1-4. อชฺฌตฺตนนฺทิกฺขยสุตฺตาทิวณฺณนา

[156-159] นนฺทิกฺขยวคฺคสฺส ปฐเม นนฺทิกฺขยา ราคกฺขโย, ราคกฺขยา นนฺทิกฺขโยติ นนฺทิยา จ ราคสฺส จ อตฺถโต เอกตฺตา วุตฺตํฯ สุวิมุตฺตนฺติ อรหตฺตผลวิมุตฺติวเสน สุฏฺฐุ วิมุตฺตํฯ เสสเมตฺถ ทุติยาทีสุ จ อุตฺตานเมวฯ

5-6. ชีวกมฺพวนสมาธิสุตฺตาทิวณฺณนา

[160-161] ปญฺจมํ สมาธิวิกลานํ, ฉฏฺฐํ ปฏิสลฺลานวิกลานํ จิตฺเตกคฺคตญฺจ กายวิเวกญฺจ ลภนฺตานํ เอเตสํ กมฺมฏฺฐานํ ผาติํ คมิสฺสตีติ ญตฺวา กถิตํฯ ตตฺถ โอกฺขายตีติ (ปจฺจกฺขายติ) ปญฺญายติ ปากฏํ โหติฯ อิติ ทฺวีสุปิ เอเตสุ สห วิปสฺสนาย จตฺตาโร มคฺคา กถิตาฯ

7-9. โกฏฺฐิกอนิจฺจสุตฺตาทิวณฺณนา

[162-164] สตฺตมาทีสุ ตีสุ เถรสฺส วิมุตฺติปริปาจนิยา ธมฺมาว กถิตาฯ

10-12. มิจฺฉาทิฏฺฐิปหานสุตฺตาทิวณฺณนา

[165-167] ทสมาทีนิ ตีณิ ปาฏิเยกฺเกน ปุคฺคลชฺฌาสยวเสน วุตฺตานิฯ เตสํ อตฺโถ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺโพติฯ

นนฺทิกฺขยวคฺโค โสลสโมฯ

17. สฏฺฐิเปยฺยาลวคฺโค

1-60. อชฺฌตฺตอนิจฺจฉนฺทสุตฺตาทิวณฺณนา

[168-227] ตทนนฺตโร สฏฺฐิเปยฺยาโล นาม โหติ, โส อุตฺตานตฺโถวฯ ยานิ ปเนตฺถ สฏฺฐิ สุตฺตานิ วุตฺตานิ, ตานิ ‘‘ฉนฺโท ปหาตพฺโพ’’ติ เอวํ ตสฺส ตสฺเสว ปทสฺส วเสน พุชฺฌนกานํ อชฺฌาสยวเสน วุตฺตานิฯ อิติ สพฺพานิ ตานิ ปาฏิเยกฺเกน ปุคฺคลชฺฌาสยวเสน กถิตานิฯ เอเกกสุตฺตปริโยสาเน เจตฺถ สฏฺฐิ สฏฺฐิ ภิกฺขู อรหตฺตํ ปตฺตาติฯ

สฏฺฐิเปยฺยาลวคฺโคฯ

18. สมุทฺทวคฺโค

1. ปฐมสมุทฺทสุตฺตวณฺณนา

[228] สมุทฺทวคฺคสฺส ปฐเม จกฺขุ, ภิกฺขเว, ปุริสสฺส สมุทฺโทติ ยทิ ทุปฺปูรณฏฺเฐน ยทิ วา สมุทฺทนฏฺเฐน สมุทฺโท, จกฺขุเมว สมุทฺโทฯ ตสฺส หิ ปถวิโต ยาว อกนิฏฺฐพฺรหฺมโลกา นีลาทิอารมฺมณํ สโมสรนฺตํ ปริปุณฺณภาวํ กาตุํ น สกฺโกติ, เอวํ ทุปฺปูรณฏฺเฐนปิ สมุทฺโทฯ จกฺขุ จ เตสุ เตสุ นีลาทีสุ อารมฺมเณสุ สมุทฺทติ, อสํวุตํ หุตฺวา โอสรมานํ กิเลสุปฺปตฺติยา การณภาเวน สโทสคมเนน คจฺฉตีติ สมุทฺทนฏฺเฐนปิ สมุทฺโทฯ ตสฺส รูปมโย เวโคติ สมุทฺทสฺส อปฺปมาโณ อูมิมโย เวโค วิย ตสฺสาปิ จกฺขุสมุทฺทสฺส สโมสรนฺตสฺส นีลาทิเภทสฺส อารมฺมณสฺส วเสน อปฺปเมยฺโย รูปมโย เวโค เวทิตพฺโพฯ โย ตํ รูปมยํ เวคํ สหตีติ โย ตํ จกฺขุสมุทฺเท สโมสฏํ รูปมยํ เวคํ, มนาเป รูเป ราคํ, อมนาเป โทสํ, อสมเปกฺขิเต โมหนฺติ เอวํ ราคาทิกิเลเส อนุปฺปาเทนฺโต อุเปกฺขกภาเวน สหติฯ

สอูมินฺติอาทีสุ กิเลสอูมีหิ สอูมิํฯ กิเลสาวฏฺเฏหิ สาวฏฺฏํฯ กิเลสคาเหหิ สคาหํ ฯ กิเลสรกฺขเสหิ สรกฺขสํฯ โกธูปายาสสฺส จ วเสน สอูมิํฯ วุตญฺเหตํ ‘‘อูมิภยนฺติ โข, ภิกฺขเว, โกธูปายาสสฺเสตํ อธิวจน’’นฺติ (อิติวุ. 109; ม. นิ. 2.162; อ. นิ. 4.122)ฯ กามคุณวเสน สาวฏฺฏํฯ วุตญฺเหตํ ‘‘อาวฏฺฏคฺคาโหติ โข, ภิกฺขเว, ปญฺจนฺเนตํ กามคุณานํ อธิวจน’’นฺติ (สํ. นิ. 4.241)ฯ มาตุคามวเสน สคาหํ สรกฺขสํฯ วุตฺตญฺเหตํ ‘‘คาหรกฺขโสติ โข, ภิกฺขเว, มาตุคามสฺเสตํ อธิวจน’’นฺติ (อิติวุ. 109)ฯ