ตสฺส ปญฺหกมฺเม อยมนุปุพฺพิกถา – อยํ กิร ปทุมุตฺตรพุทฺธกาเล ปุริมนเยเนว มหาชเนน สทฺธิํ วิหารํ คนฺตฺวา ปริสปริยนฺเต ฐิโต ธมฺมํ สุณนฺโต สตฺถารํ เอกํ ภิกฺขุํ ฌานาภิรตานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปนฺตํ ทิสฺวา ‘‘มยาปิ อนาคเต เอวรูเปน ภวิตุํ วฏฺฏตี’’ติ เทสนาวสาเน สตฺถารํ นิมนฺเตตฺวา ปุริมนเยเนว สตฺตาหํ มหาสกฺการํ กตฺวา ภควนฺตํ อาห – ‘‘ภนฺเต, อหํ อิมินา อธิการกมฺเมน น อญฺญํ สมฺปตฺติํ ปตฺเถมิ, ยถา ปน โส ตุมฺเหหิ อิโต สตฺตทิวสมตฺถเก ภิกฺขุ ฌายีนํ อคฺคฏฺฐาเน ฐปิโต, เอวํ อหมฺปิ อนาคเต เอกสฺส พุทฺธสฺส สาสเน ฌายีนํ อคฺโค ภเวยฺย’’นฺติ ปตฺถนํ อกาสิฯ สตฺถา อนาคตํ โอโลเกตฺวา สมิชฺฌนภาวํ ทิสฺวา ‘‘อนาคเต กปฺปสตสหสฺสาวสาเน โคตโม นาม พุทฺโธ อุปฺปชฺชิสฺสติ, ตสฺส สาสเน ตฺวํ ฌายีนํ อคฺโค ภวิสฺสสี’’ติ พฺยากริตฺวา ปกฺกามิฯ

โส ยาวชีวํ กลฺยาณกมฺมํ กตฺวา กปฺปสตสหสฺสํ เทวมนุสฺเสสุ สํสริตฺวา อมฺหากํ ภควโต กาเล สาวตฺถินคเร มหาโภคกุเล นิพฺพตฺโต ปจฺฉาภตฺตํ ธมฺมสฺสวนตฺถํ คจฺฉนฺเตน มหาชเนน สทฺธิํ วิหารํ คนฺตฺวา ปริสปริยนฺเต ฐิโต ทสพลสฺส ธมฺมกถํ สุตฺวา สทฺธํ ปฏิลภิตฺวา ปพฺพชิโต อุปสมฺปทํ ลภิตฺวา กมฺมฏฺฐานํ กถาเปตฺวา ฌานปริกมฺมํ กโรนฺโต ฌานลาภี หุตฺวา ฌานเมว ปาทกํ กตฺวา อรหตฺตผลํ ปาปุณิฯ โส ทสพเลน สมาปชฺชิตพฺพสมาปตฺตีนํ อปฺปตรา ฐเปตฺวา พหุตรา สมาปชฺชนฺโต อโหรตฺตํ ฌาเนสุ จิณฺณวสี อโหสิฯ อถ นํ อปรภาเค สตฺถา อิมํ คุณํ คเหตฺวา ฌายีนํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปสิฯ ‘‘อกปฺปิโย, อาวุโส คุโฬ, อกปฺปิยา มุคฺคา’’ติ (มหาว. 272) เอวํ ปน กปฺปิเยสฺเวว วตฺถูสุ กุกฺกุจฺจสฺส อุปฺปาทิตตาย กุกฺกุจฺจสงฺขาตาย กงฺขาย ภาเวน กงฺขาเรวโตติ สงฺขํ คโตติฯ

โสณโกฬิวิสตฺเถรวตฺถุ

[205] สตฺตเม อารทฺธวีริยานนฺติ ปคฺคหิตวีริยานํ ปริปุณฺณวีริยานํฯ โสโณ โกฬิวิโสติ โสโณติ ตสฺส นามํ, โกฬิวิโสติ โคตฺตํฯ โกฏิเวสฺโสติ วา อตฺโถ, อิสฺสริเยน โกฏิปฺปตฺตสฺส เวสฺสกุลสฺส ทารโกติ อธิปฺปาโยฯ ยสฺมา ปน อญฺเญสํ ภิกฺขูนํ วีริยํ นาม วฑฺเฒตพฺพํ โหติ, เถรสฺส ปน หาเปตพฺพเมว อโหสิฯ ตสฺมา เอส อารทฺธวีริยานํ อคฺโค นาม ชาโตฯ

