ชีวกวตฺถุ

[256] นวเม ปุคฺคลปฺปสนฺนานนฺติ ปุคฺคลิยปฺปสาเทน สมนฺนาคตานํ อุปาสกานํ ชีวโก โกมารภจฺโจ อคฺโคติ ทสฺเสติฯ โส หิ ปทุมุตฺตรพุทฺธกาเล หํสวติยํ กุลเคเห นิพฺพตฺโต ฯ สตฺถุ ธมฺมกถํ สุณนฺโต สตฺถารํ เอกํ อุปาสกํ ปุคฺคลปฺปสนฺนานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปนฺตํ ทิสฺวา อธิการกมฺมํ กตฺวา ตํ ฐานนฺตรํ ปตฺเถสิฯ โส กปฺปสตสหสฺสํ เทวมนุสฺเสสุ สํสริตฺวา อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท ราชคหนคเร อภยราชกุมารํ ปฏิจฺจ สาลวติยา นาม รูปูปชีวินิยา กุจฺฉิมฺหิ นิพฺพตฺโตฯ รูปูปชีวินิโย จ นาม วิชาตกาเล สเจ ปุตฺโต โหติ, ฉฑฺเฑนฺติฯ สเจ ธีตา, ปฏิชคฺคนฺติฯ อิติ สา ตํ ทารกํ กตฺตรสุปฺปเกน สงฺการกูเฏ ฉฑฺฑาเปสิฯ อถ นํ อภโย ราชกุมาโร ราชุปฏฺฐานํ คจฺฉนฺโต ตํ ทิสฺวา ‘‘กิํ, ภเณ, เอตํ กาเกหิ สมฺปริกิณฺณ’’นฺติ มนุสฺเส เปเสตฺวา ‘‘ทารโก เทวา’’ติฯ ชีวติ, ภเณติ, ‘‘ชีวติ, เทวา’’ติ สุตฺวา อตฺตโน อนฺเตปุเร โปสาเปสิฯ ตสฺส ชีวตีติ กถิตตฺตา ชีวโกติ นามํ อกํสุ, กุมาเรน โปสาปิโตติ โกมารภจฺโจติ นามํ อกํสุฯ

โส อตฺตโน โสฬสวสฺสุทฺเทสิกกาเล ตกฺกสิลํ คนฺตฺวา เวชฺชสิปฺปํ อุคฺคณฺหิตฺวา พิมฺพิสารรญฺโญ สนฺติกา สกฺการํ ลภิตฺวา จณฺฑปชฺโชตสฺส รญฺโญ โรคํ ผาสุกํ อกาสิฯ โส ตสฺส ปญฺจ ตณฺฑุลสกฏสตานิ โสฬส กหาปณสหสฺสานิ ทุสฺสสหสฺสปริวารํ อนคฺฆํ สิเวยฺยกํ ทุสฺสยุคญฺจ เปเสสิฯ ตสฺมิํ สมเย สตฺถา ราชคหํ อุปนิสฺสาย คิชฺฌกูเฏ ปพฺพเต วิหรติฯ ชีวโก สตฺถุ อุสฺสนฺนธาตุเก กาเย วิเรจนํ ทตฺวา เภสชฺชํ กโรนฺโต ‘‘จตฺตาโร ปจฺจยา มม สนฺตกาว โหนฺตู’’ติ สตฺถารํ อตฺตโน วิหาเร วสาเปตฺวา สตฺถุ เภสชฺชํ กตฺวา ตํ ทุสฺสยุคํ อุปเนตฺวา ‘‘อิทํ, ภนฺเต, ตุมฺเหเยว ปริโภคํ กโรถา’’ติ วตฺวา เตน สทฺธิํ ลทฺธํ ทุสฺสสหสฺสํ ภิกฺขุสงฺฆสฺส อทาสิฯ อยเมตฺถ สงฺเขโป, วิตฺถาเรน ปน ชีวกวตฺถุ ขนฺธเก (มหาว. 326 อาทโย) อาคตเมวฯ สตฺถา อปรภาเค เชตวเน วิหรนฺโต ชีวกํ โกมารภจฺจํ ปุคฺคลปฺปสนฺนานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปสีติฯ

นกุลปิตุคหปติวตฺถุ

[257] ทสเม วิสฺสาสกานนฺติ วิสฺสาสิกกถํ กเถนฺตานํ อุปาสกานํ อนฺตเร, นกุลปิตา คหปติ, อคฺโคติ ทสฺเสติฯ โส กิร ปทุมุตฺตรพุทฺธกาเล หํสวติยํ กุลเคเห นิพฺพตฺโต สตฺถุ ธมฺมเทสนํ สุณนฺโต สตฺถารํ เอกํ อุปาสกํ วิสฺสาสกานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปนฺตํ ทิสฺวา อธิการกมฺมํ กตฺวา ตํ ฐานนฺตรํ ปตฺเถสิฯ โส กปฺปสตสหสฺสํ เทวมนุสฺเสสุ สํสริตฺวา อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท ภคฺครฏฺเฐ สุสุมารคิรินคเร เสฏฺฐิกุเล นิพฺพตฺติฯ สตฺถาปิ ภิกฺขุสงฺฆปริวุโต จาริกํ จรมาโน ตํ นครํ ปตฺวา เภสกฬาวเน วิหรติฯ อถายํ, นกุลปิตา คหปติ, สุสุมารคิริวาสีหิ สทฺธิํ สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา ปฐมทสฺสเนเนว โส จ ภริยา จสฺส ทสพลํ ‘‘อยํ อมฺหากํ ปุตฺโต’’ติ สญฺญํ ปฏฺฐเปตฺวา อุโภปิ สตฺถุ ปาเทสุ นิปติตฺวา, ‘‘ตาต, ตฺวํ เอตฺตกํ กาลํ อมฺเห ฉฑฺเฑตฺวา กหํ วิจรสี’’ติ อาหํสุฯ อยํ กิร, นกุลปิตา คหปติ, ปุพฺเพ ปญฺจ ชาติสตานิ ทสพลสฺส ปิตา อโหสิ, ปญฺจ ชาติสตานิ จูฬปิตา, ปญฺจ ชาติสตานิ มหาปิตา, ปญฺจ ชาติสตานิ มาตุโล, นกุลมาตาปิ ปญฺจ ชาติสตานิ มาตา อโหสิ, ปญฺจ ชาติสตานิ จูฬมาตา, ปญฺจ ชาติสตานิ มหามาตา, ปญฺจ ชาติสตานิ ปิตุจฺฉาฯ อิติ ทีฆรตฺตํ อนุคตสิเนหตฺตา ทสพลํ ทิสฺวาว ‘‘ปุตฺโต’’ติ สญฺญํ กตฺวา สณฺฐาตุํ นาสกฺขิํสุฯ สตฺถา ยาว เตสํ จิตฺตํ สญฺญตฺติํ น คจฺฉติ, ตาว ‘‘อเปถา’’ติ นาโวจฯ อถ เนสํ ยถามเนเนว สติํ ปฏิลภิตฺวา มชฺฌตฺตภูตานํ อาสยํ ญตฺวา ธมฺมํ เทเสสิฯ เทสนาปริโยสาเน อุโภปิ โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหิํสุฯ

สตฺถา อปรภาเค เตสํ มหลฺลกกาเล ปุน ตํ นครํ อคมาสิฯ เต ‘‘สตฺถา อาคโต’’ติ สุตฺวา สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา ปญฺจปติฏฺฐิเตน วนฺทิตฺวา สฺวาตนาย นิมนฺเตตฺวา ปุนทิวเส อตฺตโน นิเวสเน พุทฺธปฺปมุขํ ภิกฺขุสงฺฆํ นานคฺครเสหิ ปริวิสิตฺวา สตฺถารํ กตภตฺตกิจฺจํ อุปสงฺกมิตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิํสุฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข นกุลปิตา คหปติ, ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘ยโต เม, ภนฺเต, นกุลมาตา คหปตานี, ทหรสฺเสว ทหรา อานีตา, นาภิชานามิ นกุลมาตรํ คหปตานิํ มนสาปิ อติจริตา, กุโต ปน กาเยนฯ อิจฺเฉยฺยาม มยํ, ภนฺเต, ทิฏฺเฐ เจว ธมฺเม อญฺญมญฺญํ ปสฺสิตุํ อภิสมฺปรายญฺจ อญฺญมญฺญํ ปสฺสิตุ’’นฺติฯ นกุลมาตาปิ โข, คหปตานี, ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘ยโต อหํ, ภนฺเต, นกุลปิตุโน คหปติสฺส ทหรสฺเสว ทหรา อานีตา, นาภิชานามิ นกุลปิตรํ คหปติํ มนสาปิ อติจริตา, กุโต ปน กาเยนฯ อิจฺเฉยฺยาม มยํ, ภนฺเต, ทิฏฺเฐ เจว ธมฺเม อญฺญมญฺญํ ปสฺสิตุํ อภิสมฺปรายญฺจ อญฺญมญฺญํ ปสฺสิตุ’’นฺติฯ อถ อปรภาเค สตฺถา เชตวเน นิสีทิตฺวา อุปาสเก ปฏิปาฏิยา ฐานนฺตเรสุ ฐเปนฺโต อิมํ อิเมสํ ทฺวินฺนมฺปิ กถํ อฏฺฐุปฺปตฺติํ กตฺวา นกุลปิตรํ คหปติํ วิสฺสาสกานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปสีติฯ

ฉฏฺฐวคฺควณฺณนาฯ

ทสสุตฺตปฏิมณฺฑิตาย อุปาสกปาฬิยา วณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

14. เอตทคฺควคฺโค

(14) 7. สตฺตมเอตทคฺควคฺโค