อยเมตฺถ สงฺเขโป , วิตฺถารโต ปเนตํ วตฺถุ ขนฺธเก (มหาว. 25-28) อาคตเมว ฯ สตฺถา อปรภาเค ปฏิปาฏิยา อุปาสิกาโย ฐานนฺตเรสุ ฐเปนฺโต อิมํ อุปาสิกํ ปฐมํ สรณํ คจฺฉนฺตีนํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปสีติฯ

วิสาขาวตฺถุ

[259] ทุติเย ทายิกานนฺติ ทานาภิรตานํ อุปาสิกานํ, วิสาขา มิคารมาตา, อคฺคาติ ทสฺเสติฯ สา กิร ปทุมุตฺตรพุทฺธกาเล หํสวติยํ กุลเคเห นิพฺพตฺตา อปรภาเค สตฺถุ ธมฺมเทสนํ สุณนฺตี สตฺถารํ เอกํ อุปาสิกํ ทายิกานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปนฺตํ ทิสฺวา อธิการกมฺมํ กตฺวา ตํ ฐานนฺตรํ ปตฺเถสิฯ สา กปฺปสตสหสฺสํ เทวมนุสฺเสสุ สํสริตฺวา กสฺสปพุทฺธกาเล กิกิสฺส กาสิรญฺโญ เคเห สตฺตนฺนํ ภคินีนํ สพฺพกนิฏฺฐา หุตฺวา นิพฺพตฺติฯ ตทา กิร –

‘‘สมณี สมณคุตฺตา จ, ภิกฺขุนี ภิกฺขุทายิกา;

ธมฺมา เจว สุธมฺมา จ, สงฺฆทาสี จ สตฺตมา’’ติฯ

อิมา สตฺต ภคินิโย อเหสุํฯ ตา เอตรหิ –

‘‘เขมา อุปฺปลวณฺณา จ, ปฏาจารา จ โคตมี;

ธมฺมทินฺนา มหามายา, วิสาขา เจว สตฺตมี’’ติฯ –

เอวํนามา หุตฺวา นิพฺพตฺตาฯ ตตฺรายํ สงฺฆทาสี เอกํ พุทฺธนฺตรํ เทวมนุสฺเสสุ สํสริตฺวา อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท องฺครฏฺเฐ ภทฺทิยนคเร เมณฺฑกเสฏฺฐิปุตฺตสฺส ธนญฺจยเสฏฺฐิโน อคฺคมเหสิยา สุมนเทวิยา นาม กุจฺฉิสฺมิํ นิพฺพตฺติ, วิสาขาติสฺสา นามํ อกํสุฯ ตสฺสา สตฺตวสฺสิกกาเล ทสพโล เสลพฺราหฺมณสฺส จ อญฺเญสญฺจ โพธเนยฺยพนฺธวานํ อุปนิสฺสยสมฺปตฺติํ ทิสฺวา มหาภิกฺขุสงฺฆปริวาโร จาริกํ จรมาโน ตสฺมิํ รฏฺเฐ ตํ นครํ ปาปุณิฯ

ตสฺมิญฺจ สมเย เมณฺฑโก คหปติ ตสฺมิํ นคเร ปญฺจนฺนํ มหาปุญฺญานํ เชฏฺฐโก หุตฺวา เสฏฺฐิฏฺฐานํ กาเรสิฯ

ปญฺจ มหาปุญฺญา นาม เมณฺฑโก เสฏฺฐิ, จนฺทปทุมา นาม ตสฺเสว อคฺคมเหสี, ตสฺส จ ปุตฺโต ธนญฺจโย นาม, ตสฺส ภริยา สุมนเทวี นาม, เมณฺฑกเสฏฺฐิสฺส ทาโส ปุณฺโณ นามาติฯ น เกวลญฺจ เมณฺฑกเสฏฺฐิเยว, พิมฺพิสารมหาราชสฺส ปน อาณาปวตฺติฏฺฐาเน ปญฺจ อมิตโภคา นาม อเหสุํ โชติโก ชฏิโล เมณฺฑโก ปุณฺโณ กากวลิโยติฯ เตสุ อยํ เมณฺฑกเสฏฺฐิ ทสพลสฺส อตฺตโน นครํ สมฺปตฺตภาวํ สุตฺวา ปุตฺตสฺส ธนญฺจยเสฏฺฐิโน ธีตรํ วิสาขาทาริกํ ปกฺโกสิตฺวา เอวมาห – ‘‘อมฺม, ตุยฺหมฺปิ มงฺคลํ อมฺหากมฺปิ มงฺคลํ, ตว ปริจาริกาหิ ปญฺจทาริกาสเตหิ สทฺธิํ ปญฺจ รถสตานิ อารุยฺห ปญฺจหิ ทาสิสเตหิ ปริวุตา ทสพลสฺส ปจฺจุคฺคมนํ กโรหี’’ติฯ สา ปิตามหสฺส วจนํ สุตฺวา ตถา อกาสิฯ การณาการเณสุ ปน กุสลตฺตา ยาวติกา ยานสฺส ภูมิ, ยาเนน คนฺตฺวา ยานา ปจฺโจโรหิตฺวา ปตฺติกาว สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺฐาสิฯ อถสฺสา จริตวเสน สตฺถา ธมฺมํ เทเสสิฯ เทสนาปริโยสาเน ปญฺจหิ ทาริกาสเตหิ สทฺธิํ โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐาสิฯ เมณฺฑกเสฏฺฐิปิ โข สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺฐาสิฯ อถ สตฺถา ตสฺสปิ จริตวเสน ธมฺมํ เทเสสิฯ โส เทสนาปริโยสาเน โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐาย สตฺถารํ สฺวาตนาย นิมนฺเตตฺวา ปุนทิวเส อตฺตโน นิเวสเน ปณีเตน ขาทนีเยน โภชนีเยน พุทฺธปฺปมุขํ ภิกฺขุสงฺฆํ ปริวิสิตฺวา เอเตนุปาเยน อฑฺฒมาสํ มหาทานํ อทาสิฯ สตฺถา ภทฺทิยนคเร ยถาภิรนฺตํ วิหริตฺวา ปกฺกามิฯ

