อุคฺคิลิตุนฺติ ทฺเว อนฺเต โมเจตฺวา กเถตุํ อสกฺโกนฺโต อุคฺคิลิตุํ พหิ นีหริตุํ น สกฺขีติ ฯ โอคิลิตุนฺติ ปุจฺฉาย โทสํ ทิสฺวา หาเรตุํ อสกฺโกนฺโต โอคิลิตุํ อนฺโต ปเวเสตุํ น สกฺขีติฯ

อิโต โส คามณิ เอกนวุติกปฺเปติ ภควา กถยมาโนว ยาว นิกฺขนฺโต นาสิกวาโต น ปุน ปวิสติ, ตาวตเกน กาเลน เอกนวุติกปฺเป อนุสฺสริ ‘‘อตฺถิ นุ โข กิญฺจิ กุเล ปกฺกภิกฺขาทาเนน อุปหตปุพฺพ’’นฺติ ปริชานนตฺถํฯ อเถกมฺปิ อปสฺสนฺโต ‘‘อิโต โส, คามณี’’ติอาทิมาหฯ อิทานิ ทานาทีนํ อานิสํสํ กเถนฺโต อถ โข ยานิ ตานิ กุลานิ อฑฺฒานีติ ธมฺมเทสนํ อารภิฯ ตตฺถ ทานสมฺภูตานีติ ทาเนน สมฺภูตานิ นิพฺพตฺตานิฯ เสสปททฺวเยปิ เอเสว นโยฯ เอตฺถ ปน สจฺจํ นาม สจฺจวาทิตาฯ สามญฺญํ นาม เสสสีลํฯ วิกิรตีติ อโยเคน วฬญฺเชนฺโต วิปฺปกิรติฯ วิธมตีติ ธเมนฺโต วิย นาเสติฯ วิทฺธํเสตีติ นาเสติฯ อนิจฺจตาติ หุตฺวา อภาโว พหุนาปิ กาเลน สงฺคตานํ ขเณเนว อนฺตรธานํฯ

10. มณิจูฬกสุตฺตวณฺณนา

[362] ทสเม ตํ ปริสํ เอตทโวจาติ ตสฺส กิร เอวํ อโหสิ ‘‘กุลปุตฺตา ปพฺพชนฺตา ปุตฺตทารญฺเจว ชาตรูปรชตญฺจ ปหาเยว ปพฺพชนฺติ, น จ สกฺกา ยํ ปหาย ปพฺพชิตา, ตํ เตหิ คเหตุ’’นฺติ นยคฺคาเห ฐตฺวา ‘‘มา อยฺโย’’ติอาทิวจนํ อโวจฯ เอกํเสเนตนฺติ เอตํ ปญฺจกามคุณกปฺปนํ อสฺสมณธมฺโม อสกฺยปุตฺติยธมฺโมติ เอกํเสน ธาเรยฺยาสิฯ

ติณนฺติ เสนาสนจฺฉทนติณํฯ ปริเยสิตพฺพนฺติ ติณจฺฉทเน วา อิฏฺฐกจฺฉทเน วา เคเห ปลุชฺชนฺเต เยหิ ตํ การิตํ, เตสํ สนฺติกํ คนฺตฺวา ‘‘ตุมฺเหหิ การิตเสนาสนํ โอวสฺสติ, น สกฺกา ตตฺถ วสิตุ’’นฺติ อาจิกฺขิตพฺพํฯ มนุสฺสา สกฺโกนฺตา กริสฺสนฺติ, อสกฺโกนฺตา ‘‘ตุมฺเห วฑฺฒกิํ คเหตฺวา การาเปถ, มยํ เต สญฺญาเปสฺสามา’’ติ วกฺขนฺติฯ เอวํ วุตฺเต กาเรตฺวา เตสํ อาจิกฺขิตพฺพํฯ มนุสฺสา วฑฺฒกีนํ ทาตพฺพํ ทสฺสนฺติฯ สเจ อาวาสสามิกา นตฺถิ, อญฺเญสมฺปิ ภิกฺขาจารวตฺเตน อาโรเจตฺวา กาเรตุํ วฏฺฏติฯ อิทํ สนฺธาย ‘‘ปริเยสิตพฺพ’’นฺติ วุตฺตํฯ

