7. เขมสุตฺตวณฺณนา

[49] สตฺตเม วุสิตวาติ วุตฺถพฺรหฺมจริยวาโสฯ กตกรณีโยติ จตูหิ มคฺเคหิ กตฺตพฺพํ กตฺวา ฐิโตฯ โอหิตภาโรติ ขนฺธภารํ กิเลสภารํ อภิสงฺขารภารญฺจ โอตาเรตฺวา ฐิโตฯ อนุปฺปตฺตสทตฺโถติ สทตฺโถ วุจฺจติ อรหตฺตํ, ตํ ปตฺโตติ อตฺโถฯ ปริกฺขีณภวสํโยชโนติ ขีณภวพนฺธโนฯ สมฺมทญฺญา วิมุตฺโตติ สมฺมา เหตุนา การเณน ชานิตฺวา วิมุตฺโตฯ ตสฺส น เอวํ โหติ อตฺถิ เม เสยฺโยติ วาติอาทีหิ เสยฺยสฺส เสยฺโยหมสฺมีติ มานาทโย ตโย มานา ปฏิกฺขิตฺตาฯ น หิ ขีณาสวสฺส ‘‘อตฺถิ มยฺหํ เสยฺโย, อตฺถิ สทิโส, อตฺถิ หีโน’’ติ มาโน โหติฯ นตฺถิ เม เสยฺโยติอาทีหิปิ เตเยว ปฏิกฺขิตฺตาฯ น หิ ขีณาสวสฺส ‘‘อหเมว เสยฺโย, อหํ สทิโส, อหํ หีโน, อญฺเญ เสยฺยาทโย นตฺถี’’ติ เอวํ มาโน โหติฯ

อจิรปกฺกนฺเตสูติ อรหตฺตํ พฺยากริตฺวา อจิรํเยว ปกฺกนฺเตสุฯ อญฺญํ พฺยากโรนฺตีติ อรหตฺตํ กเถนฺติฯ หสมานกา มญฺเญ อญฺญํ พฺยากโรนฺตีติ หสมานา วิย กเถนฺติฯ วิฆาตํ อาปชฺชนฺตีติ ทุกฺขํ อาปชฺชนฺติฯ

น อุสฺเสสุ น โอเมสุ, สมตฺเต โนปนียเรติ เอตฺถ อุสฺสาติ อุสฺสิตตา เสยฺยปุคฺคลาฯ โอมาติ หีนาฯ สมตฺโตติ สทิโสฯ อิติ อิเมสุ ตีสุปิ เสยฺยหีนสทิเสสุ ขีณาสวา มาเนน น อุปนียเร, น อุปเนนฺติ, น อุปคจฺฉนฺตีติ อตฺโถฯ ขีณา ชาตีติ ขีณา เตสํ ชาติฯ วุสิตํ พฺรหฺมจริยนฺติ วุตฺถํ มคฺคพฺรหฺมจริยํฯ จรนฺติ สํโยชนวิปฺปมุตฺตาติ สพฺพสํโยชเนหิ วิมุตฺตา หุตฺวา จรนฺติฯ สุตฺเตปิ คาถายมฺปิ ขีณาสโว กถิโตฯ

8. อินฺทฺริยสํวรสุตฺตวณฺณนา

[50] อฏฺฐเม หตูปนิสํ โหตีติ หตูปนิสฺสยํ โหติฯ สีลวิปนฺนสฺสาติ วิปนฺนสีลสฺสฯ ยถาภูตญาณทสฺสนนฺติ ตรุณวิปสฺสนาญาณํฯ นิพฺพิทาวิราโคติ เอตฺถ นิพฺพิทา พลววิปสฺสนา, วิราโค อริยมคฺโคฯ วิมุตฺติญาณทสฺสนนฺติ เอตฺถ วิมุตฺตีติ อรหตฺตผลํ, ญาณทสฺสนนฺติ ปจฺจเวกฺขณญาณํฯ อุปนิสฺสยสมฺปนฺนํ โหตีติ สมฺปนฺนอุปนิสฺสยํ โหติฯ อิมสฺมิํ สุตฺเต สีลานุรกฺขณอินฺทฺริยสํวโร กถิโตฯ

