5-6. ปฐมโนเจอสฺสาทสุตฺตาทิวณฺณนา

[17-18] ปญฺจเม นิสฺสฏาติ นิกฺขนฺตาฯ วิสญฺญุตฺตาติ โนสํยุตฺตาฯ วิปฺปมุตฺตาติ โน อธิมุตฺตา วิมริยาทีกเตน เจตสาติ นิมฺมริยาทีกเตน เจตสาฯ ยญฺหิ กิเลสชาตํ วา วฏฺฏํ วา อปฺปหีนํ โหติ, เตน เสขานํ จิตฺตํ สมริยาทีกตํ นามฯ ยํ ปหีนํ, เตน วิมริยาทีกตํฯ อิธ ปน สพฺพโส กิเลสานญฺเจว วฏฺฏสฺส จ ปหีนตฺตา วิมริยาทีกเตน กิเลสวฏฺฏมริยาทํ อติกฺกนฺเตน จิตฺเตน วิหริํสูติ อตฺโถฯ ฉฏฺเฐปิ เอเสว นโยฯ ฉสุปิ ปเนเตสุ สุตฺเตสุ จตุสจฺจเมว กถิตนฺติ เวทิตพฺพํฯ

7-10. ปฐมาภินนฺทสุตฺตาทิวณฺณนา

[19-22] สตฺตมาทีสุ จตูสุ วฏฺฏวิวฏฺฏเมว กถิตํฯ อนุปุพฺพกถา ปน เนสํ เหฏฺฐา วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพาติฯ

ยมกวคฺโค ทุติโยฯ

3. สพฺพวคฺโค

1. สพฺพสุตฺตวณฺณนา

[23] สพฺพวคฺคสฺส ปฐเม สพฺพํ โว, ภิกฺขเวติ สพฺพํ นาม จตุพฺพิธํ – สพฺพสพฺพํ, อายตนสพฺพํ, สกฺกายสพฺพํ, ปเทสสพฺพนฺติฯ ตตฺถ –

‘‘น ตสฺส อทฺทิฏฺฐมิธอตฺถิ กิญฺจิ,

อโถ อวิญฺญาตมชานิตพฺพํ;

สพฺพํ อภิญฺญาสิ ยทตฺถิ เนยฺยํ,

ตถาคโต เตน สมนฺตจกฺขู’’ติฯ (มหานิ. 156; จูฬนิ. โธตกมาณวปุจฺฉานิทฺเทโส 32; ปฏิ. ม. 1.121) –

อิทํ สพฺพสพฺพํ นามฯ ‘‘สพฺพํ โว, ภิกฺขเว, เทเสสฺสามิ, ตํ สุณาถา’’ติ (สํ. นิ. 4.24) อิทํ อายตนสพฺพํ นามฯ ‘‘สพฺพธมฺมมูลปริยายํ โว, ภิกฺขเว, เทเสสฺสามี’’ติ (ม. นิ. 1.1) อิทํ สกฺกายสพฺพํ นามฯ ‘‘สพฺพธมฺเมสุ วา ปน ปฐมสมนฺนาหาโร อุปฺปชฺชติ จิตฺตํ มโน มานสํ…เป.… ตชฺชามโนธาตู’’ติ อิทํ ปเทสสพฺพํ นามฯ อิติ ปญฺจารมฺมณมตฺตํ ปเทสสพฺพํฯ เตภูมกธมฺมา สกฺกายสพฺพํฯ จตุภูมกธมฺมา อายตนสพฺพํฯ ยํกิญฺจิ เนยฺยํ สพฺพสพฺพํฯ

ปเทสสพฺพํ สกฺกายสพฺพํ น ปาปุณาติ, สกฺกายสพฺพํ อายตนสพฺพํ น ปาปุณาติ, อายตนสพฺพํ สพฺพสพฺพํ น ปาปุณาติฯ กสฺมา? สพฺพญฺญุตญฺญาณสฺส อยํ นาม ธมฺโม อารมฺมณํ น โหตีติ นตฺถิตายฯ อิมสฺมิํ ปน สุตฺเต อายตนสพฺพํ อธิปฺเปตํฯ

