[318] โย กุสีโต, โส สุขํ วิหรตีติ กาเลน กาลํ วุตฺตปฺปกาเร ตปจรเณ กิญฺจิ กิญฺจิ ตปจรณํ กตฺวา กาเลน กาลํ โอทาตวตฺถวสโน มาลาคนฺธวิเลปนธโร มธุรโภชนํ ภุญฺชนฺโต มุทุกาสุ เสยฺยาสุ สยนฺโต ทิฏฺเฐ ธมฺเม เจว สุขํ วิหรติ สมฺปราเย จฯ โส หิ ตสฺส ตปจรณสฺส คาฬฺหํ อคฺคหิตตฺตา นาติพหุํ นิรเย ทุกฺขํ อนุภวติฯ ตสฺมา สมฺปราเย สุขํ วิหรติ นามฯ

[319] โย อารทฺธวีริโย, โส สุขํ วิหรตีติ อารทฺธวีริโย หิ ปพฺพชิตกาลโต ปฏฺฐาย วตฺเตสุ ปริปูรการี โหติ, พุทฺธวจนํ อุคฺคณฺหาติ, โยนิโส มนสิกาเร กมฺมํ กโรติฯ อถสฺส วตฺตปูรณญฺเจว อุคฺคหิตพุทฺธวจนญฺจ สมณธมฺมกิริยญฺจ อาวชฺเชนฺตสฺส จิตฺตํ ปสีทติฯ เอวํ ทิฏฺเฐว ธมฺเม สุขํ วิหรติฯ ทิฏฺฐธมฺเม ปน อรหตฺตํ ปาปุณิตุํ อสกฺโกนฺโต นิพฺพตฺตภเว ขิปฺปาภิญฺโญ โหตีติ สมฺปราเยปิ สุขํ วิหรติ นามฯ

[320] เสยฺยถาปิ , ภิกฺขเว, อปฺปมตฺตโกปิ คูโถ ทุคฺคนฺโธ โหตีติ อิทํ สุตฺตํ อฏฺฐุปฺปตฺติยํ วุตฺตํฯ กตรอฏฺฐุปฺปตฺติยนฺติ? นวกนิปาเต (อ. นิ. 9.12) สตฺตุปฺปาทสุตฺต อฏฺฐุปฺปตฺติยํฯ ตถาคโต หิ ตํ อตฺถํ กเถนฺโต – ‘‘นว ปุคฺคลา นิรยโต มุตฺตา, ติรจฺฉานโยนิโต มุตฺตา, เปตฺติวิสยโต มุตฺตา’’ติ กเถสิฯ อถสฺส เอตทโหสิ – ‘‘สเจ โข ปน เม ปุตฺตา อิมํ ธมฺมเทสนํ สุตฺวา ขีณนิรยมฺหา ขีณติรจฺฉานโยนิกา ขีณเปตฺติวิสยา ขีณาปายทุคฺคติวินิปาตาติ มญฺญมานา อุปริมคฺคผลตฺถาย วายมิตุํ น มญฺเญยฺยุํ, เตสํ สํเวคํ ชเนสฺสามี’’ติ สํเวคชนนตฺถํ ‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว’’ติ อิมํ สุตฺตมารภิฯ ตตฺถ อปฺปมตฺตโกติ โถกมตฺตโก ปริตฺตปฺปมาโณ, อนฺตมโส กุสคฺเคนปิ คเหตฺวา อุปสิงฺฆิยมาโน ทุคฺคนฺโธว โหติฯ อปฺปมตฺตกมฺปิ ภวํ น วณฺเณมีติ อปฺปมตฺตกมฺปิ กาลํ ภเว ปฏิสนฺธิํ น วณฺณยามิฯ อิทานิสฺส อุปมํ ทสฺเสนฺโต อาห – อนฺตมโส อจฺฉราสงฺฆาตมตฺตมฺปีติฯ สพฺพนฺติเมน ปริจฺเฉเทน ทฺเว องฺคุลิโย เอกโต กตฺวา ปหรณมตฺตมฺปิ กาลนฺติ วุตฺตํ โหติฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติฯ

ตติยวคฺควณฺณนาฯ

16. เอกธมฺมปาฬิ

(16) 4. เอกธมฺมปาฬิ-จตุตฺถวคฺควณฺณนา

[322] จตุตฺถวคฺคสฺส ปฐเม ชมฺพุทีเปติ ชมฺพุยา ปญฺญาโต ปากโฏ ทีโปติ ชมฺพุทีโปฯ อิมสฺส กิร ทีปสฺส สญฺญาณภูตา โยชนสตุพฺเพธา ปณฺณาสโยชนสาขา ปญฺจทสโยชนาวฏฺฏกฺขนฺธา หิมวนฺตปพฺพเต ชาตา กปฺปฏฺฐายินี มหาชมฺพู นาม อตฺถิ, ตาย อยํ ทีโป ชมฺพุทีโปติ วุจฺจติฯ ยถา จ อิมสฺมิํ ทีเป ชมฺพุรุกฺโข กปฺปฏฺฐายี, ตถา อปรโคยาเน กทมฺพรุกฺโข, อุตฺตรกุรูสุ กปฺปรุกฺโข, ปุพฺพวิเทเห สิรีสรุกฺโข, อสุรานํ จิตฺตปาฏลิรุกฺโข, สุปณฺณานํ สิมฺพลิรุกฺโข , เทวานํ ปาริจฺฉตฺตโกติ อิเมปิ กปฺปฏฺฐายิโนวฯ

‘‘ปาฏลี สิมฺพลี ชมฺพู, เทวานํ ปาริจฺฉตฺตโก;

กทมฺโพ กปฺปรุกฺโข จ, สิรีโส ภวติ สตฺตโม’’ติฯ

อารามรามเณยฺยกนฺติ ปุปฺผารามผลารามานํ รามเณยฺยกํ เวฬุวน-ชีวกมฺพวน-เชตวนปุพฺพารามสทิสํฯ ตํ อิมสฺมิํ ชมฺพุทีเป อปฺปมตฺตกํ ปริตฺตกํ, น พหุกนฺติ อตฺโถฯ เสสปเทสุปิ เอเสว นโยฯ เอตฺถ วนรามเณยฺยกนฺติ นาควนสาลวนจมฺปกวนาทิสทิสํ วงฺกปพฺพตหิมวนฺตปพฺพตปเทสาทีสุ อรญฺญวนํ เวทิตพฺพํฯ ภูมิรามเณยฺยกนฺติ เชตวนวิหารมคธกฺเขตฺตาทิสทิสํ สมํ ภูมิฏฺฐานํฯ โปกฺขรณิรามเณยฺยกนฺติ เชตวนโปกฺขรณิคคฺคราโปกฺขรณิสทิสานํ วฏฺฏจตุรสฺสทีฆวงฺกาทิสณฺฐานานํ โปกฺขรณีนํ สนฺนิเวสนฏฺฐานํฯ อุกฺกูลวิกูลนฺติ อุกฺกูลญฺจ วิกูลญฺจฯ ตตฺถ อุกฺกูลํ อุนฺนตฏฺฐานํ, วิกูลํ นินฺนฏฺฐานํฯ นทีวิทุคฺคนฺติ นทีนํ ภินฺนฏฺฐานํ ตํ ทุคฺคมตฺตา นทีวิทุคฺคนฺติ วุจฺจติฯ ขาณุกณฺฏกฏฺฐานนฺติ ตตฺถชาตกานญฺเจว อาหริยมานานญฺจ ขาณุกณฺฏกาทีนํ ปติฏฺฐานฏฺฐานํฯ ปพฺพตวิสมนฺติ คิริวิสมํฯ เย โอทกาติ เย จ อุทเก ชายนฺติ, เตเยว พหุตราฯ อิโต กิร สุวณฺณภูมิ สตฺตมตฺตานิ โยชนสตานิ โหติ, เอเกน วาเตน คจฺฉนฺตี นาวา สตฺตหิ อโหรตฺเตหิ คจฺฉติฯ อเถกสฺมิํ สมเย เอวํ คจฺฉนฺตี นาวา สตฺตาหมฺปิ นนฺทิยาวฏฺฏมจฺฉปิฏฺเฐเนว คตาฯ เอวํ โอทกานํ สตฺตานํ พหุภาโว เวทิตพฺโพฯ

อปิจ ถลฏฺฐานสฺส ปริตฺตภาเวน อุทกสฺส จ พหุภาเวนาปิ อยมตฺโถ เวทิตพฺโพฯ