อิโต ปรํ อญฺญํ กถามคฺคํ วิสฺสชฺเชตฺวา วิสาขาย อุปฺปตฺติกถาว กเถตพฺพาฯ สาวตฺถิยญฺหิ โกสลราชา พิมฺพิสารสฺส สนฺติกํ เปเสสิ – ‘‘มม อาณาปวตฺติฏฺฐาเน อมิตโภควินฺทนกุลํ นาม นตฺถิ, อมฺหากํ อมิตโภควินฺทนกุลํ เปเสตู’’ติฯ ราชา อมจฺเจหิ สทฺธิํ มนฺเตสิฯ อมจฺจา ‘‘มหากุลํ เปเสตุํ น สกฺกา, เอกํ ปน เสฏฺฐิปุตฺตํ เปเสสฺสามา’’ติ เมณฺฑกเสฏฺฐิโน ปุตฺตํ ธนญฺจยเสฏฺฐิํ อายาจิํสุฯ ราชา เตสํ วจนํ สุตฺวา ตํ เปเสสิฯ อถ นํ โกสลราชา สาวตฺถิโต สตฺตโยชนมตฺถเก สาเกตนคเร เสฏฺฐิฏฺฐานํ ทตฺวา วาเสสิฯ

สาวตฺถิยญฺจ มิคารเสฏฺฐิโน ปุตฺโต ปุณฺณวฑฺฒนกุมาโร นาม วยปฺปตฺโต อโหสิฯ

อถสฺส ปิตา ‘‘ปุตฺโต เม วยปฺปตฺโต, ฆราวาเสนสฺส อาพนฺธนสมโย’’ติ ญตฺวา ‘‘อมฺหากํ สมานชาติเก กุเล ทาริกํ ปริเยสถา’’ติ การณาการณกุสเล ปุริเส เปเสสิฯ เต สาวตฺถิยํ อตฺตโน รุจิตํ ทาริกํ อทิสฺวา สาเกตํ อคมํสุฯ ตํทิวสญฺจ, วิสาขา, อตฺตโน สมานวเยหิ ปญฺจหิ กุมาริกาสเตหิ ปริวาริตา นกฺขตฺตกีฬนตฺถาย เอกํ มหาคามํ อคมาสิ ฯ เตปิ ปุริสา อนฺโตนคเร จริตฺวา อตฺตโน รุจิตํ ทาริกํ อทิสฺวา พหินครทฺวาเร อฏฺฐํสุฯ ตสฺมิํ สมเย เทโว วสฺสิตุํ อารภิฯ อถ ตา วิสาขาย สทฺธิํ นิกฺขนฺตา ทาริกา เตมนภเยน เวเคน สาลํ ปวิสิํสุฯ เต ปุริสา ตาสมฺปิ อนฺตเร ยถารุจิตํ ทาริกํ น ปสฺสิํสุฯ ตาสํ ปน สพฺพปจฺฉโต, วิสาขา, เทวํ วสฺสนฺตมฺปิ อคเณตฺวา อตุริตคมเนน เตมยมานาว สาลํ ปาวิสิฯ เต ปุริสา ตํ ทิสฺวา จินฺตยิํสุ – ‘‘รูปวตี ตาว กญฺญา เอตปรมา ภเวยฺย, รูปํ ปเนตํ เอกจฺจาย การิตปตฺตํ วิย โหติ, กถํ สมุฏฺฐาเปตฺวา กเถนฺตา ชานิสฺสาม มธุรวจนา วา โน วา’’ติฯ ตโต นํ อาหํสุ – ‘‘อติวิย ปริณตวยา อิตฺถี วิย ยาสิ, อมฺมา’’ติฯ กิํ ทิสฺวา กเถถ, ตาตาติ? อญฺญา ตยา สทฺธิํ กีฬนกุมาริโย เตมนภเยน เวเคน อาคนฺตฺวา สาลํ ปวิฏฺฐา, ตฺวํ ปน มหลฺลิกา วิย ปทวารํ อติกฺกมฺม นาคจฺฉสิ, สาฏกสฺส เตมนภาวมฺปิ น คเณสิฯ สเจ ตํ หตฺถี วา อสฺโส วา อนุพนฺเธยฺย, กิํ เอวเมวํ กเรยฺยาสีติ? ตาตา, สาฏกา นาม น ทุลฺลภา, สุลภา มยฺหํ กุเล สาฏกาฯ วยปฺปตฺตา มาตุคามา ปน ปณิยภณฺฑสทิสา, หตฺเถ วา ปาเท วา ภคฺเค องฺควิกลํ มาตุคามํ ชิคุจฺฉนฺตา นิฏฺฐุภิตฺวา คจฺฉนฺติ, ตสฺมา สณิกํ อาคตามฺหีติฯ

เต จินฺตยิํสุ – ‘‘อิมาย สทิสา อิมสฺมิํ ชมฺพุทีเป อิตฺถี นาม นตฺถิ, ยาทิสา รูเปน, กถายปิ ตาทิสาวฯ การณาการณํ ญตฺวา กเถตี’’ติ ตสฺสา อุปริ มาลาคุฬํ ขิปิํสุฯ อถ, วิสาขา, จินฺเตสิ – ‘‘อหํ ปุพฺเพ อปริคฺคหิตา, อิทานิ ปน ปริคฺคหิตามฺหี’’ติ วินีเตนากาเรน ภูมิยํ นิสีทิฯ อถ นํ ตตฺเถว สาณิยา ปริกฺขิปิํสุฯ สา ปฏิจฺฉนฺนภาวํ ญตฺวา ทาสิคณปริวุตา เคหํ อคมาสิฯ เตปิ มิคารเสฏฺฐิโน ปุริสา ตาย สทฺธิํเยว ธนญฺจยเสฏฺฐิสฺส สนฺติกํ อคมํสุฯ

‘‘กตรคามวาสิโน , ตาตา, ตุมฺเห’’ติ ปุจฺฉิตา ‘‘สาวตฺถินคเร มิคารเสฏฺฐิโน ปุริสมฺหา’’ติ วตฺวา ‘‘มยํ อมฺหากํ เสฏฺฐินา ตุมฺหากํ เคเห วยปฺปตฺตา ทาริกา อตฺถีติ สุตฺวา เปสิตา’’ติฯ สาธุ, ตาตา, ตุมฺหากํ เสฏฺฐิ กิญฺจาปิ โภเคน อมฺเหหิ อสทิโส, ชาติยา ปน สทิโสฯ สพฺพาการสมฺปนฺโน นาม ทุลฺลโภ คจฺฉถ ตุมฺเห เสฏฺฐิสฺส อมฺเหหิ สมฺปฏิจฺฉิตภาวํ อาโรเจถาติฯ