ทารุนฺติ เสนาสเน โคปานสิอาทีสุ ปลุชฺชมาเนสุ ตทตฺถาย ทารุํฯ สกฏนฺติ คิหิวิกตํ กตฺวา ตาวกาลิกสกฏํฯ น เกวลญฺจ สกฏเมว, อญฺญมฺปิ วาสิผรสุกุทฺทาลาทิอุปกรณํ เอวํ ปริเยสิตุํ วฏฺฏติฯ ปุริโสติ หตฺถกมฺมวเสน ปุริโส ปริเยสิตพฺโพฯ ยํกิญฺจิ หิ ปุริสํ ‘‘หตฺถกมฺมํ , อาวุโส, กตฺวา ทสฺสสี’’ติ วตฺวา ‘‘ทสฺสามิ, ภนฺเต,’’ติ วุตฺเต ‘‘อิทญฺจิทญฺจ กโรหี’’ติ ยํ อิจฺฉติ, ตํ กาเรตุํ วฏฺฏติฯ น ตฺเววาหํ, คามณิ, เกนจิ ปริยาเยนาติ ชาตรูปรชตํ ปนาหํ เกนจิปิ การเณน ปริเยสิตพฺพนฺติ น วทามิฯ

11. ภทฺรกสุตฺตวณฺณนา

[363] เอกาทสเม มลฺเลสูติ เอวํนามเก ชนปเทฯ วเธนาติ มารเณนฯ ชานิยาติ ธนชานิยาฯ อกาลิเกน ปตฺเตนาติ น กาลนฺตเรน ปตฺเตน, กาลํ อนติกฺกมิตฺวาว ปตฺเตนาติ อตฺโถฯ จิรวาสี นาม กุมาโรติ เอวํนามโก ตสฺส ปุตฺโตฯ พหิ อาวสเถ ปฏิวสตีติ พหินคเร กิญฺจิเทว สิปฺปํ อุคฺคณฺหนฺโต วสติฯ อิมสฺมิํ สุตฺเต วฏฺฏทุกฺขํ กถิตํฯ

12. ราสิยสุตฺตวณฺณนา

[364] ทฺวาทสเม ราสิโยติ ราสิํ กตฺวา ปญฺหสฺส ปุจฺฉิตตฺตา ราสิโยติ เอวํ ธมฺมสงฺคาหกตฺเถเรหิ คหิตนาโมฯ ตปสฺสินฺติ ตปนิสฺสิตกํฯ ลูขชีวินฺติ ลูขชีวิกํฯ อนฺตาติ โกฏฺฐาสาฯ คาโมติ คามฺโมฯ คมฺโมติปิ ปาโฐ, คามวาสีนํ ธมฺโมติ อตฺโถฯ อตฺตกิลมถานุโยโคติ อตฺตโน กิลมถานุโยโค, สรีรทุกฺขกรณนฺติ อตฺโถฯ

กสฺมา ปเนตฺถ กามสุขลฺลิกานุโยโค คหิโต, กสฺมา อตฺตกิลมถานุโยโค, กสฺมา มชฺฌิมา ปฏิปทาติ? กามสุขลฺลิกานุโยโค ตาว กามโภคีนํ ทสฺสนตฺถํ คหิโต, อตฺตกิลมถานุโยโค ตปนิสฺสิตกานํ, มชฺฌิมา ปฏิปทา ติณฺณํ นิชฺชรวตฺถูนํ ทสฺสนตฺถํ คหิตาฯ กิํ เอเตสํ ทสฺสเน ปโยชนนฺติ? อิเม ทฺเว อนฺเต ปหาย ตถาคโต มชฺฌิมาย ปฏิปทาย สมฺมาสมฺโพธิํ ปตฺโตฯ