7. เขตฺตูปมสุตฺตวณฺณนา

[359] สตฺตเม ชงฺคลนฺติ ถทฺธํ น มุทุฯ อูสรนฺติ สญฺชาตโลณํฯ ปาปภูมีติ ลามกภูมิภาคํฯ มํทีปาติอาทีสุ อหํ ทีโป ปติฏฺฐา เอเตสนฺติ มํทีปาฯ อหํ เลโณ อลฺลียนฏฺฐานํ เอเตสนฺติ มํเลณาฯ อหํ ตาณํ รกฺขา เอเตสนฺติ มํตาณาฯ อหํ สรณํ ภยนาสนํ เอเตสนฺติ มํสรณาฯ วิหรนฺตีติ มํ เอวํ กตฺวา วิหรนฺติฯ

โคภตฺตมฺปีติ ธญฺญผลสฺส อภาเวน ลายิตฺวา กลาปกลาปํ พนฺธิตฺวา ฐปิตํ คิมฺหกาเล คุนฺนมฺปิ ขาทนํ ภวิสฺสตีติ อตฺโถฯ อุทกมณิโกติ กุจฺฉิยํ มณิกเมขลาย เอวํ ลทฺธนาโม ภาชนวิเสโสฯ อหารี อปริหารีติ อุทกํ น หรติ น ปริหรติ, น ปริยาทิยตีติ อตฺโถฯ อิติ อิมสฺมิํ สุตฺเต สกฺกจฺจธมฺมเทสนาว กถิตาฯ พุทฺธานญฺหิ อสกฺกจฺจธมฺมเทสนา นาม นตฺถิฯ สีหสมานวุตฺติโน หิ พุทฺธา, ยถา สีโห ปภินฺนวรวารณสฺสปิ สสพิฬาราทีนมฺปิ คหณตฺถาย เอกสทิสเมว เวคํ กโรติ, เอวํ พุทฺธาปิ เอกสฺส เทเสนฺตาปิ ทฺวินฺนํ พหูนํ ภิกฺขุปริสาย ภิกฺขุนิอุปาสกอุปาสิกาปริสายปิ ติตฺถิยานมฺปิ เทเสนฺตา สกฺกจฺจเมว เทเสนฺติฯ จตสฺโส ปน ปริสา สทฺทหิตฺวา โอกปฺเปตฺวา สุณนฺตีติ ตาสํ เทสนา สกฺกจฺจเทสนา นาม ชาตาฯ

8. สงฺขธมสุตฺตวณฺณนา

[360] อฏฺฐเม ยํพหุลํ ยํพหุลนฺติ อิมินา นิคณฺโฐ อตฺตนาว อตฺตโน วาทํ ภินฺทติฯ ตสฺมา ภควา เอวํ สนฺเต น โกจิ อาปายิโกติอาทิมาหฯ ปุริมานิ ปน จตฺตาริ ปทานิ ทิฏฺฐิยา ปจฺจยา โหนฺติฯ ตสฺมา เตสุปิ อาทีนวํ ทสฺเสนฺโต อิธ, คามณิ, เอกจฺโจ สตฺถา เอวํวาที โหตีติอาทิมาหฯ ตตฺถ อหมฺปมฺหีติ อหมฺปิ อมฺหิฯ

เมตฺตาสหคเตนาติอาทีสุ ยํ วตฺตพฺพํ, ตํ สพฺพํ สทฺธิํ ภาวนานเยน วิสุทฺธิมคฺเค วุตฺตเมวฯ เสยฺยถาปิ, คามณิ, พลวา สงฺขธโมติอาทิ ปน อิธ อปุพฺพํฯ ตตฺถ พลวาติ พลสมฺปนฺโนฯ สงฺขธโมติ สงฺขธมโกฯ อปฺปกสิเรนาติ อกิจฺเฉน อทุกฺเขนฯ

ทุพฺพโล หิ สงฺขธโม สงฺขํ ธมนฺโตปิ น สกฺโกติ จตสฺโส ทิสา สเรน วิญฺญาเปตุํ, นาสฺส สงฺขสทฺโท สพฺพโต ผรติ, พลวโต ปน วิปฺผาริโก โหติ, ตสฺมา ‘‘พลวา’’ติ อาหฯ

เมตฺตาย เจโตวิมุตฺติยาติ เอตฺถ ‘‘เมตฺตา’’ติ วุตฺเต อุปจาโรปิ อปฺปนาปิ วฏฺฏติ, ‘‘เจโตวิมุตฺตี’’ติ วุตฺเต ปน อปฺปนาว วฏฺฏติฯ ยํ ปมาณกตํ กมฺมนฺติ ปมาณกตํ กมฺมํ นาม กามาวจรํ วุจฺจติ, อปฺปมาณกตํ กมฺมํ นาม รูปาวจรํฯ ตญฺหิ ปมาณํ อติกฺกมิตฺวา โอธิสกอโนธิสกทิสาผรณวเสน วฑฺเฒตฺวา กตตฺตา อปฺปมาณกตนฺติ วุจฺจติฯ

น ตํ ตตฺราวสิสฺสติ, น ตํ ตตฺราวติฏฺฐตีติ ตํ กามาวจรกมฺมํ ตสฺมิํ รูปารูปาวจรกมฺเม น โอหียติ น ติฏฺฐติฯ กิํ วุตฺตํ โหติ? ตํ กามาวจรกมฺมํ ตสฺส รูปารูปาวจรกมฺมสฺส อนฺตรา ลคฺคิตุํ วา ฐาตุํ วา รูปารูปาวจรกมฺมํ ผริตฺวา ปริยาทิยิตฺวา อตฺตโน โอกาสํ คเหตฺวา ปติฏฺฐาตุํ วา น สกฺโกติฯ อถ โข รูปารูปาวจรกมฺมเมว กามาวจรํ มโหโฆ วิย ปริตฺตํ อุทกํ ผริตฺวา ปริยาทิยิตฺวา อตฺตโน โอกาสํ กตฺวา ติฏฺฐติ, ตสฺส วิปากํ ปฏิพาหิตฺวา สยเมว พฺรหฺมสหพฺยตํ อุปเนตีติฯ อิติ อิทํ สุตฺตํ อาทิมฺหิ กิเลสวเสน วุฏฺฐาย อวสาเน พฺรหฺมวิหารวเสน คหิตตฺตา ยถานุสนฺธินาว คตํฯ

9. กุลสุตฺตวณฺณนา

[361] นวเม ทุพฺภิกฺขาติ ทุลฺลภภิกฺขาฯ ทฺวีหิติกาติ ‘‘ชีวิสฺสาม นุ โข น นุ โข’’ติ เอวํ ปวตฺตอีหิติกาฯ ‘‘ทุหิติกา’’ติปิ ปาโฐฯ อยเมว อตฺโถฯ ทุกฺขา อีหิติ เอตฺถ น สกฺกา โกจิ ปโยโค สุเขน กาตุนฺติ ทุหิติกาฯ ตตฺถ ตตฺถ มตมนุสฺสานํ วิปฺปกิณฺณานิ เสตานิ อฏฺฐิกานิ เอตฺถาติ เสตฏฺฐิกาฯ สลากาวุตฺตาติ สลากมตฺตวุตฺตา, ยํ ตตฺถ วุตฺตํ วาปิตํ, ตํ สลากมตฺตเมว อโหสิ, ผเล น ชนยตีติ อตฺโถฯ