เต ตสฺส วจนํ สุตฺวา สาวตฺถิํ คนฺตฺวา มิคารเสฏฺฐิสฺส ตุฏฺฐิํ วฑฺฒิํ จ ปเวเทตฺวา ‘‘ลทฺธา โน สามิ สาเกเต ธนญฺจยเสฏฺฐิสฺส เคเห ทาริกา’’ติ อาหํสุฯ ตํ สุตฺวา มิคารเสฏฺฐิ ‘‘มหากุลเคเห กิร โน ทาริกา ลทฺธา’’ติ ตุฏฺฐมานโส หุตฺวา ตาวเทว ธนญฺจยเสฏฺฐิสฺส สาสนํ ปหิณิ ‘‘อิทาเนว ทาริกํ อานยิสฺสาม, กตฺตพฺพกิจฺจํ กโรนฺตู’’ติฯ โสปิสฺส ปฏิสาสนํ เปเสสิ – ‘‘นยิทํ อมฺหากํ ภาริยํ, เสฏฺฐิ ปน อตฺตโน กตฺตพฺพกิจฺจํ กโรตู’’ติฯ โส โกสลรญฺโญ สนฺติกํ คนฺตฺวา อาโรเจสิ – ‘‘เทว, เอกา เม มงฺคลกิริยา อตฺถิ, ทาสสฺส เต ปุณฺณวฑฺฒนสฺส ธนญฺจยเสฏฺฐิโน ธีตรํ วิสาขํ นาม ทาริกํ อาเนสฺสามิ, สาเกตคมนํ เม อนุชานาถา’’ติฯ สาธุ, มหาเสฏฺฐิ, กิํ ปน อมฺเหหิปิ อาคนฺตพฺพนฺติ? เทว ตุมฺหาทิสานํ คมนํ ลทฺธุํ สกฺกาติ? ราชา มหากุลสฺส สงฺคหํ กาตุกาโม ‘‘โหตุ เสฏฺฐิ, อาคมิสฺสามี’’ติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา มิคารเสฏฺฐินา สทฺธิํ สาเกตนครํ อคมาสิฯ ธนญฺจยเสฏฺฐิ ‘‘มิคารเสฏฺฐิ กิร โกสลราชานํ คเหตฺวา อาคโต’’ติ สุตฺวา ปจฺจุคฺคมนํ กตฺวา ราชานํ คเหตฺวา อตฺตโน นิเวสนํ อคมาสิฯ ตาวเทว รญฺโญ จ ราชพลสฺส จ มิคารเสฏฺฐิโน จ วสนฏฺฐานํ เจว มาลาคนฺธภตฺตาทีนิ จ สพฺพานิ ปฏิยาเทสิฯ ‘‘อิทํ อิมสฺส ลทฺธุํ วฏฺฏติ, อิทํ อิมสฺสา’’ติ สพฺพํ อตฺตนาว ชานาติฯ เต เต ชนา จินฺตยิํสุ – ‘‘เสฏฺฐิ อมฺหากเมว สกฺการํ กโรตี’’ติฯ

อเถกทิวสํ ราชา ธนญฺจยเสฏฺฐิสฺส สาสนํ ปหิณิ ‘‘น สกฺกา เสฏฺฐินา จิรกาลํ อมฺหากํ ภรณโปสนํ กาตุํ, ทาริกาย คมนกาลํ ชานาตู’’ติฯ

โสปิ รญฺโญ สาสนํ เปเสสิ – ‘‘อิทานิ วสฺสกาโล อาคโต, น สกฺกา จตุมาสํ วิจริตุํ, ตุมฺหากํ พลกายสฺส ยํ ยํ ลทฺธุํ วฏฺฏติ, สพฺพํ ตํ มม ภาโรฯ เกวลํ เทโว มยา เปสิตกาเล คจฺฉตู’’ติฯ ตโต ปฏฺฐาย สาเกตนครํ นิจฺจนกฺขตฺตคาโม วิย อโหสิฯ เอวํ ตโย มาสา อติกฺกนฺตาฯ ธนญฺจยเสฏฺฐิโน ปน ธีตาย มหาลตาปสาธนํ น ตาว นิฏฺฐํ คจฺฉติฯ อถสฺส กมฺมนฺตาธิฏฺฐายกา อาคนฺตฺวา อาโรจยิํสุ – ‘‘เสสํ อสนฺตํ นาม นตฺถิ, พลกายสฺส ปน ภตฺตปจนทารูนิ นปฺปโหนฺตี’’ติฯ ‘‘คจฺฉถ, ตาตา, หตฺถิสาลา อสฺสสาลา วิโยเชตฺวา ภตฺตํ ปจถา’’ติฯ เอวํ ปจนฺตานมฺปิ อฑฺฒมาโส อติกฺกนฺโตฯ ตโต ปุน อาโรจยิํสุ – ‘‘ทารูนิ สามิ นปฺปโหนฺตี’’ติฯ ‘‘ตาตา, อิมสฺมิํ กาเล ทารูนิ ลทฺธุํ น สกฺกา, ทุสฺสโกฏฺฐาคารํ ปน วิวริตฺวา ถูลสาฏเก คเหตฺวา วฏฺฏิโย กตฺวา เตลจาฏิยํ เตเมตฺวา ภตฺตํ ปจถา’’ติฯ อิมินา นิยาเมน ปจนฺตานํ จตฺตาโร มาสา ปูรยิํสุฯ

ตโต ธนญฺจยเสฏฺฐิ ธีตุยา มหาลตาปสาธนสฺส นิฏฺฐิตภาวํ ญตฺวา ‘‘สฺเว ทาริกํ เปเสสฺสามี’’ติ ธีตรํ สมีเป นิสีทาเปตฺวา ‘‘อมฺม ปติกุเล วสนฺติยา นาม อิมญฺจิมญฺจ อาจารํ สิกฺขิตุํ วฏฺฏตี’’ติ โอวาทํ อทาสิฯ อยํ มิคารเสฏฺฐิ อนนฺตรคพฺเภ นิสินฺโน ธนญฺจยเสฏฺฐิโน โอวาทํ อสฺโสสิฯ โสปิ เสฏฺฐิ ธีตรํ เอวํ โอวทิ –