ปจฺจกฺขายาติ ปฏิกฺขิปิตฺวาฯ วาจาวตฺถุกเมวสฺสาติ, วาจาย วตฺตพฺพวตฺถุมตฺตกเมว ภเวยฺยฯ อิมานิ ปน ทฺวาทสายตนานิ อติกฺกมิตฺวา อยํ นาม อญฺโญ สภาวธมฺโม อตฺถีติ ทสฺเสตุํ น สกฺกุเณยฺยฯ ปุฏฺโฐ จ น สมฺปาเยยฺยาติ, ‘‘กตมํ อญฺญํ สพฺพํ นามา’’ติ? ปุจฺฉิโต, ‘‘อิทํ นามา’’ติ วจเนน สมฺปาเทตุํ น สกฺกุเณยฺยฯ วิฆาตํ อาปชฺเชยฺยาติ ทุกฺขํ อาปชฺเชยฺยฯ ยถา ตํ, ภิกฺขเว, อวิสยสฺมินฺติ เอตฺถ ตนฺติ นิปาตมตฺตํฯ ยถาติ การณวจนํ, ยสฺมา อวิสเย ปุฏฺโฐติ อตฺโถฯ อวิสยสฺมิญฺหิ สตฺตานํ วิฆาโตว โหติ, กูฏาคารมตฺตํ สิลํ สีเสน อุกฺขิปิตฺวา คมฺภีเร อุทเก ตรณํ อวิสโย, ตถา จนฺทิมสูริยานํ อากฑฺฒิตฺวา ปาตนํ, ตสฺมิํ อวิสเย วายมนฺโต วิฆาตเมว อาปชฺชติ, เอวํ อิมสฺมิมฺปิ อวิสเย วิฆาตเมว อาปชฺเชยฺยาติ อธิปฺปาโยฯ

2. ปหานสุตฺตวณฺณนา

[24] ทุติเย สพฺพปฺปหานายาติ สพฺพสฺส ปหานายฯ จกฺขุสมฺผสฺสปจฺจยา อุปฺปชฺชติ เวทยิตนฺติ จกฺขุสมฺผสฺสํ มูลปจฺจยํ กตฺวา อุปฺปนฺนา สมฺปฏิจฺฉนสนฺตีรณโวฏฺฐพฺพนชวนเวทนาฯ จกฺขุวิญฺญาณสมฺปยุตฺตาย ปน วตฺตพฺพเมว นตฺถิฯ โสตทฺวาราทิเวทนาปจฺจยาทีสุปิ เอเสว นโยฯ เอตฺถ ปน มโนติ ภวงฺคจิตฺตํฯ ธมฺมาติ อารมฺมณํฯ มโนวิญฺญาณนฺติ สหาวชฺชนกชวนํฯ มโนสมฺผสฺโสติ ภวงฺคสหชาโต สมฺผสฺโสฯ เวทยิตนฺติ สหาวชฺชนเวทนาย ชวนเวทนาฯ ภวงฺคสมฺปยุตฺตาย ปน วตฺตพฺพเมว นตฺถิฯ อาวชฺชนํ ภวงฺคโต อโมเจตฺวา มโนติ สหาวชฺชเนน ภวงฺคํ ทฏฺฐพฺพํฯ ธมฺมาติ อารมฺมณํฯ มโนวิญฺญาณนฺติ ชวนวิญฺญาณํฯ มโนสมฺผสฺโสติ ภวงฺคสหชาโต สมฺผสฺโสฯ เวทยิตนฺติ ชวนสหชาตา เวทนาฯ สหาวชฺชเนน ภวงฺคสหชาตาปิ วฏฺฏติเยวฯ ยา ปเนตฺถ เทสนา อนุสิฏฺฐิอาณา, อยํ ปณฺณตฺติ นามาติฯ