เมนู

ปิณฺโฑลภารทฺวาชตฺเถรวตฺถุ

[195] อฏฺฐเม สีหนาทิกานนฺติ สีหนาทํ นทนฺตานํฯ ปิณฺโฑลภารทฺวาโชติ โส กิร อรหตฺตํ ปตฺตทิวเส อวาปุรณํ อาทาย วิหาเรน วิหารํ ปริเวเณน ปริเวณํ คนฺตฺวา ‘‘ยสฺส มคฺเค วา ผเล วา กงฺขา อตฺถิ, โส มํ ปุจฺฉตู’’ติ สีหนาทํ นทนฺโต วิจริฯ พุทฺธานมฺปิ ปุรโต ฐตฺวา ‘‘อิมสฺมิํ , ภนฺเต, สาสเน กตพฺพกิจฺจํ มยฺหํ มตฺถกํ ปตฺต’’นฺติ สีหนาทํ นทิฯ ตสฺมา สีหนาทิกานํ อคฺโค นาม ชาโตฯ

ปญฺหกมฺเม ปนสฺส อยมนุปุพฺพิกถา – อยํ กิร ปทุมุตฺตรพุทฺธกาเล ปพฺพตปาเท สีหโยนิยํ นิพฺพตฺโตฯ สตฺถา ปจฺจูสสมเย โลกํ โวโลเกนฺโต ตสฺส เหตุสมฺปตฺติํ ทิสฺวา หํสวติยํ ปิณฺฑาย จริตฺวา ปจฺฉาภตฺตํ สีเห โคจราย ปกฺกนฺเต ตสฺส วสนคุหํ ปวิสิตฺวา อากาเส ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา นิโรธํ สมาปชฺชิตฺวา นิสีทิฯ สีโห โคจรํ ลภิตฺวา นิวตฺโต คุหาทฺวาเร ฐิโต อนฺโตคุหายํ ทสพลํ นิสินฺนํ ทิสฺวา ‘‘มม วสนฏฺฐานํ อาคนฺตฺวา อญฺโญ สตฺโต นิสีทิตุํ สมตฺโถ นาม นตฺถิ, มหนฺโต วตายํ ปุริโส, โย อนฺโตคุหายํ ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา นิสินฺโนฯ สรีรปฺปภาปิสฺส สมนฺตา ผริตฺวา คตา, มยา เอวรูปํ อจฺฉริยํ นทิฏฺฐปุพฺพํฯ อยํ ปุริโส อิมสฺมิํ โลเก ปูชเนยฺยานํ อคฺโค ภวิสฺสติ, มยาปิสฺส ยถาสตฺติ ยถาพลํ สกฺการํ กาตุํ วฏฺฏตี’’ติ ชลชถลชานิ นานากุสุมานิ อาหริตฺวา ภูมิโต ยาว นิสินฺนปลฺลงฺกฏฺฐานา ปุปฺผาสนํ สนฺถริตฺวา สพฺพรตฺติํ สมฺมุขฏฺฐาเน ตถาคตํ นมสฺสมาโน อฏฺฐาสิฯ ปุนทิวเส ปุราณปุปฺผานิ อปเนตฺวา นวปุปฺเผหิ อาสนํ สนฺถริฯ

เอเตเนว นิยาเมน สตฺต ทิวสานิ ปุปฺผาสนํ ปญฺญาเปตฺวา พลวปีติโสมนสฺสํ นิพฺพตฺเตตฺวา คุหาทฺวาเร อารกฺขํ คณฺหิฯ สตฺตเม ทิวเส สตฺถา นิโรธโต วุฏฺฐาย คุหาทฺวาเร อฏฺฐาสิฯ สีโหปิ มิคราชา ตถาคตํ ติกฺขตฺตุํ ปทกฺขิณํ กตฺวา จตูสุ ฐาเนสุ วนฺทิตฺวา ปฏิกฺกมิตฺวา อฏฺฐาสิฯ สตฺถา ‘‘วฏฺฏิสฺสติ เอตฺตโก อุปนิสฺสโย เอตสฺสา’’ติ เวหาสํ อพฺภุคฺคนฺตฺวา วิหารเมว คโตฯ