‘‘อมฺม สสุรกุเล วสนฺติยา นาม อนฺโตอคฺคิ พหิ น นีหริตพฺโพ, พหิอคฺคิ อนฺโต น ปเวเสตพฺโพ, ททนฺตสฺเสว ทาตพฺพํ, อททนฺตสฺส น ทาตพฺพํ, ททนฺตสฺสปิ อททนฺตสฺสปิ ทาตพฺพํ, สุขํ นิสีทิตพฺพํ, สุขํ ปริภุญฺชิตพฺพํ, สุขํ นิปชฺชิตพฺพํ, อคฺคิ ปริจริตพฺโพ, อนฺโตเทวตา นมสฺสิตพฺพา’’ติฯ

อิมํ ทสวิธํ โอวาทํ ทตฺวา ปุนทิวเส สพฺพา เสนิโย สนฺนิปาเตตฺวา ราชเสนาย มชฺเฌ อฏฺฐ กุฏุมฺพิเก ปาฏิโภเค คเหตฺวา ‘‘สเจ เม ธีตุ คตฏฺฐาเน โทโส อุปฺปชฺชติ, ตุมฺเหหิ โสเธตพฺโพ’’ติ วตฺวา นวโกฏิอคฺฆนเกน มหาลตาปสาธเนน ธีตรํ ปสาเธตฺวา นฺหานจุณฺณมูลํ จตุปณฺณาสสกฏสตํ ธนํ ทตฺวา ธีตาย สทฺธิํ นิพทฺธํ คมนจารินิโย ปญฺจสตา ทาสิโย ปญฺจ อาชญฺญรถสตานิ สพฺพูปการญฺจ สตํ สตํ ทตฺวา โกสลราชานญฺจ มิคารเสฏฺฐิญฺจ, วิสฺสชฺเชตฺวา ธีตุ คมนเวลายํ วชาธิฏฺฐายเก ปุริเส ปกฺโกสาเปตฺวา, ‘‘ตาตา, มม ธีตาย คตฏฺฐาเน ขีรปานตฺถํ เธนูหิ, ยานโยชนตฺถํ อุสเภหิ จ อตฺโถ โหติ, ตสฺมา มม ธีตุ คมนมคฺเค วชทฺวารํ วิวริตฺวา ปุถุลโต อฏฺฐ อุสภานิ โคคเณน ปูเรตฺวา ติคาวุตมตฺถเก อสุกา นาม กนฺทรา อตฺถิ, อคฺคโคยูเถ ตํ ฐานํ ปตฺเต เภริสญฺญาย วชทฺวารํ ปิทเหยฺยาถา’’ติฯ เต ‘‘สาธู’’ติ เสฏฺฐิสฺส วจนํ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา ตถา อกํสุ ฯ วชทฺวาเร วิวเฏ อุฬารุฬาราเยว คาวิโย นิกฺขมิํสุฯ ทฺวาเร ปิทหิเต ปน วิสาขาย ปุญฺญพเลน พลวคาโว จ ทมฺมคาโว จ พหิ ลงฺฆิตฺวา มคฺคํ ปฏิปชฺชิํสุฯ อถ, วิสาขา, สาวตฺถินครทฺวารํ ปตฺตกาเล จินฺเตสิ – ‘‘ปฏิจฺฉนฺนยานสฺมิํ นุ โข นิสีทิตฺวา ปวิสามิ, อุทาหุ รเถ ฐตฺวา’’ติฯ อถสฺสา เอตทโหสิ – ‘‘ปฏิจฺฉนฺนยาเนน เม ปวิสนฺติยา มหาลตาปสาธนสฺส วิเสโส น ปญฺญายิสฺสตี’’ติฯ สา สกลนครสฺส อตฺตานํ ทสฺเสนฺตี รเถ ฐตฺวา นครํ ปาวิสิฯ สาวตฺถิวาสิโน วิสาขาย สมฺปตฺติํ ทิสฺวา ‘‘เอสา กิร, วิสาขา, นาม เอวรูปา, อยญฺจ สมฺปตฺติ เอติสฺสาว อนุจฺฉวิกา’’ติ อาหํสุฯ อิติ สา มหาสมฺปตฺติยา มิคารเสฏฺฐิโน เคหํ ปาวิสิฯ อาคตทิวเส จสฺสา สกลนครวาสิโน ‘‘อมฺหากํ, ธนญฺจยเสฏฺฐิ, อตฺตโน นครํ สมฺปตฺตานํ มหาสกฺการํ อกาสี’’ติ ยถาพลํ ปณฺณาการํ ปหิณิํสุฯ วิสาขา, ปหิตปหิตํ ปณฺณาการํ ตสฺมิํเยว นคเร อญฺญมญฺเญสุ กุเลสุ สพฺพตฺถกเมว ทาเปสิฯ อถสฺสา รตฺติภาคสมนนฺตเร เอกิสฺสา อาชญฺญวฬวาย คพฺภวุฏฺฐานํ อโหสิฯ สา ทาสีหิ ทณฺฑทีปิกา คาหาเปตฺวา ตตฺถ คนฺตฺวา วฬวํ อุณฺโหทเกน นฺหาเปตฺวา เตเลน มกฺขาเปตฺวา อตฺตโน วสนฏฺฐานเมว อคมาสิฯ

มิคารเสฏฺฐิปิ สตฺตาหํ ปุตฺตสฺส อาวาหสกฺการํ กโรนฺโต ธุรวิหาเร วสนฺตมฺปิ ตถาคตํ อมนสิกตฺวา สตฺตเม ทิวเส สกลนิเวสนํ ปูเรนฺโต นคฺคสมณเก นิสีทาเปตฺวา ‘‘อาคจฺฉตุ เม ธีตา, อรหนฺเต วนฺทตู’’ติ วิสาขาย สาสนํ ปหิณิฯ

