จิตฺตคหปติวตฺถุ

[250] ตติเย ธมฺมกถิกานนฺติ ธมฺมกถิกานํ อุปาสกานํ จิตฺโต, คหปติ, อคฺโคติ ทสฺเสติฯ โส กิร ปทุมุตฺตรพุทฺธกาเล หํสวติยํ กุลเคเห นิพฺพตฺโต อปรภาเค ธมฺมกถํ สุณนฺโต สตฺถารํ เอกํ อุปาสกํ ธมฺมกถิกานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปนฺตํ ทิสฺวา อธิการกมฺมํ กตฺวา ตํ ฐานนฺตรํ ปตฺเถสิฯ โส กปฺปสตสหสฺสํ เทวมนุสฺเสสุ สํสริตฺวา กสฺสปพุทฺธกาเล มิคลุทฺทกเคเห นิพฺพตฺโต อปรภาเค อรญฺเญ กมฺมํ กาตุํ สมตฺถกาเล เอกทิวสํ เทเว วสฺสนฺเต มิคมารณตฺถาย สตฺติํ อาทาย อรญฺญํ คนฺตฺวา มิครูปานิ โอโลเกนฺโต เอกสฺมิํ อกตปพฺภาเร สสีสํ ปํสุกูลํ ปารุปิตฺวา ปาสาณผลเก นิสินฺนํ เอกํ ภิกฺขุํ ทิสฺวา ‘‘เอโก อยฺโย สมณธมฺมํ กโรนฺโต นิสินฺโน ภวิสฺสตี’’ติ สญฺญํ อุปฺปาเทตฺวา เวเคน ฆรํ คนฺตฺวา เอกสฺมิํ อุทฺธเน หิยฺโย อาภตมํสํ, เอกสฺมิํ ภตฺตํ ปจาเปตฺวา ปิณฺฑาจาริเก ทฺเว ภิกฺขู ทิสฺวา เตสํ ปตฺตํ อาทาย ปญฺญตฺตาสเน นิสีทาเปตฺวา ภิกฺขํ สมาทาเปตฺวา, ‘‘อยฺเย, ปริวิสถา’’ติ อญฺเญ อาณาเปตฺวา ตํ ภตฺตํ กุเฏ ปกฺขิปิตฺวา ปณฺเณน มุขํ พนฺธิตฺวา กุฏํ อาทาย คจฺฉนฺโต อนฺตรามคฺเค นานาวิธานิ ปุปฺผานิ โอจินิตฺวา ปตฺตปุฏเกน คเหตฺวา เถรสฺส นิสินฺนฏฺฐานํ คนฺตฺวา กุฏํ โอตาเรตฺวา เอกมนฺเต ฐเปตฺวา ‘‘มยฺหํ , ภนฺเต, สงฺคหํ กโรถา’’ติ วตฺวา เถรสฺส ปตฺตํ อาทาย ภตฺตสฺส ปูเรตฺวา เถรสฺส หตฺเถ ปติฏฺฐเปตฺวา เตหิ มิสฺสกปุปฺเผหิ เถรํ ปูเชตฺวา เอกมนฺเต ฐิโต ‘‘ยถายํ รสปิณฺฑปาเตน สทฺธิํ ปุปฺผปูชา จิตฺตํ ปริโตเสติ, เอวํ นิพฺพตฺตนิพฺพตฺตฏฺฐาเน เม ปณฺณาการสหสฺสานิ เจว อาคจฺฉนฺตุ ปญฺจวณฺณกุสุมวสฺสญฺจ วสฺสตู’’ติ อาหฯ

เถโร ตสฺส อุปนิสฺสยํ ทิสฺวา ทฺวตฺติํสาการกมฺมฏฺฐานํ อาจิกฺขิตฺวา อทาสิฯ โส ยาวชีวํ กุสลํ กตฺวา เทวโลเก นิพฺพตฺติ, นิพฺพตฺตฏฺฐาเน ชณฺณุมตฺเตน โอธินา ทิพฺพปุปฺผวสฺสํ วสฺสิ, สยญฺจ อญฺญาหิ เทวตาหิ อธิกตเรน รูเปน สมนฺนาคโต อโหสิฯ โส เอกํ พุทฺธนฺตรํ เทวมนุสฺเสสุ สํสริตฺวา อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท มคธรฏฺเฐ มจฺฉิกาสณฺฑนคเร เสฏฺฐิกุเล นิพฺพตฺติ, ชาตกาเลวสฺส สกลนคเร ชณฺณุมตฺเตน โอธินา ปญฺจวณฺณกุสุมวสฺสํ วสฺสิฯ อถสฺส มาตาปิตโร ‘‘อมฺหากํ ปุตฺโต อตฺตนาว อตฺตโน นามํ คเหตฺวา อาคโต, ชาตทิวเสวสฺส สกลนครํ ปญฺจวณฺเณหิ ปุปฺเผหิ วิจิตฺตํ ชาต’’นฺติ จิตฺตกุมาโรติ นามํ อกํสุฯ

