สาคตตฺเถรวตฺถุ

[232] ทสเม เตโชธาตุกุสลานนฺติ เตโชธาตุํ สมาปชฺชิตุํ กุสลานํ สาคตตฺเถโร อคฺโคติ ทสฺเสติฯ อยญฺหิ เถโร เตโชธาตุสมาปตฺติยา อมฺพติตฺถนาคสฺส เตชสา เตชํ ปริยาทิยิตฺวา ตํ นาคํ นิพฺพิเสวนํ อกาสิฯ ตสฺมา เตโชธาตุกุสลานํ อคฺโค นาม ชาโตฯ

ตสฺส ปญฺหกมฺเม อยมนุปุพฺพิกถา – อยมฺปิ หิ ปทุมุตฺตรพุทฺธกาเล หํสวติยํ กุลเคเห ปฏิสนฺธิํ คเหตฺวา อปรภาเค สตฺถุธมฺมเทสนํ สุณนฺโต สตฺถารํ เอกํ ภิกฺขุํ เตโชธาตุกุสลานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปนฺตํ ทิสฺวา อธิการกมฺมํ กตฺวา ตํ ฐานนฺตรํ ปตฺเถสิฯ โส ยาวชีวํ กุสลํ กตฺวา เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถิยํ พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติ, สาคตมาณโวติสฺส นามํ อกํสุฯ โส อปรภาเค สตฺถุ ธมฺมเทสนํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิตฺวา อฏฺฐ สมาปตฺติโย นิพฺพตฺเตตฺวา ตตฺถ วสีภาวํ ปาปุณิฯ

อเถกทิวสํ สตฺถา จาริกํ จรมาโน โกสมฺพินครสมีปํ อคมาสิฯ เตน จ สมเยน นทีติตฺเถ โปราณกนาวิกสฺส พหู อาคนฺตุกคมิกา เวริโน หุตฺวา ตํ โปเถตฺวา มารยิํสุฯ โส วิรุทฺเธน จิตฺเตน ปตฺถนํ ปฏฺฐเปตฺวา ตสฺมิํเยว ติตฺเถ มหานุภาโว นาคราชา หุตฺวา นิพฺพตฺโตฯ โส วิรุทฺธจิตฺตตฺตา อกาเลเยว วสฺสาเปติ, กาเล ปน น วสฺสาเปติ, สสฺสานิ น สมฺมา สมฺปชฺชนฺติฯ สกลรฏฺฐวาสิโน จ ตสฺส วูปสมนตฺถํ อนุสํวจฺฉรํ พลิกมฺมํ กโรนฺติ, วสนตฺถาย จสฺส เอกํ เคหํ อกํสุฯ สตฺถาปิ เตเนว ติตฺเถน อุตฺตริตฺวา ภิกฺขุสงฺฆปริวุโต ‘‘ตสฺมิํเยว ปเทเส รตฺติํ วสิสฺสามี’’ติ อคมาสิฯ

อถายํ เถโร ‘‘จณฺโฑ กิเรตฺถ นาคราชา’’ติ สุตฺวา ‘‘อิมํ นาคราชานํ ทเมตฺวา นิพฺพิเสวนํ กตฺวา สตฺถุ วสนฏฺฐานํ ปริยาเทตุํ วฏฺฏตี’’ติ นาคราชสฺส วสนฏฺฐานํ ปวิสิตฺวา ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา นิสีทิฯ นาโค กุชฺฌิตฺวา ‘‘โกนามายํ มุณฺฑโก มยฺหํ วสนฏฺฐานํ ปวิสิตฺวา นิสินฺโน’’ติ ธูปายิ, เถโร อุตฺตริตรํ ธูปายิฯ นาโค, ปชฺชลิ, เถโรปิ อุตฺตริตรํ ปชฺชลิตฺวา ตสฺส เตชํ ปริยาทิยิฯ

โส ‘‘มหนฺโต วตายํ ภิกฺขู’’ติ เถรสฺส ปาทมูเล นิปติตฺวา, ‘‘ภนฺเต, ตุมฺหากํ สรณํ คจฺฉามี’’ติ อาหฯ มยฺหํ สรณคมนกิจฺจํ นตฺถิ, ทสพลสฺส สรณํ คจฺฉาติฯ โส ‘‘สาธู’’ติ สรณคโต หุตฺวา ตโต ปฏฺฐาย น กญฺจิ วิเหเฐติ, เทวมฺปิ สมฺมา วสฺสาเปติ, สสฺสานิ สมฺมา สมฺปชฺชนฺติฯ