สา ‘‘อรหนฺตา’’ติ วจนํ สุตฺวา โสตาปนฺนา อริยสาวิกา หฏฺฐตุฏฺฐา หุตฺวา เตสํ นิสินฺนฏฺฐานํ คนฺตฺวา เต โอโลเกตฺวา ‘‘น เอวรูปา นาม อรหนฺตา โหนฺติ, หิโรตฺตปฺปวิวชฺชิตานํ นาม สนฺติกํ กสฺมา มํ สสุโร ปกฺโกสาเปตี’’ติ ‘‘ธี, ธี’’ติ ครหิตฺวา อตฺตโน วสนฏฺฐานเมว คตาฯ นคฺคสมณา ตํ ทิสฺวา สพฺเพ เอกปฺปหาเรเนว เสฏฺฐิํ ครหิํสุ – ‘‘กิํ ตฺวํ, คหปติ, อญฺญํ นาลตฺถ, สมณสฺส โคตมสฺส สาวิกํ มหากาฬกณฺณิํ กสฺมา อิมํ เคหํ ปเวเสสิ, เวเคน นํ อิมสฺมา เคหา นีหราหี’’ติฯ ตโต เสฏฺฐิ ‘‘น สกฺกา มยา อิเมสํ วจเนน อิมํ เคหา นีหริตุํ, มหากุลสฺส ธีตา อย’’นฺติ จินฺเตตฺวา – ‘‘อาจริยา ทหรา นาม ชานิตฺวา วา อชานิตฺวา วา กเรยฺยุํ, ตุมฺเห ตุณฺหี โหถา’’ติ นคฺเค อุยฺโยเชตฺวา มหาปลฺลงฺเก นิสีทาเปตฺวา สุวณฺณกฏจฺฉุํ คเหตฺวา วิสาขาย ปริวิสิยมาโน สุวณฺณปาติยํ อปฺโปทกมธุปายาสํ ปริภุญฺชิฯ

ตสฺมิํ สมเย เอโก ปิณฺฑจาริโก เถโร ปิณฺฑาย จรนฺโต เสฏฺฐิสฺส ฆรทฺวารํ ปาปุณิฯ วิสาขา, ตํ ทิสฺวา ‘‘สสุรสฺส อาจิกฺขิตุํ น ยุตฺต’’นฺติ ยถา โส เถรํ ปสฺสติ, เอวํ อปคนฺตฺวา อฏฺฐาสิฯ โส ปน พาโล เถรํ ทิสฺวาปิ อปสฺสนฺโต วิย หุตฺวา อโธมุโข ปายาสเมว ภุญฺชติฯ วิสาขา, ‘‘เถรํ ทิสฺวาปิ เม สสุโร สญฺญํ น กโรตี’’ติ ญตฺวา เถรํ อุปสงฺกมิตฺวา ‘‘อติจฺฉถ, ภนฺเต, มยฺหํ สสุโร ปุราณํ ขาทตี’’ติ อาหฯ โส นิคณฺเฐหิ ตาว กถิตกาเล อธิวาเสสิ, ‘‘ปุราณํ ขาทตี’’ติ วุตฺตกฺขเณเยว ปน หตฺถํ อปเนตฺวา ‘‘อิมํ ปายาสํ อิโต หรถ, เอตญฺจ อิมสฺมา เคหา นีหรถฯ อยญฺหิ มํ เอวรูเป มงฺคลเคเห อสุจิขาทกํ นาม กโรตี’’ติ อาหฯ ตสฺมิํ โข ปน นิเวสเน สพฺเพปิ ทาสกมฺมกรา วิสาขาย สนฺตกาว, โก นํ หตฺเถ วา ปาเท วา คณฺหิสฺสติ, มุเขน กเถตุํ สมตฺโถปิ นาม นตฺถิฯ ตโต, วิสาขา, สสุรสฺส กถํ สุตฺวา อาห – ‘‘ตาต, น เอตฺตเกน วจเนน มยํ นิกฺขมาม, นาหํ ตุมฺเหหิ อุทกติตฺถโต กุมฺภทาสิกา วิย อานีตาฯ

ธรมานกมาตาปิตูนํ ธีตโร นาม น เอตฺตเกเนว นิกฺขมนฺติ, เอเตเนว เม การเณน ปิตา อิธาคมนทิวเส อฏฺฐ กุฏุมฺพิเก ปกฺโกสาเปตฺวา ‘สเจ เม ธีตรํ อุปาทาย โทโส อุปฺปชฺชติ, โสเธยฺยาถา’ติ วตฺวา เตสํ หตฺเถ ฐเปสิฯ เต ปกฺโกสาเปตฺวา มยฺหํ โทสาโทสํ โสธาเปถา’’ติฯ

ตโต เสฏฺฐิ ‘‘กลฺยาณํ เอสา กเถตี’’ติ อฏฺฐ กุฏุมฺพิเก ปกฺโกสาเปตฺวา ‘‘อยํ ทาริกา สตฺตเม ทิวเส อปริปุณฺเณเยว มงฺคลเคเห นิสินฺนํ มํ ‘อสุจิขาทโก’ติ วทตี’’ติ อาหฯ เอวํ กิร, อมฺมาติ? ‘‘ตาตา, มยฺหํ สสุโร อสุจิํ ขาทิตุกาโม ภวิสฺสติ, อหํ ปน เอวํ กตฺวา น กเถมิฯ เอกสฺมิํ ปน ปิณฺฑปาติกตฺเถเร ฆรทฺวาเร ฐิเต อยํ อปฺโปทกมธุปายาสํ ภุญฺชนฺโต น ตํ มนสิ กโรติ, อหํ อิมินา การเณน ‘อติจฺฉถ, ภนฺเต, มยฺหํ สสุโร อิมสฺมิํ อตฺตภาเว ปุญฺญํ น กโรติ, ปุราณปุญฺญํ ขาทตี’ติ เอตฺตกํ กถยินฺติ อาหฯ อยฺย, อิธ โทโส นตฺถิ, อมฺหากํ ธีตา การณํ กเถติ, ตฺวํ กสฺมา กุชฺฌสีติ? อยฺยา, เอส ตาว โทโส มา โหตุ, อยํ ปน ทาริกา อาคตทิวเสเยว มม ปุตฺเต สญฺญํ อกตฺวา อตฺตโน อิจฺฉิตฏฺฐานํ อคมาสีติฯ เอวํ กิร, อมฺมาติ? ตาตา, นาหํ อิจฺฉิตฏฺฐานํ คจฺฉามิ, อิมสฺมิํ ปน เคเห อาชานียวฬวาย วิชาตาย สญฺญมฺปิ อกตฺวา นิสีทนํ นาม อยุตฺตนฺติ ทณฺฑทีปิกา คาหาเปตฺวา ทาสีหิ ปริวุตา ตตฺถ คนฺตฺวา วฬวาย วิชาตปริหารํ การาเปสินฺติฯ อยฺย, อมฺหากํ ธีตา ตว เคเห ทาสีหิปิ อกตฺตพฺพกมฺมํ อกาสิ, ตฺวํ เอตฺถ กิํ โทสํ ปสฺสสีติ?