โส อปรภาเค ฆราวาเส ปติฏฺฐิโต ปิตุ อจฺจเยน ตสฺมิํ นคเร เสฏฺฐิฏฺฐานํ ปาปุณิฯ ตสฺมิํ สมเย ปญฺจวคฺคิยตฺเถรานํ อพฺภนฺตโร มหานามตฺเถโร นาม มจฺฉิกาสณฺฑนครํ อคมาสิฯ จิตฺโต คหปติ ตสฺส อิริยาปเถ ปสีทิตฺวา ปตฺตํ อาทาย เคหํ อาเนตฺวา ปิณฺฑปาเตน ปติมาเนตฺวา กตภตฺตกิจฺจํ อมฺพาฏการามํ นาม อุยฺยานํ เนตฺวา ตตฺถสฺส วสนฏฺฐานํ กาเรตฺวา นิพทฺธํ อตฺตโน เคเห ปิณฺฑปาตํ คเหตฺวา วสนตฺถาย ปฏิญฺญํ คณฺหิฯ เถโรปิ ตสฺส อุปนิสฺสยํ ทิสฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต สฬายตนวิภตฺติเมว เทเสสิฯ จิตฺโต คหปติ ปุริมภเว มทฺทิตสงฺขารตาย นจิรสฺเสว อนาคามิผลํ สมฺปาปุณิฯ อเถกทิวสํ อิสิทตฺตตฺเถโร ตตฺถ คนฺตฺวา วิหรนฺโต เสฏฺฐิสฺส นิเวสเน ภตฺตกิจฺจปริโยสาเน อายสฺมตา เถเรน ปญฺหํ วิสฺสชฺเชตุํ อสกฺโกนฺเตน อชฺฌิฏฺโฐ อุปาสกสฺส ปญฺหํ วิสฺสชฺเชตฺวา เตน ปุพฺเพ คิหิสหายกภาเว ญาเต ‘‘น อิทานิ อิธ วตฺถพฺพ’’นฺติ ยถาสุขํ ปกฺกามิฯ

ปุเนกทิวสํ, เสฏฺฐิ คหปติ, มหานามตฺเถรํ อิทฺธิปาฏิหาริยกรณตฺถํ ยาจิ ฯ โสปิ ตสฺส เตโชสมาปตฺติปาฏิหาริยํ ทสฺเสตฺวา ‘‘อิทานิ อิธ วสิตุํ น ยุตฺต’’นฺติ ยถาสุขํ ปกฺกามิฯ

อเถกทิวสํ ทฺเว อคฺคสาวกา ภิกฺขุสหสฺสปริวารา อมฺพาฏการามํ อคมํสุฯ เสฏฺฐิ คหปติ, เตสํ มหาสกฺการํ สชฺเชสิฯ สุธมฺมตฺเถโร ตํ อสหมาโน เสฏฺฐิํ ติลสงฺคุลิกาวาเทน ขุํเสตฺวา เตน ปณามิโต สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา โอวาทํ ลภิตฺวา ทสพลสฺส โอวาเท ฐิโต จิตฺตํ คหปติํ ขมาเปตฺวา ตตฺเถว อมฺพาฏการาเม วิหรนฺโต วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิฯ ตทา อุปาสโก จินฺเตสิ – ‘‘อหํ ทสพลํ อทิสฺวาว จิรํ วีตินาเมสิํ, สตฺถุ สนฺติกํ คจฺฉนฺเตน ปน อยุตฺตํ ตุจฺฉหตฺเถน คนฺตุ’’นฺติ ปญฺจหิ สกฏสเตหิ เตลมธุผาณิตาทีนิ อาทาย ‘‘เย ทสพลํ ปสฺสิตุกามา, เต มยา สทฺธิํ อาคจฺฉนฺตู’’ติ นคเร เภริํ จราเปตฺวา ทฺวีหิ ปุริสสหสฺเสหิ ปริวุโต สตฺถารํ ปสฺสิตุํ ปกฺกามิฯ ติํสโยชเน มคฺเค เทวตา ปณฺณาการํ อุปฏฺฐเปสุํฯ โส สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา ปญฺจปติฏฺฐิเตน สตฺถารํ วนฺทิ, ตสฺมิํ ขเณ อากาสา ปญฺจวณฺณานํ ปุปฺผานํ วสฺสํ วสฺสิฯ

