฺฐานํ เหฏฺฐิมตลํ นาม ทฏฺฐุํ นาสกฺขิํสุฯ ตโต ปฏฺฐาย ‘‘นนฺทมาตาย โกฏฺฐาคารํ วิยา’’ติ โวหาโร อุทปาทิฯ

อกตปาตราโสติ อภุตฺตปาตราโสฯ ปุญฺญนฺติ ปุพฺพเจตนา จ มุญฺจนเจตนา จฯ ปุญฺญมหีติ อปรเจตนาฯ สุขาย โหตูติ สุขตฺถาย หิตตฺถาย โหตุฯ เอวํ อตฺตโน ทาเน เวสฺสวณสฺส ปตฺติํ อทาสิฯ

ปกรเณติ การเณฯ โอกฺกสฺส ปสยฺหาติ อากฑฺฒิตฺวา อภิภวิตฺวาฯ ยกฺขโยนินฺติ ภุมฺมเทวตาภาวํฯ เตเนว ปุริเมน อตฺตภาเวน อุทฺทสฺเสตีติ ปุริมสรีรสทิสเมว สรีรํ มาเปตฺวา อลงฺกตปฏิยตฺโต สิริคพฺภสยนตเล อตฺตานํ ทสฺเสติฯ อุปาสิกา ปฏิเทสิตาติ อุปาสิกา อหนฺติ เอวํ อุปาสิกาภาวํ เทเสสิํฯ ยาวเทติ ยาวเทวฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติฯ

มหายญฺญวคฺโค ปญฺจโมฯ

ปณฺณาสกํ นิฏฺฐิตํฯ

6. อพฺยากตวคฺโค

1. อพฺยากตสุตฺตวณฺณนา

[54] ฉฏฺฐวคฺคสฺส ปฐเม อพฺยากตวตฺถูสูติ เอกํสาทิวเสน อกถิตวตฺถูสุฯ ตถาคโตติ สตฺโตฯ ทิฏฺฐิคตเมตนฺติ มิจฺฉาทิฏฺฐิมตฺตกเมตํ, น ตาย ทิฏฺฐิยา คหิตสตฺโต นาม อตฺถิฯ ปฏิปทนฺติ อริยมคฺคํฯ น ฉมฺภตีติ ทิฏฺฐิวเสน น กมฺปติฯ เสสปเทสุปิ เอเสว นโยฯ ตณฺหาคตนฺติ ทิฏฺฐิตณฺหาฯ สญฺญาคตาทีสุปิ เอเสว นโยฯ ทิฏฺฐิสญฺญา เอว เหตฺถ สญฺญาคตํ, ทิฏฺฐินิสฺสิตมาโนเยว ทิฏฺฐิมญฺญิตเมว วา มญฺญิตํ, ทิฏฺฐิปปญฺโจว ปปญฺจิตํ, ทิฏฺฐุปาทานเมว อุปาทานํ, ทิฏฺฐิยา วิรูปํ ปฏิสรณภาโวเยว วิปฺปฏิสาโร นามาติ เวทิตพฺโพฯ เอตฺถ จ ทิฏฺฐิคฺคหเณน ทฺวาสฏฺฐิ ทิฏฺฐิโย, ทิฏฺฐินิโรธคามินิปฏิปทาคหเณน โสตาปตฺติมคฺโค คหิโตติฯ