โสปิ สีโห พุทฺธวิโยเคน ทุกฺขิโต กาลํ กตฺวา หํสวตีนคเร มหาสาลกุเล ปฏิสนฺธิํ คณฺหิตฺวา วยปฺปตฺโต เอกทิวสํ นครวาสีหิ สทฺธิํ วิหารํ คนฺตฺวา ธมฺมเทสนํ สุณนฺโต สตฺถารํ เอกํ ภิกฺขุํ สีหนาทิกานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปนฺตํ ทิสฺวา วุตฺตนเยเนว สตฺตาหํ มหาทานํ ปวตฺเตตฺวา ตํ ฐานนฺตรํ ปตฺเถตฺวา สตฺถารา สมิชฺฌนภาวํ ทิสฺวา พฺยากโต ยาวชีวํ กุสลํ กตฺวา ตตฺถ กาลกโต เทเวสุ จ มนุสฺเสสุ จ สํสรนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท ราชคหนคเร พฺราหฺมณมหาสาลกุเล นิพฺพตฺติฯ นาเมน ภารทฺวาโช นาม อโหสิฯ โส วยปฺปตฺโต ตโย เวเท อุคฺคเหตฺวา ปญฺจ มาณวสตานิ มนฺเต วาเจนฺโต วิจรติฯ โส อตฺตโน เชฏฺฐกภาเวน นิมนฺตนฏฺฐาเนสุ สพฺเพสํ ภิกฺขํ สยเมว สมฺปฏิจฺฉิฯ เอโส กิร อีสกํ โลลธาตุโก อโหสิฯ โส เตหิ มาณเวหิ สทฺธิํ ‘‘กุหิํ ยาคุ กุหิํ ภตฺต’’นฺติ ยาคุภตฺตขชฺชกาเนว ปริเยสมาโน จรติฯ โส คตคตฏฺฐาเน ปิณฺฑเมว ปฏิมาเนนฺโต จรตีติ ปิณฺโฑลภารทฺวาโชเตว ปญฺญายิฯ

โส เอกทิวสํ สตฺถริ ราชคหมนุปฺปตฺเต ธมฺมกถํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิตฺวา วิปสฺสนาย กมฺมํ กโรนฺโต อรหตฺตํ ปาปุณิฯ อรหตฺตํ ปตฺตเวลายเมว อวาปุรณํ อาทาย วิหาเรน วิหารํ ปริเวเณน ปริเวณํ คนฺตฺวา ‘‘ยสฺส มคฺเค วา ผเล วา กงฺขา อตฺถิ, โส มํ ปุจฺฉตู’’ติ สีหนาทํ นทนฺโต วิจริฯ โส เอกทิวสํ ราชคหเสฏฺฐินา เวฬุปรมฺปราย อุสฺสาเปตฺวา อากาเส ลคฺคิตํ ชยสุมนวณฺณํ จนฺทนสารปตฺตํ อิทฺธิยา อาทาย สาธุการํ ททนฺเตน มหาชเนน ปริวุโต วิหารํ อาคนฺตฺวา ตถาคตสฺส หตฺเถ ฐเปสิฯ สตฺถา ชานนฺโตว ปฏิปุจฺฉิ – ‘‘กุโต เต, ภารทฺวาช, อยํ ปตฺโต ลทฺโธ’’ติ? โส ลทฺธการณํ กเถสิฯ สตฺถา ‘‘ตฺวํ เอวรูปํ อุตฺตริมนุสฺสธมฺมํ มหาชนสฺส ทสฺเสสิ, อกตฺตพฺพํ ตยา กต’’นฺติ อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ‘‘น, ภิกฺขเว, คิหีนํ อุตฺตริมนุสฺสธมฺมํ อิทฺธิปาฏิหาริยํ ทสฺเสตพฺพํ, โย ทสฺเสยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ (จูฬว. 252) สิกฺขาปทํ ปญฺญาเปสิฯ

อถ ภิกฺขุสงฺฆมชฺเฌ กถา อุทปาทิ – ‘‘สีหนาทิยตฺเถโร อรหตฺตํ ปตฺตทิวเส ภิกฺขุสงฺฆมชฺเฌ ‘ยสฺส มคฺเค วา ผเล วา กงฺขา อตฺถิ, โส มํ ปุจฺฉตู’ติ กเถสิฯ พุทฺธานมฺปิ สมฺมุเข อตฺตโน อรหตฺตปฺปตฺติํ กเถสิ, อญฺเญ สาวกา ตุณฺหี อเหสุํฯ อตฺตโน สีหนาทิยภาเวเนว มหาชนสฺส ปสาทํ ชเนตฺวา เวหาสํ อพฺภุคฺคนฺตฺวา จนฺทนสารปตฺตญฺจ คณฺหี’’ติฯ เต ภิกฺขู อิเม ตโยปิ คุเณ เอกโต กตฺวา สตฺถุ กถยิํสุฯ

