เมนู

กิสาโคตมีเถรีวตฺถุ

[246] ทฺวาทสเม ลูขจีวรธรานนฺติ ตีหิ ลูเขหิ สมนฺนาคตํ ปํสุกูลํ ธาเรนฺตีนํ, กิสาโคตมี, อคฺคาติ ทสฺเสติฯ โคตมีติ ตสฺสา นามํ, โถกํ กิสธาตุกตฺตา ปน กิสาโคตมีติ วุจฺจติฯ อยมฺปิ ปทุมุตฺตรพุทฺธกาเล หํสวติยํ กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา สตฺถุ ธมฺมเทสนํ สุณนฺตี สตฺถารํ เอกํ ภิกฺขุนิํ ลูขจีวรธรานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปนฺตํ ทิสฺวา อธิการกมฺมํ กตฺวา ตํ ฐานนฺตรํ ปตฺเถสิฯ สา กปฺปสตสหสฺสํ เทวมนุสฺเสสุ สํสริตฺวา อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถิยํ ทุคฺคตกุเล นิพฺพตฺติตฺวา วยปฺปตฺตกาเล เอกํ กุลํ อคมาสิฯ ตตฺถ นํ ‘‘ทุคฺคตกุลสฺส ธีตา’’ติ ปริภวิํสุฯ

สา อปรภาเค ปุตฺตํ วิชายิ, อถสฺสา สมฺมานมกํสุฯ โส ปนสฺสา ทารโก อาธาวิตฺวา ปริธาวิตฺวา กีฬนวเย ฐิโต กาลมกาสิ, ตสฺสา โสโก อุทปาทิฯ สา ‘‘อหํ อิมสฺมิํเยว เคเห หตลาภสกฺการา หุตฺวา ปุตฺตสฺส ชาตกาลโต ปฏฺฐาย สกฺการํ ปาปุณิํ, อิเม มยฺหํ ปุตฺตํ พหิ ฉฑฺเฑตุมฺปิ วายเมยฺยุ’’นฺติ ปุตฺตํ องฺเกนาทาย ‘‘ปุตฺตสฺส เม เภสชฺชํ เทถา’’ติ เคหทฺวารปฏิปาฏิยา วิจรติฯ ทิฏฺฐทิฏฺฐฏฺฐาเน มนุสฺสา ‘‘กตฺถ เต มตกสฺส เภสชฺชํ ทิฏฺฐปุพฺพ’’นฺติ ปาณิํ ปหริตฺวา ปริหาสํ กโรนฺติฯ สา เตสํ กถาย เนว สญฺญตฺติํ คจฺฉติฯ อถ นํ เอโก ปณฺฑิตปุริโส ทิสฺวา, ‘‘อยํ ปุตฺตโสเกน จิตฺตวิกฺเขปํ ปตฺตา ภวิสฺสติ, เอติสฺสา ปน เภสชฺชํ น อญฺโญ ชานิสฺสติ, ทสพโลว ชานิสฺสตี’’ติ จินฺเตตฺวา เอวมาห – ‘‘อมฺม, ตว ปุตฺตสฺส เภสชฺชํ อญฺโญ ชานนฺโต นาม นตฺถิ, สเทวเก ปน โลเก อคฺคปุคฺคโล ทสพโล ธุรวิหาเร วสติ, ตสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา ปุจฺฉาหี’’ติฯ สา ‘‘สจฺจํ ปุริโส กเถตี’’ติ ปุตฺตมาทาย ตถาคตสฺส พุทฺธาสเน นิสินฺนเวลาย ปริสปริยนฺเต ฐตฺวา ‘‘ปุตฺตสฺส เม เภสชฺชํ เทถ ภควา’’ติ อาหฯ

สตฺถา ตสฺสา อุปนิสฺสยํ ทิสฺวา ‘‘ภทฺทกํ เต โคตมิ กตํ เภสชฺชตฺถาย อิธาคจฺฉนฺติยา, คจฺฉ นครํ ปวิสิตฺวา โกฏิโต ปฏฺฐาย สกลนครํ จริตฺวา ยสฺมิํ เคเห โกจิ มตปุพฺโพ นตฺถิ, ตโต สิทฺธตฺถกํ อาหรา’’ติ อาหฯ สา ‘‘สาธุ, ภนฺเต’’ติ ตุฏฺฐมานสา อนฺโตนครํ ปวิสิตฺวา ปฐมเคเหเยว ‘‘ทสพโล มม ปุตฺตสฺส เภสชฺชตฺถาย สิทฺธตฺถกํ อาหราเปติ, สิทฺธตฺถกํ เม เทถา’’ติ อาหฯ ‘‘หนฺท โคตมี’’ติ นีหริตฺวา อทํสุฯ อหํ เอวํ คเหตุํ น สกฺโกมิ, อิมสฺมิํ เคเห โกจิ มตปุพฺโพ นาม นตฺถีติ? กิํ วเทสิ โคตมิ, โก อิธ มตเก คเณตุํ สกฺโกตีติ? ‘‘เตน หิ อลํ นาหํ คณฺหิสฺสามิ, ทสพโล มํ ยตฺถ มตปุพฺโพ นตฺถิ, ตโต นํ คณฺหาเปตี’’ติ อาหฯ