อยฺยา, เอส ตาว คุโณ โหตุ, อิมิสฺสา ปน ปิตา อิธาคมนทิวเส โอวาทํ เทนฺโต ‘‘อนฺโตอคฺคิ พหิ น นีหริตพฺโพ’’ติ อาห, กิํ ปน สกฺกา อมฺเหหิ อุภโต ปฏิวิสฺสกเคหานํ อคฺคิํ อทตฺวา วสิตุนฺติ? เอวํ กิร, อมฺมาติ? ตาตา, น มยฺหํ ปิตา เอตํ อคฺคิํ อุปาทาย กเถสิ, ยา ปน อนฺโตนิเวสเน สสฺสุอาทีนํ รหสฺสกถา อุปฺปชฺชติ, สา ทาสิทาสานํ น กเถตพฺพาฯ เอวรูปา หิ กถา วฑฺฒมานา กลหาย สํวตฺตติ, อิทํ สนฺธาย มยฺหํ ปิตา กเถสิ, ตาตาติฯ

อยฺยา, เอตํ ตาว เอวํ โหตุ, อิมิสฺสา ปิตา ‘‘พาหิรโต อคฺคิ น อนฺโต ปเวเสตพฺโพ’’ติ อาห, กิํ สกฺกา อมฺเหหิ อนฺโตอคฺคิมฺหิ นิพฺพุเต พาหิรโต อคฺคิํ อนาหริตุนฺติ ? เอวํ กิร, อมฺมาติ? ตาตา, มยฺหํ ปิตา เอตํ อคฺคิํ สนฺธาย น กเถสิ, ยํ ปน โทสํ ทาสกมฺมกาเรหิ กถิตํ โหติ, ตํ อนฺโตมานุสกานํ น กเถตพฺพํ…เป.…ฯ

ยมฺปิ เตน ‘‘เย ททนฺติ, เตสํเยว ทาตพฺพ’’นฺติ วุตฺตํ, ตํ ‘‘ยาจิตกํ อุปกรณํ คเหตฺวา เย ปฏิททนฺติ, เตสํเยว ทาตพฺพ’’นฺติ สนฺธาย วุตฺตํฯ

‘‘เย น ททนฺตี’’ติ อิทมฺปิ ยาจิตกํ อุปกรณํ คเหตฺวา เย น ปฏิททนฺติ, เตสํ น ทาตพฺพนฺติ สนฺธาย วุตฺตํฯ

‘‘ททนฺตสฺสปิ อททนฺตสฺสปิ ทาตพฺพ’’นฺติ , อิทํ ปน ทุคฺคเตสุ ญาติมิตฺเตสุ สมฺปตฺเตสุ ปฏิทาตุํ สกฺโกนฺตุ วา มา วา, ทาตุเมว วฏฺฏตีติ สนฺธาย วุตฺตํฯ

‘‘สุขํ นิสีทิตพฺพ’’นฺติ อิทมฺปิ สสฺสุสสุเร ทิสฺวา อุฏฺฐาตพฺพฏฺฐาเน นิสีทิตุํ น วฏฺฏตีติ สนฺธาย วุตฺตํฯ

‘‘สุขํ ภุญฺชิตพฺพ’’นฺติ อิทํ ปน สสฺสุสสุรสามิเกหิ ปุเรตรํ อภุญฺชิตฺวา เต ปริวิสิตฺวา สพฺเพหิ ลทฺธาลทฺธํ ญตฺวา ปจฺฉา สยํ ภุญฺชิตุํ วฏฺฏตีติ สนฺธาย วุตฺตํฯ

‘‘สุขํ นิปชฺชิตพฺพ’’นฺติ อิทมฺปิ สสฺสุสสุรสามิเกหิ ปุเรตรเมว สยนํ อารุยฺห น นิปชฺชิตพฺพํ, เตสํ กตฺตพฺพยุตฺตกํ วตฺตปฏิวตฺตํ กตฺวา ปจฺฉา สยํ นิปชฺชิตุํ ยุตฺตนฺติ อิทํ สนฺธาย วุตฺตํฯ

‘‘อคฺคิ ปริจริตพฺโพ’’ติ อิทํ ปน สสฺสุมฺปิ สสุรมฺปิ สามิกมฺปิ อคฺคิกฺขนฺธํ วิย อุรคราชานํ วิย จ กตฺวา ปสฺสิตุํ วฏฺฏตีติ อิทํ สนฺธาย วุตฺตนฺติฯ

เอเต ตาว เอตฺตกา คุณา โหนฺตุ, อิมิสฺสา ปน ปิตา อนฺโตเทวตา นมสฺสาเปติ, อิมสฺส โก อตฺโถติ? เอวํ กิร, อมฺมาติ? อาม, ตาตา, เอตมฺปิ หิ เม ปิตรา อิทํ สนฺธาย วุตฺตํ – ‘‘อาเวณิกฆราวาสํ วสนกาลโต ปฏฺฐาย อตฺตโน ฆรทฺวารํ สมฺปตฺตปพฺพชิตํ ทิสฺวา ยํ ฆเร ขาทนียํ โภชนียํ อตฺถิ, ตโต ปพฺพชิตานํ ทตฺวาว ขาทิตุํ วฏฺฏตี’’ติฯ อถ นํ เต อาหํสุ – ‘‘ตุยฺหํ ปน มหาเสฏฺฐิ ปพฺพชิเต ทิสฺวา อทานเมว รุจฺจติ มญฺเญติฯ โส อญฺญํ ปฏิวจนํ อปสฺสนฺโต อโธมุโข นิสีทิ’’ฯ

อถ นํ กุฏุมฺพิกา ‘‘กิํ เสฏฺฐิ อญฺโญปิ อมฺหากํ ธีตุ โทโส อตฺถี’’ติ ปุจฺฉิํสุฯ นตฺถิ , อยฺยาติฯ