ตสฺส ปญฺหกมฺเม อยมนุปุพฺพิกถา – อยํ กิร อตีเต ปทุมุตฺตรพุทฺธกาเล เสฏฺฐิกุเล นิพฺพตฺติ, สิริวฑฺฒกุมาโรติสฺส นามํ อกํสุฯ โส วยปฺปตฺโต ปุริมนเยเนว วิหารํ คนฺตฺวา ปริสปริยนฺเต ฐิโต ธมฺมํ สุณนฺโต สตฺถารํ เอกํ ภิกฺขุํ อารทฺธวีริยานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปนฺตํ ทิสฺวา ‘‘มยาปิ อนาคเต เอวรูเปน ภวิตุํ วฏฺฏตี’’ติ เทสนาปริโยสาเน ทสพลํ นิมนฺเตตฺวา สตฺตาหํ มหาทานํ ทตฺวา วุตฺตนเยเนว ปตฺถนํ อกาสิฯ สตฺถา ตสฺส ปตฺถนาย สมิชฺฌนภาวํ ทิสฺวา ปุริมนเยเนว พฺยากริตฺวา วิหารํ คโตฯ

โสปิ สิริวฑฺฒเสฏฺฐิ ยาวชีวํ กุสลํ กตฺวา เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต กปฺปสตสหสฺสํ อติกฺกมิตฺวา อิมสฺมิํ กปฺเป ปรินิพฺพุเต กสฺสปทสพเล อนุปฺปนฺเน อมฺหากํ ภควติ พาราณสิยํ กุลเคเห ปฏิสนฺธิํ คณฺหิฯ โส อตฺตโน สหายเกหิ สทฺธิํ คงฺคายํ กีฬติฯ ตสฺมิํ สมเย เอโก ชิณฺณจีวริโก ปจฺเจกพุทฺโธ ‘‘พาราณสิํ อุปนิสฺสาย คงฺคาตีเร ปณฺณสาลํ กตฺวา วสฺสํ อุปคจฺฉิสฺสามี’’ติ อุทเกน สมุปพฺยูฬฺเห ทณฺฑเก จ วลฺลิโย จ สํกฑฺฒติฯ อยํ กุมาโร สหายเกหิ สทฺธิํ คนฺตฺวา อภิวาเทตฺวา ฐิโต, ‘‘ภนฺเต, กิํ กโรถา’’ติ ปุจฺฉิฯ กุมาร อุปกฏฺเฐ อนฺโตวสฺเส ปพฺพชิตานํ วสนฏฺฐานํ นาม ลทฺธุํ วฏฺฏตีติฯ ‘‘ภนฺเต, อชฺเชว เอกทิวสํ อยฺโย ยถา ตถา อาคเมตุ, อหํ สฺเว อยฺยสฺส วสนฏฺฐานํ กริสฺสามี’’ติ อาหฯ ปจฺเจกพุทฺโธ ‘‘ตสฺเสว กุมารสฺส สงฺคหํ กริสฺสามี’’ติ อาคตตฺตา อธิวาเสสิฯ โส ตสฺส อธิวาสนํ วิทิตฺวา คโต ปุนทิวเส สกฺการสมฺมานํ สชฺเชตฺวา ปจฺเจกพุทฺธสฺส อาคมนํ โอโลเกนฺโต อฏฺฐาสิฯ ปจฺเจกพุทฺโธปิ ‘‘กหํ นุ โข อชฺช ภิกฺขาจารํ ลภิสฺสามี’’ติ อาวชฺเชนฺโต ญตฺวา ตสฺเสว เคหทฺวารํ อคมาสิฯ

กุมาโร ปจฺเจกพุทฺธํ ทิสฺวา สมฺปิยายมาโน ปตฺตํ อาทาย ภิกฺขํ ทตฺวา ‘‘อิมํ อนฺโตวสฺสํ มยฺหํ เคหทฺวารเมว อาคจฺฉถ, ภนฺเต’’ติ ปฏิญฺญํ คเหตฺวา ปจฺเจกพุทฺเธ ภตฺตกิจฺจํ กตฺวา ปกฺกนฺเต อตฺตโน สหายเกหิ สทฺธิํ คนฺตฺวา เอกทิวเสเนว ปจฺเจกพุทฺธสฺส วสนปณฺณสาลญฺจ จงฺกมนญฺจ รตฺติฏฺฐานทิวาฏฺฐานานิ จ การาเปตฺวา อทาสิฯ