โกสมฺพิวาสิโน ‘‘อยฺเยน กิร สาคเตน อมฺพติตฺถกนาโค ทมิโต’’ติ สุตฺวา สตฺถุ อาคมนํ อุทิกฺขมานา ทสพลสฺส มหาสกฺการํ สชฺชยิํสุฯ เต ทสพลสฺส มหาสกฺการํ กตฺวา ฉพฺพคฺคิยานํ วจเนน สพฺพเคเหสุ กาโปติกํ ปสนฺนํ ปฏิยาเทตฺวา ปุนทิวเส สาคตตฺเถรสฺส ปิณฺฑาย จรนฺตสฺส เคเห เคเห โถกํ โถกํ อทํสุฯ

เถโร อปญฺญตฺเต สิกฺขาปเท มนุสฺเสหิ ยาจิยมาโน เคเห เคเห โถกํ โถกํ ปิวิตฺวา อวิทูรํ คนฺตฺวาว อนาหาริกภาเวน สติํ วิสฺสชฺเชตฺวา สงฺการฏฺฐาเน ปติฯ

สตฺถา กตภตฺตกิจฺโจ นิกฺขมนฺโต ตํ ทิสฺวา คาหาเปตฺวา วิหารํ คนฺตฺวา วิครหิตฺวา สิกฺขาปทํ ปญฺญาเปสิฯ โส ปุนทิวเส สติํ ลภิตฺวา อตฺตนา กตการณํ สุตฺวา อจฺจยํ เทเสตฺวา ทสพลํ ขมาเปตฺวา อุปฺปนฺนสํเวโค วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เอวํ วตฺถุ วินเย สมุฏฺฐิตํฯ ตํ ตตฺถ อาคตนเยเนว วิตฺถารโต เวทิตพฺพํฯ อปรภาเค ปน สตฺถา เชตวเน มหาวิหาเร นิสีทิตฺวา ปฏิปาฏิยา เถเร ฐานนฺตเรสุ ฐเปนฺโต สาคตตฺเถรํ เตโชธาตุกุสลานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปสีติฯ

ราธตฺเถรวตฺถุ

[233] เอกาทสเม ปฏิภาเนยฺยกานนฺติ สตฺถุ ธมฺมเทสนาปฏิภานสฺส ปจฺจยภูตานํ ปฏิภานชนกานํ ภิกฺขูนํ ราธตฺเถโร อคฺโคติ ทสฺเสติฯ เถรสฺส หิ ทิฏฺฐิสมุทาจารญฺจ โอกปฺปนิยสทฺธญฺจ อาคมฺม ทสพลสฺส นวนวา ธมฺมเทสนา ปฏิภาติฯ ตสฺมา เถโร ปฏิภาเนยฺยกานํ อคฺโค นาม ชาโตฯ

ตสฺส ปญฺหกมฺเม อยมนุปุพฺพิกถา – อยมฺปิ หิ ปทุมุตฺตรพุทฺธกาเล หํสวติยํ กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา อปรภาเค สตฺถุ ธมฺมเทสนํ สุณนฺโต สตฺถารํ เอกํ ภิกฺขุํ ปฏิภาเนยฺยกานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปนฺตํ ทิสฺวา อธิการกมฺมํ กตฺวา ตํ ฐานนฺตรํ ปตฺเถสิฯ โส ยาวชีวํ ตถาคตํ ปริจริตฺวา เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท ราชคหนคเร พฺราหฺมณกุเล ปฏิสนฺธิํ คณฺหิ, ราธมาณโวติสฺส นามํ อกํสุฯ

โส มหลฺลกกาเล อตฺตโน ปุตฺตทาเรน อพหุมโต ‘‘ปพฺพชิตฺวา กาลํ วีตินาเมสฺสามี’’ติ วิหารํ คนฺตฺวา เถเร ปพฺพชฺชํ ยาจิฯ ‘‘ชิณฺโณ มหลฺลกพฺราหฺมโณ’’ติ น โกจิ ปพฺพาเชตุํ อิจฺฉิฯ อเถกทิวสํ พฺราหฺมโณ สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา ปฏิสนฺถารํ กตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