กสฺมา ปน นํ นิทฺโทสํ อการณา เคหโต นีหราเปสีติ? ตสฺมิํ ขเณ, วิสาขา, อาห – ‘‘ปฐมํ ตาว มยฺหํ มม สสุรสฺส วจเนน คมนํ น ยุตฺตํ, มยฺหํ ปน อาคมนทิวเส มม โทสาโทสํ โสธนตฺถาย มม ปิตา ตุมฺหากํ หตฺเถ ฐเปตฺวา อทาสิ, อิทานิ มยฺหํ คนฺตุํ สุข’’นฺติ ทาสิทาเส ‘‘ยานาทีนิ สชฺชานิ กโรถา’’ติ อาณาเปสิฯ อถ นํ เสฏฺฐิ เต กุฏุมฺพิเก คเหตฺวา, ‘‘อมฺม, มยา อชานิตฺวา กถิตํ, ขมาหิ มยฺห’’นฺติ อาหฯ ‘‘ตาตา, ตุมฺหากํ ขมิตพฺพํ ตาว ขมามิ, อหํ ปน พุทฺธสาสเน อเวจฺจปฺปสนฺนสฺส กุลสฺส ธีตา, น มยํ วินา ภิกฺขุสงฺเฆน วตฺตามฯ สเจ มม รุจิยา ภิกฺขุสงฺฆํ ปฏิชคฺคิตุํ ลภามิ, วสิสฺสามี’’ติฯ ‘‘อมฺม, ตฺวํ ยถารุจิยา ตว สมเณ ปฏิชคฺคาหี’’ติฯ

ตโต, วิสาขา, ทสพลํ นิมนฺตาเปตฺวา ปุนทิวเส นิเวสนํ ปูเรนฺตี พุทฺธปฺปมุขํ ภิกฺขุสงฺฆํ นิสีทาเปสิฯ นคฺคปริสาปิ สตฺถุ มิคารเสฏฺฐิโน เคหํ คตภาวํ สุตฺวา ตตฺถ คนฺตฺวา เคหํ ปริวาเรตฺวา นิสีทิํสุฯ วิสาขา, ทกฺขิโณทกํ ทตฺวา ‘‘สพฺโพ สกฺกาโร ปฏิยาทิโต, สสุโร เม อาคนฺตฺวา ทสพลํ ปริวิสตู’’ติ สาสนํ เปเสสิฯ โส นิคณฺฐานํ วจนํ สุตฺวา ‘‘มม ธีตา สมฺมาสมฺพุทฺธํ ปริวิสตู’’ติ อาหฯ วิสาขา, นานคฺครเสหิ ทสพลํ ปริวิสิตฺวา นิฏฺฐิเต ภตฺตกิจฺเจ ปุน สาสนํ ปหิณิ – ‘‘สสุโร เม อาคนฺตฺวา ทสพลสฺส ธมฺมกถํ สุณาตู’’ติฯ อถ นํ ‘‘อิทานิ อคมนํ นาม อติวิย อการณ’’นฺติ ธมฺมกถํ โสตุกมฺยตาย คจฺฉนฺตํ นคฺคสมณา อาหํสุ – ‘‘สมณสฺส โคตมสฺส ธมฺมํ สุณนฺโต พหิสาณิยํ นิสีทิตฺวา สุณาหี’’ติฯ ปุเรตรเมว จ คนฺตฺวา สาณิยา ปริกฺขิปิํสุฯ มิคารเสฏฺฐิ คนฺตฺวา พหิสาณิยํ นิสีทิฯ ตถาคโต ‘‘ตฺวํ พหิสาณิยํ วา นิสีท, ปรกุฏฺเฏ วา ปรเสเล วา ปรจกฺกวาเฬ วา นิสีทฯ อหํ พุทฺโธ นาม สกฺโกมิ ตํ มม สทฺทํ สาเวตุ’’นฺติ สุวณฺณวณฺณผลํ อมฺพรุกฺขํ ขนฺเธ คเหตฺวา จาเลนฺโต วิย ธมฺมกถํ กเถสิ, เทสนาปริโยสาเน เสฏฺฐิ โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐาย สาณิํ อุกฺขิปิตฺวา สตฺถุ ปาเท ปญฺจปติฏฺฐิเตน วนฺทิตฺวา สตฺถุ สนฺติเกเยว จ ‘‘ตฺวํ, อมฺม, อชฺช อาทิํ กตฺวา มม มาตา’’ติ วิสาขํ อตฺตโน มาตุฏฺฐาเน ฐเปสิฯ ตโต ปฏฺฐาย, วิสาขา มิคารมาตา, นาม ชาตาฯ

สา เอกทิวสํ นกฺขตฺตสมเย วตฺตนฺเต ‘‘อนฺโตนคเร คุโณ นตฺถี’’ติ ทาสีหิ ปริวุตา สตฺถุ ธมฺมกถํ โสตุํ คจฺฉนฺตี ‘‘พุทฺธานํ สนฺติกํ อุทฺธตเวเสน คนฺตุํ อยุตฺต’’นฺติ มหาลตาปสาธนํ โอมุญฺจิตฺวา ทาสิยา หตฺเถ ทตฺวา สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ, สตฺถา ธมฺมกถํ กเถสิฯ สา ธมฺมเทสนาปริโยสาเน ทสพลํ วนฺทิตฺวา นคราภิมุขา ปายาสิฯ สาปิ ทาสี อตฺตนา คหิตปสาธนสฺส ฐปิตฏฺฐานํ อสลฺลกฺเขตฺวา คจฺฉนฺตี ปสาธนตฺถาย ปฏินิวตฺติฯ อถ นํ, วิสาขา, ‘‘กหํ ปน เต ตํ ฐปิต’’นฺติ ปฏิปุจฺฉิฯ คนฺธกุฏิปริเวเณ, อยฺเยติฯ โหตุ เช คนฺตฺวา อาหร, คนฺธกุฏิปริเวเณ ฐปิตกาลโต ปฏฺฐาย อาหราปนํ นาม อมฺหากํ อยุตฺตํฯ ตสฺมา ตํ วิสฺสชฺเชตฺวา ทณฺฑกมฺมํ กริสฺสามฯ ตตฺถ ปน ฐปิเต อยฺยานํ ปลิโพโธ โหตีติฯ