ตสฺเสว ปณฺณสาลํ ปวิสนเวลาย หริตูปลิตฺตาย ภูมิยา ‘‘ปาเทสุ กลลํ มา ลคฺคี’’ติ อตฺตโน ปารุปนํ สตสหสฺสคฺฆนกํ รตฺตกมฺพลํ ภูมตฺถรณํ สนฺถริตฺวา กมฺพลสฺส วณฺเณน สทฺธิํ ปจฺเจกพุทฺธสฺส สรีรปฺปภํ เอกสทิสํ ทิสฺวา อติวิย ปสนฺโน หุตฺวา อาห – ‘‘ยถา ตุมฺเหหิ อกฺกนฺตกาลโต ปฏฺฐาย อิมสฺส กมฺพลสฺส อติวิย ปภา วิโรจติ, เอวเมว มยฺหมฺปิ นิพฺพตฺตนิพฺพตฺตฏฺฐาเน หตฺถปาทานํ วณฺโณ พนฺธุชีวกปุปฺผวณฺโณ โหตุ, สตกฺขตฺตุํ วิหตกปฺปาสปฏลผสฺสสทิโสว ผสฺโส โหตู’’ติฯ โส เตมาสํ ปจฺเจกพุทฺธํ อุปฏฺฐหิตฺวา ปวาริตกาเล ติจีวรํ อทาสิฯ ปจฺเจกพุทฺโธ ปริปุณฺณปตฺตจีวโร คนฺธมาทนเมว คโตฯ

โสปิ กุลปุตฺโต เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อมฺหากํ ภควโต กาเล กาฬจมฺปานคเร อุปเสฏฺฐิสฺส ฆเร ปฏิสนฺธิํ คณฺหิฯ ตสฺส ปฏิสนฺธิคฺคหณกาลโต ปฏฺฐาย เสฏฺฐิกุลํ อเนกานิ ปณฺณาการสหสฺสานิ อาคจฺฉนฺติฯ ชาตทิวเส จ สกลนครํ เอกสกฺการสมฺมานํ อโหสิฯ อถสฺส นามคฺคหณทิวเส มาตาปิตโร ‘‘อมฺหากํ ปุตฺโต อตฺตโน นามํ คณฺหิตฺวาว อาคโต, รตฺตสุวณฺณรสปริสิตฺตา วิยสฺส สรีรจฺฉวี’’ติ โสณกุมาโรตฺเววสฺส นามํ อกํสุฯ

อถสฺส สฏฺฐิ ธาติโย อุปเนตฺวา เทวกุมารํ วิย นํ สุเขน วฑฺเฒสุํฯ ตสฺส เอวรูปํ อาหารวิธานํ อโหสิ – สฏฺฐิกรีสมตฺตํ ฐานํ กสิตฺวา ติวิเธน อุทเกน โปเสนฺติฯ เกทาเร ปวิสนฺตีสุ อุทกมาติกาสุ ขีโรทกสฺส จ คนฺโธทกสฺส จ อเนกานิ จาฏิสหสฺสานิ อาสิญฺจนฺติฯ สาลิสีสานํ ขีรคฺคหณกาเล สุกาทีนํ ปาณานํ อุจฺฉิฏฺฐกรณนิวารณตฺถํ วีหิคพฺภานํ สุขุมาลภาวตฺถญฺจ ปริยนฺตปริกฺเขเป จ อนฺตรนฺตรา จ ถมฺเภ นิขนิตฺวา อุปริ ทณฺฑเก ทตฺวา กิลญฺเชหิ ฉาเทตฺวา สมนฺตา สาณิยา ปริกฺขิปิตฺวา สพฺพปริยนฺเต อารกฺขํ คณฺหนฺติฯ สสฺเส นิปฺผนฺเน โกฏฺเฐ จตุชาติคนฺเธหิ ปริภณฺฑํ กตฺวา อุปริ อุตฺตมคนฺเธหิ ปริภาเวนฺติ ฯ อเนกสหสฺสปุริสา เขตฺตํ โอรุยฺห สาลิสีสานิ วณฺเฏสุ ฉินฺทิตฺวา มุฏฺฐิมุฏฺฐิโย กตฺวา รชฺชุเกหิ พนฺธิตฺวา สุกฺขาเปนฺติฯ ตโต โกฏฺฐกสฺส เหฏฺฐิมตเล คนฺเธ สนฺถริตฺวา อุปริ สาลิสีสานิ สนฺถรนฺติฯ

