เมนู

สงฺฆํ อารพฺภ อุปฺปนฺนา อนุสฺสติ สงฺฆานุสฺสติ, สุปฺปฏิปนฺนตาทิสงฺฆคุณารมฺมณาย สติยา เอตํ อธิวจนํฯ สีลํ อารพฺภ อุปฺปนฺนา อนุสฺสติ สีลานุสฺสติ, อขณฺฑตาทิสีลคุณารมฺมณาย สติยา เอตํ อธิวจนํฯ จาคํ อารพฺภ อุปฺปนฺนา อนุสฺสติ จาคานุสฺสติ, มุตฺตจาคตาทิจาคคุณารมฺมณาย สติยา เอตํ อธิวจนํฯ เทวตา อารพฺภ อุปฺปนฺนา อนุสฺสติ เทวตานุสฺสติ, เทวตา สกฺขิฏฺฐาเน ฐเปตฺวา อตฺตโน สทฺธาทิคุณารมฺมณาย สติยา เอตํ อธิวจนํฯ อานาปาเน อารพฺภ อุปฺปนฺนา สติ อานาปานสฺสติ, อสฺสาสปสฺสาสนิมิตฺตารมฺมณาย สติยา เอตํ อธิวจนํฯ มรณํ อารพฺภ อุปฺปนฺนา สติ มรณสฺสติ, ชีวิตินฺทฺริยุปจฺเฉทารมฺมณาย สติยา เอตํ อธิวจนํฯ เกสาทิเภทํ รูปกายํ คตา, กาเย วา คตาติ กายคตา, กายคตา จ สา สติ จาติ กายคตาสตีติ วตฺตพฺเพ รสฺสํ อกตฺวา กายคตาสตีติ วุตฺตาฯ เกสาทิกายโกฏฺฐาสนิมิตฺตารมฺมณาย สติยา เอตํ อธิวจนํฯ อุปสมํ อารพฺภ อุปฺปนฺนา อนุสฺสติ อุปสมานุสฺสติ, สพฺพทุกฺขูปสมารมฺมณาย สติยา เอตํ อธิวจนํฯ ทุวิโธ วา อุปสโม อจฺจนฺตูปสโม จ ขยูปสโม จฯ ตตฺถ อจฺจนฺตูปสโม นาม นิพฺพานํ, ขยูปสโม นาม มคฺโคฯ เอวเมตํ ทุวิธมฺปิ อุปสมํ อนุสฺสรนฺตสฺส อุปฺปนฺนา สติ อุปสมานุสฺสตีติ อยเมตฺถ อตฺโถฯ อิติ อิเมสุ ทสสุ กมฺมฏฺฐาเนสุ อานาปานสฺสติ มรณสฺสติ กายคตาสตีติ อิมานิ ตีณิ วิปสฺสนตฺถาเนว โหนฺติ, เสสานิ สตฺต จิตฺตสมฺปหํสนตฺถานิปิ โหนฺตีติฯ

ปฐมวคฺควณฺณนาฯ

16. เอกธมฺมปาฬิ

(16) 2. เอกธมฺมปาฬิ-ทุติยวคฺควณฺณนา

[298] ทุติเย มิจฺฉาทิฏฺฐีติ ทฺวาสฏฺฐิวิธายปิ มิจฺฉาทิฏฺฐิยา เอตํ อธิวจนํฯ มิจฺฉาทิฏฺฐิกสฺสาติ ตาย ทิฏฺฐิยา สมนฺนาคตสฺสฯ

[299] สมฺมาทิฏฺฐีติ ปญฺจวิธายปิ สมฺมาทิฏฺฐิยา เอตํ อธิวจนํฯ สมฺมาทิฏฺฐิกสฺสาติ ตาย ทิฏฺฐิยา สมนฺนาคตสฺสฯ