สา อิมินาว นิยาเมน ตติยฆรํ คนฺตฺวา จินฺเตสิ – ‘‘สกลนคเร อยเมว นิยาโม ภวิสฺสติ, อิทํ หิตานุกมฺปเกน พุทฺเธน ทิฏฺฐํ ภวิสฺสตี’’ติ สํเวคํ ลภิตฺวา ตโตว พหิ นิกฺขมิตฺวา อามกสุสานํ คนฺตฺวา ปุตฺตํ หตฺเถน คเหตฺวา, ‘‘ปุตฺตก, อหํ อิมํ มรณํ ตเวว อุปฺปนฺนนฺติ จินฺเตสิํ, น ปเนตํ ตเวว, มหาชนสาธารโณ เอส ธมฺโม’’ติ วตฺวา ปุตฺตํ อามกสุสาเน ฉฑฺเฑตฺวา อิมํ คาถมาห –

‘‘น คามธมฺโม โน นิคมสฺส ธมฺโม,

น จาปิยํ เอกกุลสฺส ธมฺโม;

สพฺพสฺส โลกสฺส สเทวกสฺส,

เอเสว ธมฺโม ยทิทํ อนิจฺจตา’’ติฯ (อป. เถรี 2.3.82);

เอวญฺจ ปน วตฺวา สตฺถุ สนฺติกํ อคมาสิฯ อถ นํ สตฺถา ‘‘ลทฺโธ เต, โคตมิ, สิทฺธตฺถโก’’ติ อาหฯ นิฏฺฐิตํ, ภนฺเต, สิทฺธตฺถเกน กมฺมํ, ปติฏฺฐํ ปน เม เทถาติ อาหฯ อถสฺสา สตฺถา ธมฺมปเท อิมํ คาถมาห –

‘‘ตํ ปุตฺตปสุสมฺมตฺตํ, พฺยาสตฺตมนสํ นรํ;

สุตฺตํ คามํ มโหโฆว, มจฺจุ อาทาย คจฺฉตี’’ติฯ (ธ. ป. 287);

สา คาถาปริโยสาเน ยถาฐิตาว โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐาย ปพฺพชฺชํ ยาจิ, สตฺถา ปพฺพชฺชํ อนุชานิฯ สา ติกฺขตฺตุํ สตฺถารํ ปทกฺขิณํ กตฺวา วนฺทิตฺวา ภิกฺขุนิอุปสฺสยํ คนฺตฺวา ปพฺพชฺชญฺจ อุปสมฺปทญฺจ ลภิตฺวา นจิรสฺเสว โยนิโสมนสิกาเร กมฺมํ กโรนฺตี วิปสฺสนํ วฑฺเฒสิฯ อถสฺสา สตฺถา อิมํ โอภาสคาถมาห –

‘‘โย จ วสฺสสตํ ชีเว, อปสฺสํ อมตํ ปทํ;

เอกาหํ ชีวิตํ เสยฺโย, ปสฺสโต อมตํ ปท’’นฺติฯ (ธ. ป. 114);

สา คาถาปริโยสาเน อรหตฺตํ ปตฺตา ปริกฺขารวลญฺเช ปรมุกฺกฏฺฐา หุตฺวา ตีหิ ลูเขหิ สมนฺนาคตํ จีวรํ ปารุปิตฺวา วิจริฯ อปรภาเค สตฺถา เชตวเน นิสินฺโน ภิกฺขุนิโย ปฏิปาฏิยา ฐานนฺตเร ฐเปนฺโต อิมํ เถริํ ลูขจีวรธรานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปสีติฯ

สิงฺคาลกมาตาเถรีวตฺถุ

[247] เตรสเม สทฺธาธิมุตฺตานนฺติ สทฺธาลกฺขเณ อภินิวิฏฺฐานํ, สิงฺคาลกมาตา, อคฺคาติ ทสฺเสติฯ อยํ กิร ปทุมุตฺตรพุทฺธกาเล หํสวติยํ กุลฆเร นิพฺพตฺตา สตฺถุ ธมฺมกถํ สุณนฺตี สตฺถารํ เอกํ ภิกฺขุนิํ สทฺธาธิมุตฺตานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปนฺตํ ทิสฺวา อธิการกมฺมํ กตฺวา ตํ ฐานนฺตรํ ปตฺเถสิฯ สา กปฺปสตสหสฺสํ เทวมนุสฺเสสุ สํสริตฺวา อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท ราชคหนคเร เสฏฺฐิกุเล นิพฺพตฺตา สมานชาติกํ กุลํ คนฺตฺวา เอกํ ปุตฺตํ วิชายิ, ตสฺส สิงฺคาลกกุมาโรติ นามํ อกํสุฯ สาปิ เตเนว การเณน สิงฺคาลกมาตา นาม ชาตาฯ สา เอกทิวสํ สตฺถุ ธมฺมกถํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺธา สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา ปพฺพชิฯ ปพฺพชิตกาลโต ปฏฺฐาย สทฺธินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ ปฏิลภิฯ สา ธมฺมสฺสวนตฺถาย วิหารํ คนฺตฺวา ทสพลสฺส สรีรสมฺปตฺติํ โอโลกยมานาว ติฏฺฐติฯ สตฺถา ตสฺสา สทฺธาลกฺขเณ อภินิวิฏฺฐภาวํ ญตฺวา สปฺปายํ กตฺวา ปสาทนียเมว ธมฺมํ เทเสสิฯ สาปิ เถรี สทฺธาลกฺขณเมว ธุรํ กตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิฯ อถ นํ สตฺถา อปรภาเค เชตวเน นิสีทิตฺวา ภิกฺขุนิโย ปฏิปาฏิยา ฐานนฺตเร ฐเปนฺโต อิมํ เถริํ สทฺธาธิมุตฺตานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปสีติฯ

ปญฺจมวคฺควณฺณนาฯ

เตรสสุตฺตปฏิมณฺฑิตาย เถริปาฬิยา วณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

14. เอตทคฺควคฺโค

(14) 6. ฉฏฺฐเอตทคฺควคฺโค