เอวํ เอกนฺตริกํ กตฺวา สนฺถรนฺตา โกฏฺฐกํ ปูเรตฺวา ทฺวารํ ปิทหนฺติ , ติวสฺสสมฺปตฺตกาเล โกฏฺฐกํ วิวรนฺติฯ วิวฏกาเล สกลนครํ สุคนฺธคนฺธิกํ โหติฯ สาลิมฺหิ ปหเต ธุตฺตา ถุเส กิณิตฺวา คณฺหนฺติ, กุณฺฑกํ ปน จูฬุปฏฺฐากา ลภนฺติฯ มุสลฆฏฺฏิตเก สาลิตณฺฑุเล วิจินิตฺวา คณฺหนฺติ ฯ เต สุวณฺณหีรกปจฺฉิยํ ปกฺขิปิตฺวา สตกาลํ ปริสฺสาเวตฺวา คหิเต ปกฺกุถิตชาติรเส เอกวารํ ปกฺขิปิตฺวา อุทฺธรนฺติ, ปมุขฏฺฐานํ สุมนปุปฺผสทิสํ โหติฯ ตํ โภชนํ สุวณฺณสรเก ปกฺขิปิตฺวา ปกฺกุถิตอปฺโปทกมธุปายาสปูริตสฺส รชตถาลสฺส อุปริ กตฺวา อาทาย คนฺตฺวา เสฏฺฐิปุตฺตสฺส ปุรโต ฐเปนฺติฯ

โส อตฺตโน ยาปนมตฺตํ ภุญฺชิตฺวา คนฺธวาสิเตน อุทเกน มุขํ วิกฺขาเลตฺวา หตฺถปาเท โธวติฯ อถสฺส โธตหตฺถปาทสฺส นานปฺปการํ มุขวาสํ อุปเนนฺติฯ ตสฺส อกฺกมนฏฺฐาเน วรโปตฺถกจิตฺตตฺถรณํ อตฺถรนฺติฯ หตฺถปาทตลานิสฺส พนฺธุชีวกปุปฺผวณฺณานิ โหนฺติ, สตกาลวิหตกปฺปาสสฺส วิย ผสฺโส, ปาทตเลสุ มณิกุณฺฑลาวตฺตวณฺณานิ โลมานิ ชายิํสุฯ โส กสฺสจิเทว กุชฺฌิตฺวา ‘‘อาชานาหิ ภูมิํ อกฺกมิสฺสามี’’ติ วทติฯ ตสฺส วยปฺปตฺตสฺส ติณฺณํ อุตูนํ อนุจฺฉวิเก ตโย ปาสาเท กาเรตฺวา นาฏกานิ จ อุปฏฺฐาเปสุํฯ โส มหาสมฺปตฺติํ อนุภวนฺโต เทโว มญฺเญ ปฏิวสติฯ

อถ อมฺหากํ สตฺถริ สพฺพญฺญุตํ ปตฺวา ปวตฺติตวรธมฺมจกฺเก ราชคหํ อุปนิสฺสาย วิหรนฺเต ปาทโลมทสฺสนตฺถํ รญฺญา มาคเธน ปกฺโกสาเปตฺวา อสีติยา คามิยสหสฺเสหิ สทฺธิํ สตฺถุ สนฺติกํ ปหิโต ธมฺมเทสนํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ สตฺถารํ ปพฺพชฺชํ ยาจิฯ อถ นํ ภควา ‘‘อนุญฺญาโตสิ มาตาปิตูหี’’ติ ปุจฺฉิตฺวา อนนุญฺญาตภาวํ สุตฺวา ‘‘น โข, โสณ, ตถาคตา มาตาปิตูหิ อนนุญฺญาตํ ปุตฺตํ ปพฺพาเชนฺตี’’ติ ปฏิกฺขิปิฯ โส ‘‘สาธุ ภควา’’ติ ตถาคตสฺส วจนํ สิรสา สมฺปฏิจฺฉิตฺวา มาตาปิตูนํ สนฺติกํ คนฺตฺวา อนุชานาเปตฺวา สตฺถุ สนฺติกํ อาคมฺม อญฺญตรสฺส ภิกฺขุโน สนฺติเก ปพฺพชิฯ อยเมตฺถ สงฺเขโป, วิตฺถารโต ปนสฺส ปพฺพชฺชาวิธานํ ปาฬิยํ (มหาว. 243) อาคตเมวฯ