[302] อโยนิโส มนสิกาโรติ อนุปายมนสิกาโรฯ

[303] โยนิโส มนสิกาโรติ อุปายมนสิกาโรฯ ตตฺถ อโยนิโส มนสิกโรโต ปุพฺเพ อนุปฺปนฺนา มิจฺฉาทิฏฺฐิ อุปฺปชฺชติ, อุปฺปนฺนา ปน ยาว นิยาโมกฺกมนา ปวฑฺฒติฯ นิยาเม โอกฺกนฺเต วฑฺฒิตา นาม โหติฯ โยนิโส มนสิกโรโต ปุพฺเพ อนุปฺปนฺนา สมฺมาทิฏฺฐิ อุปฺปชฺชติ, อุปฺปนฺนา ปน ยาว อรหตฺตมคฺคา ปวฑฺฒติฯ อรหตฺตผเล ปตฺเต วฑฺฒิตา นาม โหติฯ

[304] มิจฺฉาทิฏฺฐิยา, ภิกฺขเว, สมนฺนาคตา สตฺตาติ เอตฺถ เอกจฺจา มิจฺฉาทิฏฺฐิ สคฺคาวรณา เจว โหติ มคฺคาวรณา จ, เอกจฺจา มคฺคาวรณาว, น สคฺคาวรณา, เอกจฺจา เนว สคฺคาวรณา น มคฺคาวรณาฯ ตตฺถ อเหตุกทิฏฺฐิ, อกิริยทิฏฺฐิ, นตฺถิกทิฏฺฐีติ อยํ ติวิธา สคฺคาวรณา เจว โหติ มคฺคาวรณา จฯ ทสวตฺถุกา อนฺตคฺคาหิกา มิจฺฉาทิฏฺฐิ มคฺคาวรณาว โหติ น สคฺคาวรณาฯ วีสติวตฺถุกา สกฺกายทิฏฺฐิ เนว สคฺคาวรณา น มคฺคาวรณาฯ อิทํ ปน วิธานํ ปฏิกฺขิปิตฺวา อิมสฺมิํ สุตฺเต ‘‘มิจฺฉาทิฏฺฐิยา, ภิกฺขเว, สมนฺนาคตา’’ติ วจนโต อนฺตมโส วีสติวตฺถุกํ สกฺกายทิฏฺฐิํ อุปาทาย ทิฏฺฐิ นาม สคฺคํ อุปเนตุํ สมตฺถา นาม นตฺถิ, เอกนฺตํ นิรยสฺมิํเยว นิมุชฺชาเปตีติ วุตฺตํฯ ยถา หิ มุคฺคมาสปฺปมาณาปิ ปาสาณสกฺขรา อุทเก ปกฺขิตฺตา อุปฺปิลวมานา นาม นตฺถิ, เอกนฺตํ เหฏฺฐาว ปวิสติ, เอวเมวํ อนฺตมโส สกฺกายทิฏฺฐิปิ สคฺคํ อุปเนตุํ สมตฺถา นาม นตฺถิ, เอกนฺตํ อปาเยสุเยว นิมุชฺชาเปตีติฯ

[305] สมฺมาทิฏฺฐิยา สมนฺนาคตาติ เอตฺถ กมฺมสฺสกตสมฺมาทิฏฺฐิ, ฌานสมฺมาทิฏฺฐิ, วิปสฺสนาสมฺมาทิฏฺฐิ, มคฺคสมฺมาทิฏฺฐิ, ผลสมฺมาทิฏฺฐีติ ปญฺจวิธา สมฺมาทิฏฺฐิฯ ตตฺถ กมฺมสฺสกตสมฺมาทิฏฺฐิ สมฺปตฺติภวํ อากฑฺฒติ, ฌานสมฺมาทิฏฺฐิ รูปารูปภเว ปฏิสนฺธิํ เทติ, มคฺคสมฺมาทิฏฺฐิ วฏฺฏํ วิทฺธํเสติ, ผลสมฺมาทิฏฺฐิ ภวํ ปฏิพาหติฯ วิปสฺสนาสมฺมาทิฏฺฐิ กิํ กโรตีติ? สาปิ ปฏิสนฺธิํ นากฑฺฒติฯ ติปิฏกจูฬาภยตฺเถโร ปนาห ‘‘สเจ วิปสฺสนาสมฺมาทิฏฺฐิ ภาวิตา ทิฏฺเฐว ธมฺเม อรหตฺตํ ปาเปตุํ สกฺโกติ, อิจฺเจตํ กุสลํฯ สเจ น สกฺโกติ, สตฺต ภเว เทติ, อาวุโส’’ติฯ เอวมยํ โลกิยโลกุตฺตรา สมฺมาทิฏฺฐิ กถิตาฯ อิมสฺมิํ ปนตฺเถ โลกิกา ภวนิปฺผาทิกาว เวทิตพฺพาฯ