พุทฺธา จ นาม ครหิตพฺพยุตฺตกํ ครหนฺติ, ปสํสิตพฺพยุตฺตกํ ปสํสนฺตีติ อิมสฺมิํ ฐาเน เถรสฺส ปสํสิตพฺพยุตฺตเมว องฺคํ คเหตฺวา ‘‘ติณฺณํ โข ปน, ภิกฺขเว, อินฺทฺริยานํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา ภารทฺวาโช ภิกฺขุ อญฺญํ พฺยากาสิ – ‘ขีณา ชาติ, วุสิตํ พฺรหฺมจริยํ, กตํ กรณียํ , นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานามี’ติฯ กตเมสํ ติณฺณํ? สตินฺทฺริยสฺส, สมาธินฺทฺริยสฺส, ปญฺญินฺทฺริยสฺสฯ อิเมสํ โข, ภิกฺขเว, ติณฺณํ อินฺทฺริยานํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา ภารทฺวาโช ภิกฺขุ อญฺญํ พฺยากาสิ – ‘ขีณา ชาติ, วุสิตํ พฺรหฺมจริยํ, กตํ กรณียํ, นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานามี’’’ติ (สํ. นิ. 5.519) เถรํ ปสํสิตฺวา สีหนาทิกานํ ภิกฺขูนํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปสิฯ

มนฺตาณิปุตฺตปุณฺณตฺเถรวตฺถุ

[196] นวเม ปุณฺโณ มนฺตาณิปุตฺโตติ นาเมน ปุณฺโณ, มนฺตาณิพฺราหฺมณิยา ปน โส ปุตฺโตติ มนฺตาณิปุตฺโตฯ ตสฺส ปญฺหกมฺเม อยมนุปุพฺพิกถา – อยํ กิร ปทุมุตฺตรทสพลสฺส อุปฺปตฺติโต ปุเรตรเมว หํสวตีนคเร พฺราหฺมณมหาสาลกุเล นิพฺพตฺติฯ ตสฺส นามคฺคหณทิวเส โคตโมติ นามํ อกํสุฯ โส วยปฺปตฺโต ตโย เวเท อุคฺคณฺหิตฺวา สพฺพสิปฺเปสุ โกวิโท หุตฺวา ปญฺจมาณวกสตปริวาโร วิจรนฺโต ตโยปิ เวเท โอโลเกตฺวา โมกฺขธมฺมํ อทิสฺวา ‘‘อิทํ เวทตฺตยํ นาม กทลิกฺขนฺโธ วิย พหิ มฏฺฐํ อนฺโต นิสฺสารํ, อิมํ คเหตฺวา วิจรณํ ถุสโกฏฺฏนสทิสํ โหติฯ กิํ เม อิมินา’’ติ อิสิปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา พฺรหฺมวิหาเร นิพฺพตฺเตตฺวา ‘‘อปริหีนชฺฌาโน พฺรหฺมโลโกกูปปนฺโน ภวิสฺสามี’’ติ ปญฺจหิ มาณวกสเตหิ สทฺธิํ ปพฺพตปาทํ คนฺตฺวา อิสิปพฺพชฺชํ ปพฺพชิฯ ตสฺส ปริวารานิ อฏฺฐารสฺส ชฏิลสหสฺสานิ อเหสุํฯ โส ปญฺจ อภิญฺญา อฏฺฐ สมาปตฺติโย นิพฺพตฺเตตฺวา เตสมฺปิ กสิณปริกมฺมํ อาจิกฺขิฯ เต ตสฺส โอวาเท ฐตฺวา สพฺเพปิ ปญฺจ อภิญฺญา อฏฺฐ สมาปตฺติโย นิพฺพตฺเตสุํฯ

อทฺธาเน อติกฺกนฺเต ตสฺส โคตมตาปสสฺส มหลฺลกกาเล ปทุมุตฺตรทสพโล ปฐมาภิสมฺโพธิํ ปตฺวา ปวตฺติตวรธมฺมจกฺโก ภิกฺขุสตสหสฺสปริวาโร หํสวตีนครํ อุปนิสฺสาย วิหาสิฯ