9. อานนฺทสุตฺตวณฺณนา

[51] นวเม กิตฺตาวตาติ กิตฺตเกนฯ อสฺสุตญฺเจวาติ อญฺญสฺมิํ กาเล อสฺสุตปุพฺพํฯ น สมฺโมสํ คจฺฉนฺตีติ วินาสํ น คจฺฉนฺติฯ เจตโส สมฺผุฏฺฐปุพฺพาติ จิตฺเตน ผุสิตปุพฺพาฯ สมุทาจรนฺตีติ มโนทฺวาเร จรนฺติฯ อวิญฺญาตญฺจ วิชานาตีติ อญฺญสฺมิํ กาเล อวิญฺญาตการณํ ชานาติฯ ปริยาปุณาตีติ วฬญฺเชติ กเถติฯ เทเสตีติ ปกาเสติฯ ปรํ วาเจตีติ ปรํ อุคฺคณฺหาเปติฯ

อาคตาคมาติ ทีฆาทีสุ โย โกจิ อาคโม อาคโต เอเตสนฺติ อาคตาคมาฯ ธมฺมธราติ สุตฺตนฺตปิฏกธราฯ วินยธราติ วินยปิฏกธราฯ มาติกาธราติ ทฺเวปาติโมกฺขธราฯ ปริปุจฺฉตีติ อนุสนฺธิปุพฺพาปรํ ปุจฺฉติฯ ปริปญฺหตีติ อิทญฺจิทญฺจ ปุจฺฉิสฺสามีติ ปริตุลติ ปริจฺฉินฺทติฯ อิทํ, ภนฺเต, กถนฺติ, ภนฺเต, อิทํ อนุสนฺธิปุพฺพาปรํ กถํ โหตีติ ปุจฺฉติฯ อิมสฺส กฺวตฺโถติ อิมสฺส ภาสิตสฺส โก อตฺโถติ ปุจฺฉติฯ อวิวฏนฺติ อวิวริตํฯ วิวรนฺตีติ ปากฏํ กโรนฺติฯ กงฺขาฐานิเยสูติ กงฺขาย การณภูเตสุฯ ตตฺถ ยสฺมิํ ธมฺเม กงฺขา อุปฺปชฺชติ, สฺเวว กงฺขาฐานิโย นามาติ เวทิตพฺโพฯ

10. ขตฺติยสุตฺตวณฺณนา

[52] ทสเม โภคาธิปฺปายาติ โภคสํหรณตฺถํ ฐปิตาธิปฺปายา ปวตฺตอชฺฌาสยาฯ ปญฺญูปวิจาราติ ปญฺญวนฺโต ภเวยฺยามาติ เอวํ ปญฺญตฺถาย ปวตฺตูปวิจาราฯ อยเมว เนสํ วิจาโร จิตฺเต อุปวิจรติฯ พลาธิฏฺฐานาติ พลกายาธิฏฺฐานาฯ พลกายญฺหิ ลทฺธา เต ลทฺธปติฏฺฐา นาม โหนฺติฯ ปถวิภินิเวสาติ ปถวิสามิโน ภวิสฺสามาติ เอวํ ปถวิอตฺถาย กตจิตฺตาภินิเวสาฯ อิสฺสริยปริโยสานาติ รชฺชาภิเสกปริโยสานาฯ อภิเสกญฺหิ ปตฺวา เต ปริโยสานปฺปตฺตา นาม โหนฺติฯ อิมินา นเยน สพฺพตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ

เสสปเทสุ ปเนตฺถ อยมธิปฺปาโย – พฺราหฺมณา ตาว มนฺเต ลภิตฺวา ลทฺธปติฏฺฐา นาม โหนฺติ, คหปติกา ยํกิญฺจิ สิปฺปํ, อิตฺถี กุลทายชฺชสามิกํ ปุตฺตํ, โจรา ยํกิญฺจิ อาวุธสตฺถํ , สมณา สีลปริปุณฺณา ลทฺธปติฏฺฐา นาม โหนฺติฯ ตสฺมา มนฺตาธิฏฺฐานาติอาทีนิ วุตฺตานิฯ

พฺราหฺมณานญฺจ ‘‘ยญฺญํ ยชิสฺสามา’’ติ จิตฺตํ อภินิวิสติ, พฺรหฺมโลเก ปตฺเต ปริโยสานปฺปตฺตา นาม โหนฺติฯ ตสฺมา เต ยญฺญาภินิเวสา พฺรหฺมโลกปริโยสานาติ วุตฺตาฯ กมฺมนฺตกรณตฺถาย มโน เอเตสํ อภินิวิสตีติ กมฺมนฺตาภินิเวสาฯ กมฺเม นิฏฺฐิเต ปริโยสานปฺปตฺตา นาม โหนฺตีติ นิฏฺฐิตกมฺมนฺตปริโยสานาฯ

ปุริสาธิปฺปายาติ ปุริเสสุ ปวตฺตอชฺฌาสยาฯ อลงฺการตฺถาย มโน อุปวิจรติ เอติสฺสาติ อลงฺการูปวิจาราฯ