[306] ยญฺเจว กายกมฺมํ ยถาทิฏฺฐิ สมตฺตํ สมาทินฺนนฺติ เอตฺถ ยถาทิฏฺฐีติ ยา ยา ทิฏฺฐิ, ตสฺสา ตสฺสา อนุรูปํฯ สมตฺตนฺติ ปริปุณฺณํฯ สมาทินฺนนฺติ คหิตํฯ ตเทตํ ยถาทิฏฺฐิยํ ฐิตกายกมฺมํ, ทิฏฺฐิสหชาตํ กายกมฺมํ, ทิฏฺฐานุโลมิกํ กายกมฺมนฺติ ติวิธํ โหติฯ ตตฺถ ‘‘ปาณํ หนโต อทินฺนํ อาทิยโต มิจฺฉาจารํ จรโต นตฺถิ ตโตนิทานํ ปาปํ, นตฺถิ ปาปสฺส อาคโม’’ติ ยํ เอวํลทฺธิกสฺส สโต ปาณาติปาต-อทินฺนาทาน-มิจฺฉาจารสงฺขาตํ กายกมฺมํ, อิทํ ยถาทิฏฺฐิยํ ฐิตกายกมฺมํ นามฯ ‘‘ปาณํ หนโต อทินฺนํ อาทิยโต มิจฺฉาจารํ จรโต นตฺถิ ตโตนิทานํ ปาปํ, นตฺถิ ปาปสฺส อาคโม’’ติ อิมาย ปน ลทฺธิยา อิมินา ทสฺสเนน สหชาตํ กายกมฺมํ ทิฏฺฐิสหชาตํ กายกมฺมํ นามฯ ตเทว ปน สมตฺตํ สมาทินฺนํ คหิตํ ปรามฏฺฐํ ทิฏฺฐานุโลมิกํ กายกมฺมํ นามฯ วจีกมฺมาทีสุปิ เอเสว นโยฯ ยถา ปเนตฺถ ‘‘ปาณํ หนโต อทินฺนํ อาทิยโต มิจฺฉาจารํ จรโต นตฺถิ ตโตนิทานํ ปาป’’นฺติ โยชนา กตา, เอวํ วจีกมฺมมโนกมฺเมสุ ‘‘มุสา ภณโต, ปิสุณํ กเถนฺตสฺส, ผรุสํ กเถนฺตสฺส, สมฺผํ ปลปนฺตสฺส, อภิชฺฌาลุโน, พฺยาปนฺนจิตฺตสฺส, มิจฺฉาทิฏฺฐิกสฺส จ สโต นตฺถิ ตโตนิทานํ ปาป’’นฺติ โยชนา กาตพฺพาฯ

ยา จ เจตนาติอาทีสุ ทิฏฺฐิสหชาตาว เจตนา เจตนา นาม, ทิฏฺฐิสหชาตาว ปตฺถนา ปตฺถนา นาม, เจตนาปตฺถนานํ วเสน จิตฺตฏฺฐปนา ปณิธิ นาม, เตหิ ปน เจตนาทีหิ สมฺปยุตฺตา ผสฺสาทโย สงฺขารา นามฯ ทิฏฺฐิ หิสฺส, ภิกฺขเว, ปาปิกาติ ยสฺมา ตสฺส ปุคฺคลสฺส ทิฏฺฐิ ปาปิกา ลามิกาฯ นิกฺขิตฺตนฺติ โรปิตํฯ อุปาทิยตีติ คณฺหาติฯ กฏุกตฺตายาติ อิทํ ปุริมสฺเสว เววจนํฯ

‘‘วณฺณคนฺธรสูเปโต , อมฺโพยํ อหุวา ปุเร;

ตเมว ปูชํ ลภมาโน, เกนมฺโพ กฏุกปฺผโลฯ

‘‘ปุจิมนฺทปริวาโร, อมฺโพ เต ทธิวาหน;