ตสฺส ปพฺพชฺชญฺจ อุปสมฺปทญฺจ ลภิตฺวา ราชคเห วิหรนฺตสฺส สมฺพหุลา ญาติสาโลหิตา จ สนฺทิฏฺฐสมฺภตฺตา จ สกฺการสมฺมานํ อาหรนฺติ, รูปนิปฺผตฺติยา วณฺณํ กเถนฺติ, อญฺเญปิ ชนา ปสฺสิตุํ อาคจฺฉนฺติฯ เถโร จินฺเตสิ – ‘‘มม สนฺติกํ พหู ชนา อาคจฺฉนฺติ, กมฺมฏฺฐาเน วา วิปสฺสนาย วา กมฺมํ กาตุํ กถํ สกฺขิสฺสามิ, ยํนูนาหํ สตฺถุ สนฺติเก กมฺมฏฺฐานํ กถาเปตฺวา สีตวนสุสานํ คนฺตฺวา สมณธมฺมํ กเรยฺยํฯ ตตฺร หิ สุสานนฺติ ชิคุจฺฉิตฺวา พหู ชนา นาคมิสฺสนฺติ, เอวํสนฺเต มม กิจฺจํ มตฺถกํ ปาปุณิสฺสตี’’ติ สตฺถุ สนฺติเก กมฺมฏฺฐานํ กถาเปตฺวา สีตวนํ คนฺตฺวา สมณธมฺมํ กาตุํ อารภิฯ โส จินฺเตสิ – ‘‘มยฺหํ สรีรํ ปรมสุขุมาลํ, น โข ปน สกฺกา สุเขเนว สุขํ ปาปุณิตุํ, กายํ กิลเมตฺวาปิ สมณธมฺมํ กาตุํ วฏฺฏตี’’ติฯ ตโต ฐานจงฺกมเมว อธิฏฺฐาย ปธานมกาสิฯ ตสฺส สุขุมาลานํ ปาทตลานํ อนฺตนฺเตหิ โผฏา อุฏฺฐาย ภิชฺชิํสุ, จงฺกโม เอกโลหิโตว อโหสิฯ ปาเทสุ อวหนฺเตสุ ชณฺณุเกหิปิ หตฺเถหิปิ วายมิตฺวา จงฺกมติฯ เอวํ วีริยํ ทฬฺหํ กโรนฺโตปิ โอภาสมตฺตมฺปิ นิพฺพตฺเตตุํ อสกฺโกนฺโต จินฺเตสิ – ‘‘สเจ อญฺโญปิ อารทฺธวีริโย ภเวยฺย, มาทิโสว ภเวยฺยฯ อหํ โข ปน เอวํ วายมนฺโตปิ มคฺคํ วา ผลํ วา อุปฺปาเทตุํ น สกฺโกมิ, อทฺธา เนวาหํ อุคฺฆฏิตญฺญู, น วิปญฺจิตญฺญู, น เนยฺโย, ปทปรเมน มยา ภวิตพฺพํฯ กิํ เม ปพฺพชฺชาย, หีนายาวตฺติตฺวา โภเค จ ภุญฺชิสฺสามิ ปุญฺญานิ จ กริสฺสามี’’ติฯ

ตสฺมิํ สมเย สตฺถา เถรสฺส วิตกฺกํ ญตฺวา สายนฺหสมเย ภิกฺขุสงฺฆปริวุโต ตตฺถ คนฺตฺวา โลหิเตน ผุฏฺฐํ จงฺกมํ ทิสฺวา เถรํ วีโณวาเทน (มหาว. 243) โอวทิตฺวา วีริยสมถโยชนตฺถาย ตสฺส กมฺมฏฺฐานํ กเถตฺวา คิชฺฌกูฏเมว คโตฯ โสณตฺเถโรปิ ทสพลสฺส สมฺมุขา โอวาทํ ลภิตฺวา นจิรสฺเสว อรหตฺเต ปติฏฺฐาสิฯ อถ สตฺถา อปรภาเค เชตวเน ภิกฺขุสงฺฆปริวุโต ธมฺมํ เทเสนฺโต เถรํ อารทฺธวีริยานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปสีติฯ

โสณกุฏิกณฺณตฺเถรวตฺถุ

[206] อฏฺฐเม กลฺยาณวากฺกรณานนฺติ วากฺกรณํ วุจฺจติ วจนกิริยา, มธุรวจนานนฺติ อตฺโถฯ อยญฺหิ เถโร ทสพเลน สทฺธิํ เอกคนฺธกุฏิยา ตถาคตสฺส มธุเรน สเรน ธมฺมกถํ กเถสิฯ อถสฺส สตฺถา สาธุการํ อทาสิฯ ตสฺมา โส กลฺยาณวากฺกรณานํ อคฺโค นาม ชาโตฯ โสโณติ ตสฺส นามํ, โกฏิอคฺฆนกํ ปน กณฺณปิฬนฺธนํ ธาเรสิฯ ตสฺมา กุฏิกณฺโณติ วุจฺจติ, โกฏิกณฺโณติ อตฺโถฯ

ตสฺส ปญฺหกมฺเม อยมนุปุพฺพิกถา – อยมฺปิ ปทุมุตฺตรพุทฺธกาเล ปุริมนเยเนว มหาชเนน สทฺธิํ วิหารํ คนฺตฺวา ปริสปริยนฺเต ฐตฺวา สตฺถุ ธมฺมํ สุณนฺโต สตฺถารํ เอกํ ภิกฺขุํ กลฺยาณวากฺกรณานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปนฺตํ ทิสฺวา ‘‘มยาปิ อนาคเต เอกสฺส พุทฺธสฺส สาสเน กลฺยาณวากฺกรณานํ อคฺเคน ภวิตุํ วฏฺฏตี’’ติ จินฺเตตฺวา ทสพลํ นิมนฺเตตฺวา สตฺตาหํ มหาทานํ ทตฺวา, ‘‘ภนฺเต, ยํ ภิกฺขุํ ตุมฺเห อิโต สตฺตทิวสมตฺถเก กลฺยาณวากฺกรณานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐปยิตฺถ, อหมฺปิ อิมสฺส อธิการกมฺมสฺส ผเลน อนาคเต เอกสฺส พุทฺธสฺส สาสเน ตถารูโป ภเวยฺย’’นฺติ ปตฺถนํ อกาสิฯ สตฺถา ตสฺส อนนฺตรายํ ทิสฺวา ‘‘อนาคเต โคตมพุทฺธสฺส สาสเน กลฺยาณวากฺกรณานํ อคฺโค ภวิสฺสสี’’ติ พฺยากริตฺวา ปกฺกามิฯ

โสปิ ยาวชีวํ กุสลํ กตฺวา กปฺปสตสหสฺสํ เทเวสุ จ มนุสฺเสสุ จ สํสรนฺโต อมฺหากํ ทสพลสฺส อุปฺปตฺติโต ปุเรตรเมว เทวโลกา จวิตฺวา กาฬิยา นาม กุรรฆริกาย อุปาสิกาย กุจฺฉิสฺมิํ ปฏิสนฺธิํ คณฺหิฯ สา ปริปกฺเก คพฺเภ ราชคหนคเร อตฺตโน กุลนิเวสนํ อาคตาฯ

ตสฺมิํ สมเย อมฺหากํ สตฺถา สพฺพญฺญุตํ ปตฺโต อิสิปตเน ธมฺมจกฺกํ ปวตฺเตสิฯ ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตเน ทสสหสฺสจกฺกวาฬเทวตา สนฺนิปติํสุฯ ตตฺถ เอโก อฏฺฐวีสติยา ยกฺขเสนาปตีนํ อพฺภนฺตเร สาตาคิโร นาม ยกฺโข ทสพลสฺส ธมฺมกถํ สุตฺวา โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐาย จินฺเตสิ – ‘‘กิํ นุ โข อยํ เอวํ มธุรธมฺมกถา มม สหาเยน เหมวเตน สุตา น สุตา’’ติ? โส เทวสงฺฆสฺส อนฺตเร โอโลเกนฺโต ตํ อปสฺสิตฺวา ‘‘อทฺธา มม สหาโย ติณฺณํ รตนานํ อุปฺปนฺนภาวํ น ชานาติ, คจฺฉามิ ทสพลสฺส เจว วณฺณํ กเถสฺสามิ, ปฏิวิทฺธธมฺมญฺจ อาโรเจสฺสามี’’ติ อตฺตโน ปริสาย สทฺธิํ ราชคหมตฺถเกน ตสฺส สนฺติกํ ปายาสิฯ