ปุนทิวเส สตฺถา ภิกฺขุสงฺฆปริวาโร วิสาขาย นิเวสนทฺวารํ สมฺปาปุณิฯ นิเวสเน จ นิพทฺธปญฺญตฺตานิ อาสนานิ ฯ วิสาขา, สตฺถุ ปตฺตํ คณฺหิตฺวา สตฺถารํ เคหํ ปเวเสตฺวา ปญฺญตฺตาสเนสุเยว นิสีทาเปตฺวา กตภตฺตกิจฺเจ สตฺถริ ตํ ปสาธนํ อาหริตฺวา สตฺถุ ปาทมูเล นิกฺขิปิตฺวา ‘‘อิทํ, ภนฺเต, ตุมฺหากํ ทมฺมี’’ติ อาหฯ สตฺถา ‘‘อลงฺกาโร นาม ปพฺพชิตานํ น วฏฺฏตี’’ติ ปฏิกฺขิปิฯ ชานามิ, ภนฺเต, อหํ ปน อิมํ อคฺฆาเปตฺวา ธนํ คเหตฺวา ตุมฺหากํ วสนคนฺธกุฏิํ กาเรสฺสามีติฯ ตทา สตฺถา อธิวาเสสิฯ สาปิ ตํ อคฺฆาเปตฺวา นวโกฏิธนํ คเหตฺวา คพฺภสหสฺสปฏิมณฺฑิเต ปุพฺพารามวิหาเร ตถาคตสฺส วสนคนฺธกุฏิํ กาเรสิฯ วิสาขาย ปน นิเวสนํ ปุพฺพณฺหสมเย กาสาวปชฺโชตํ อิสิวาตปฏิวาตเมว โหติ อนาถปิณฺฑิกสฺส เคหํ วิยฯ ตสฺสาปิ เคเห สพฺพภตฺตานิ ปฏิยตฺตาเนว อเหสุํฯ สา ปุพฺพณฺหสมเย ภิกฺขุสงฺฆสฺส อามิสสงฺคหํ กตฺวา ปจฺฉาภตฺเต เภสชฺชานิ เจว อฏฺฐวิธปานานิ จ คณฺหาเปตฺวา วิหารํ คนฺตฺวา ภิกฺขุสงฺฆสฺส ทตฺวา ปจฺฉา สตฺถุ ธมฺมเทสนํ สุตฺวา อาคจฺฉติฯ สตฺถา อปรภาเค อุปาสิกาโย ปฏิปาฏิยา ฐานนฺตเรสุ ฐเปนฺโต วิสาขํ มิคารมาตรํ ทายิกานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปสีติฯ

ขุชฺชุตฺตรา-สามาวตีวตฺถุ

[260-261] ตติยจตุตฺเถสุ พหุสฺสุตานํ ยทิทํ, ขุชฺชุตฺตรา, เมตฺตาวิหารีนํ ยทิทํ, สามาวตีติ พหุสฺสุตานํ อุปาสิกานํ ขุชฺชุตฺตรา, เมตฺตาวิหารีนํ สามาวตี อคฺคาติ ทสฺเสติฯ ตา กิร ทฺเวปิ ปทุมุตฺตรพุทฺธกาเล หํสวติยํ กุลเคเห ปฏิสนฺธิํ คณฺหิตฺวา อปรภาเค ‘‘สตฺถุ ธมฺมกถํ โสสฺสามา’’ติ วิหารํ อคมํสุฯ ตตฺถ, ขุชฺชุตฺตรา, สตฺถารํ เอกํ อุปาสิกํ พหุสฺสุตานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปนฺตํ ทิสฺวา อธิการกมฺมํ กตฺวา ตํ ฐานนฺตรํ ปตฺเถสิฯ สามาวตีปิ เอกํ อุปาสิกํ เมตฺตาวิหารีนํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปนฺตํ ทิสฺวา อธิการกมฺมํ กตฺวา ตํ ฐานนฺตรํ ปตฺเถสิฯ ตาสํ ทฺวินฺนมฺปิ ยาวชีวํ กุสลํ กตฺวา เทวโลเก นิพฺพตฺติตฺวา เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺตีนํเยว กปฺปสตสหสฺสํ อติกฺกนฺตํฯ

อถ อมฺหากํ สตฺถุ นิพฺพตฺติโต ปุเรตรเมว อลฺลกปฺปรฏฺเฐ อหิวาตกโรโค นาม อุทปาทิฯ เอเกกสฺมิํ เคเห เอกปฺปหาเรเนว ทสปิ วีสมฺปิ ติํสมฺปิ ชนา มรนฺติ, ติโรรฏฺฐํ คตา ปน ชีวิตํ ลภนฺติฯ ตํ ญตฺวา เอโก ปุริโส อตฺตโน ปุตฺตทารํ อาทาย ‘‘อญฺญํ รฏฺฐํ คมิสฺสามี’’ติ ตโต นิกฺขมิฯ อถสฺส ฆเร คหิตปาเถยฺยํ อนฺตรามคฺเค กนฺตาเร อนุตฺติณฺเณเยว ปริกฺขยํ อคมาสิฯ เตสํ สรีรพลํ ปริหายิ, สกิํ มาตา ปุตฺตํ อุกฺขิปติ, สกิํ ปิตาฯ อถสฺส ปิตา จินฺเตสิ – ‘‘อมฺหากํ สรีรพลํ ปริหีนํ, ปุตฺตํ อุกฺขิปิตฺวา คจฺฉนฺตา กนฺตารํ นิตฺถริตุํ น สกฺขิสฺสามา’’ติฯ โส ตสฺส มาตรํ อชานาเปตฺวาว อุทกกิจฺเจน โอหีโน วิย ปุตฺตํ มคฺเค นิสีทาเปตฺวา เอกโกว มคฺคํ ปฏิปชฺชิฯ ‘‘อถสฺส ภริยา อาคมนํ โอโลกยมานา ฐิตา หตฺเถ ปุตฺตํ อทิสฺวา วิรวมานา คนฺตฺวา กหํ เม สามิ ปุตฺโต’’ติ อาหฯ โก เต ปุตฺเตน อตฺโถ? ชีวมานา ปุตฺตํ ลภิสฺสามาติฯ สา ‘‘อติสาหสิโก วตายํ ปุริโส’’ติ วตฺวา ‘‘คจฺฉ ตฺวํ, นาหํ ตาทิเสน สทฺธิํ คมิสฺสามี’’ติ อาหฯ โส ‘‘อนุปธาเรตฺวา เม ภทฺเท กตํ, ขเมตํ มยฺห’’นฺติ วตฺวา ปุตฺตํ อาทายาคโตฯ

เต ตํ กนฺตารํ สมติกฺกมิตฺวา สายํ เอกํ โคปาลกกุลํ สมฺปาปุณิํสุฯ ตํ ทิวสญฺจ โคปาลกกุลวาสิโน นิรุทกปายาสํ ปจิํสุฯ เต เต ทิสฺวา ‘‘อิเม อติวิย ฉาตกา’’ติ ปายาสสฺส มหาภาชนํ ปูเรตฺวา อุฬุงฺกปูรํ สปฺปิํ อาสิญฺจิตฺวา อทํสุฯ