สตฺถา ตสฺส อชฺฌาสยวเสน สฬายตนวิภตฺติเมว กเถสิฯ ตสฺส อฑฺฒมาสมตฺตํ ทสพลสฺส ทานํ เทนฺตสฺสาปิ สกนิเวสนโต นีตานิ ตณฺฑุลเตลมธุผาณิตาทีนิ น ขียิํสุฯ ราชคหวาสิเกหิ ปหิตปณฺณากาโรว อลํ อโหสิฯ โส สตฺถารํ ปสฺสิตฺวา อตฺตโน นครํ คจฺฉนฺโต สกเฏหิ อาภตํ สพฺพํ ภิกฺขุสงฺฆสฺส อทาสิฯ สกเฏสุ ตุจฺเฉสุ ชาตมตฺเตสฺเวว เทวตา สตฺต รตนานิ ปูรยิํสุฯ มหาชนนฺตเร กถา อุทปาทิ ‘‘ยาว สกฺการสมฺมานปฺปตฺโต วตายํ จิตฺโต คหปตี’’ติฯ ตํ สุตฺวา สตฺถา ธมฺมปเท อิมํ คาถมาห –

‘‘สทฺโธ สีเลน สมฺปนฺโน, ยโส โภคสมปฺปิโต;

ยํ ยํ ปเทสํ ภชติ, ตตฺถ ตตฺเถว ปูชิโต’’ติฯ (ธ. ป. 303);

โส ตโต ปฏฺฐาย อริยสาวกานํเยว อุปาสกานํ ปญฺจหิ สเตหิ ปริวุโต วิจรติฯ

อถ นํ สตฺถา อปรภาเค อุปาสเก ปฏิปาฏิยา ฐานนฺตเร ฐเปนฺโต จิตฺตสํยุตฺตํ อฏฺฐุปฺปตฺติํ กตฺวา ธมฺมกถิกานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปสีติฯ

หตฺถกอาฬวกวตฺถุ

[251] จตุตฺเถ จตูหิ สงฺคหวตฺถูหีติ จตุพฺพิเธน สงฺคหวตฺถุนา ปริสํ สงฺคณฺหนฺตานํ หตฺถโก อาฬวโก อคฺโคติ ทสฺเสติฯ อยํ กิร ปทุมุตฺตรพุทฺธกาเล หํสวติยํ กุลฆเร นิพฺพตฺโต อปรภาเค สตฺถุ ธมฺมกถํ สุณนฺโต สตฺถารํ จตูหิ สงฺคหวตฺถูหิ สมนฺนาคตํ เอกํ อุปาสกํ ฐานนฺตเร ฐเปนฺตํ ทิสฺวา อธิการกมฺมํ กตฺวา ตํ ฐานนฺตรํ ปตฺเถสิฯ โส กปฺปสตสหสฺสํ เทวมนุสฺเสสุ สํสริตฺวา อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท อาฬวิรฏฺเฐ อาฬวินคเร อาฬวกสฺส รญฺโญ เคเห ปฏิสนฺธิํ คณฺหิ, สฺเว ภตฺตจาฏิยา สทฺธิํ อาฬวกสฺส เปเสตพฺโพ อโหสิฯ

ตตฺรายํ อนุปุพฺพิกถา – เอกทิวสํ กิร อาฬวโก ราชา มิควตฺถาย อรญฺญํ คนฺตฺวา เอกํ มิคํ อนุพนฺธิตฺวา ฆาเตตฺวา ฉินฺทิตฺวา ธนุโกฏิยํ ลเคตฺวา นิวตฺเตตฺวา อาคจฺฉนฺโต วาตาตเปน กิลนฺตกาโย เอกํ สนฺทจฺฉายํ นิคฺโรธรุกฺขมูลํ ปวิสิตฺวา นิสีทิฯ อถ นํ มุหุตฺตํ ทรถํ วิโนเทตฺวา นิกฺขมนฺตํ รุกฺเข อธิวตฺถา เทวตา ‘‘ติฏฺฐ ติฏฺฐ, ภกฺโขสิ เม’’ติ หตฺเถ คณฺหิฯ โส ทฬฺหํ คหิตตฺตา อญฺญํ อุปายํ อปสฺสนฺโต ‘‘เทวสิกํ เต เอเกกปุริเสน สทฺธิํ จาฏิภตฺตํ เปเสสฺสามี’’ติ วตฺวา นครํ คโตฯ ตโต ปฏฺฐาย พนฺธนาคารโต เอเกกมนุสฺเสน สทฺธิํ จาฏิภตฺตํ เปเสสิฯ เอเตเนว นิยาเมน พนฺธนาคาเร มนุสฺเสสุ ขีเณสุ ‘‘มหลฺลกมนุสฺเสสุ คยฺหมาเนสุ รฏฺฐโขโภ โหตี’’ติ เต อคฺคเหตฺวา ทหรกุมาเร คณฺหิตุํ อารภิํสุฯ ตโต ปฏฺฐาย นคเร ทารกมาตโร จ คพฺภินิโย จ อญฺญํ รฏฺฐํ คจฺฉนฺติฯ