มูลํ มูเลน สํสฏฺฐํ, สาขา สาขา นิเสวเร;

อสาตสนฺนิวาเสน, เตนมฺโพ กฏุกปฺผโล’’ติฯ (ชา. 1.2.71-72) –

อาคตฏฺฐาเน วิย หิ อิธาปิ กฏุกนฺติ ติตฺตกํ เวทิตพฺพํฯ อสาตตฺตายาติ อมธุรตฺตายฯ

อิมสฺมิ ปน พีชูปมสุตฺเต ‘‘ทิฏฺฐีติ นิยตมิจฺฉาทิฏฺฐิ คหิตา’’ติ โปราณกตฺเถรา อาหํสุฯ ตํ ปน ปฏิกฺขิปิตฺวา ‘‘สพฺพานิปิ ทฺวาสฏฺฐิ ทิฏฺฐิคตานิ คหิตานี’’ติ วุตฺตํฯ อนนฺตรสุตฺเต ‘‘ปาณาติปาตา วิรมนฺตสฺส, อทินฺนาทานา วิรมนฺตสฺส, มิจฺฉาจารา วิรมนฺตสฺส นตฺถิ ตโตนิทานํ ปุญฺญ’’นฺติอาทินา นเยน ยถาทิฏฺฐิยํ ฐิตกายกมฺมาทีนิ โยเชตฺวา เวทิตพฺพานิฯ อิธ ปน สมฺมาทิฏฺฐิสหชาตา จิตฺตฏฺฐปนาว ปตฺถนาติ เวทิตพฺพาฯ สมฺมาทิฏฺฐิ ปเนตฺถ โลกิยโลกุตฺตรา กถิตาฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติฯ

ทุติยวคฺควณฺณนาฯ

16. เอกธมฺมปาฬิ

(16) 3. เอกธมฺมปาฬิ-ตติยวคฺควณฺณนา

[308] ตติยสฺส ปฐเม มิจฺฉาทิฏฺฐิโกติ อยาถาวทิฏฺฐิโกฯ วิปรีตทสฺสโนติ ตาเยว มิจฺฉาทิฏฺฐิยา วิปรีตทสฺสโนฯ สทฺธมฺมา วุฏฺฐาเปตฺวาติ ทสกุสลกมฺมปถธมฺมโต วุฏฺฐาเปตฺวาฯ อสทฺธมฺเม ปติฏฺฐาเปตีติ ทสอกุสลกมฺมปถสงฺขาเต อสทฺธมฺเม ปติฏฺฐาเปติฯ เอกปุคฺคโลติ เจตฺถ ฉหิ สตฺถาเรหิ สทฺธิํ เทวทตฺโต จ อญฺเญ จ เอวรูปา เวทิตพฺพาฯ

[309] ทุติเย สมฺมาทิฏฺฐิโกติ ยาถาวทิฏฺฐิโกฯ อวิปรีตทสฺสโนติ ตาเยว สมฺมาทิฏฺฐิยา อวิปรีตทสฺสโนฯ อสทฺธมฺมาติ ทสอกุสลกมฺมปถโตฯ สทฺธมฺเมติ ทสกุสลกมฺมปถสงฺขาเต สทฺธมฺเมฯ เอกปุคฺคโลติ เจตฺถ อนุปฺปนฺเน พุทฺเธ จกฺกวตฺตี ราชา สพฺพญฺญุโพธิสตฺโตติ เอวมาทโย ลพฺภนฺติ, อุปฺปนฺเน พุทฺเธ พุทฺโธ เจว พุทฺธสาวกา จฯ

[310] ตติเย มิจฺฉาทิฏฺฐิปรมานีติ มิจฺฉาทิฏฺฐิ ปรมา เอเตสนฺติ มิจฺฉาทิฏฺฐิปรมานิฯ ปญฺจ หิ อานนฺตริยกมฺมานิ มหาสาวชฺชานิ นาม, เตหิปิ มิจฺฉาทิฏฺฐิเยว มหาสาวชฺชตราติ อธิปฺปาโยฯ กสฺมา? เตสญฺหิ ปริจฺเฉโท อตฺถิฯ