ปหาโส นาม นิรโยติ วิสุํ ปหาสนามโก นิรโย นาม นตฺถิ, อวีจิสฺเสว ปน เอกสฺมิํ โกฏฺฐาเส นจฺจนฺตา วิย คายนฺตา วิย จ นฏเวสํ คเหตฺวาว ปจฺจนฺติ, ตํ สนฺธาเยตํ วุตฺตํฯ นาหํ, ภนฺเต, เอตํ โรทามีติ อหํ, ภนฺเต, เอตํ ภควโต พฺยากรณํ น โรทามีติ เอวํ สกมฺมกวเสเนตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพ, น อสฺสุวิโมจนมตฺเตนฯ ‘‘มตํ วา อมฺมโรทนฺตี’’ติอาทโย เจตฺถ อญฺเญปิ โวหารา เวทิตพฺพาฯ

3-5. โยธาชีวสุตฺตาทิวณฺณนา

[355-357] ตติเย โยธาชีโวติ ยุทฺเธน ชีวิกํ กปฺปนโก ธมฺมสงฺคาหกตฺเถเรหิ เอวํ คหิตนาโมฯ อุสฺสหติ วายมตีติ อุสฺสาหํ วายามํ กโรติฯ ปริยาปาเทนฺตีติ มรณํ ปฏิปชฺชาเปนฺติฯ ทุกฺกฏนฺติ ทุฏฺฐุ กตํฯ ทุปฺปณิหิตนฺติ ทุฏฺฐุ ฐปิตํฯ ปรชิโต นาม นิรโยติ อยมฺปิ น วิสุํ เอโก นิรโย, อวีจิสฺเสว ปน เอกสฺมิํ โกฏฺฐาเส ปญฺจาวุธสนฺนทฺธา ผลกหตฺถา หตฺถิอสฺสรเถ อารุยฺห สงฺคาเม ยุชฺฌนฺตา วิย ปจฺจนฺติ, ตํ สนฺธาเยตํ วุตฺตํฯ จตุตฺถปญฺจเมสุปิ เอเสว นโยฯ

6. อสิพนฺธกปุตฺตสุตฺตวณฺณนา

[358] ฉฏฺเฐ ปจฺฉาภูมกาติ ปจฺฉาภูมิวาสิโนฯ กามณฺฑลุกาติ สกมณฺฑลุโนฯ เสวาลมาลิกาติ ปาโตว อุทกโต เสวาลญฺเจว อุปฺปลาทีนิ จ คเหตฺวา อุทกสุทฺธิกภาวชานนตฺถาย มาลํ กตฺวา ปิฬนฺธนกาฯ อุทโกโรหกาติ สายํปาตํ อุทกํ โอโรหนกาฯ อุยฺยาเปนฺตีติ อุปริ ยาเปนฺติฯ สญฺญาเปนฺตีติ สมฺมา ญาเปนฺติฯ สคฺคํ นาม โอกฺกาเมนฺตีติ ปริวาเรตฺวา ฐิตา ‘‘คจฺฉ, โภ, พฺรหฺมโลกํ, คจฺฉ, โภ, พฺรหฺมโลก’’นฺติ วทนฺตา สคฺคํ ปเวเสนฺติฯ อนุปริสกฺเกยฺยาติ อนุปริคจฺเฉยฺยฯ อุมฺมุชฺชาติ อุมฺมุชฺช อุฏฺฐหฯ ถลมุปฺลวาติ ถลมภิรุหฯ ตตฺร ยาสฺสาติ ตตฺร ยา ภเวยฺยฯ สกฺขรา วา กฐลา วาติ สกฺขรา จ กฐลา จ ฯ สา อโธคามี อสฺสาติ สา อโธ คจฺเฉยฺย, เหฏฺฐาคามี ภเวยฺยฯ อโธคจฺฉาติ เหฏฺฐา คจฺฉฯ

7. เขตฺตูปมสุตฺตวณฺณนา

[359] สตฺตเม ชงฺคลนฺติ ถทฺธํ น มุทุฯ อูสรนฺติ สญฺชาตโลณํฯ ปาปภูมีติ ลามกภูมิภาคํฯ มํทีปาติอาทีสุ อหํ ทีโป ปติฏฺฐา เอเตสนฺติ มํทีปาฯ อหํ เลโณ อลฺลียนฏฺฐานํ เอเตสนฺติ มํเลณาฯ อหํ ตาณํ รกฺขา เอเตสนฺติ มํตาณาฯ อหํ สรณํ ภยนาสนํ เอเตสนฺติ มํสรณาฯ วิหรนฺตีติ มํ เอวํ กตฺวา วิหรนฺติฯ

โคภตฺตมฺปีติ ธญฺญผลสฺส อภาเวน ลายิตฺวา กลาปกลาปํ พนฺธิตฺวา ฐปิตํ คิมฺหกาเล คุนฺนมฺปิ ขาทนํ ภวิสฺสตีติ อตฺโถฯ อุทกมณิโกติ กุจฺฉิยํ มณิกเมขลาย เอวํ ลทฺธนาโม ภาชนวิเสโสฯ อหารี อปริหารีติ อุทกํ น หรติ น ปริหรติ, น ปริยาทิยตีติ อตฺโถฯ อิติ อิมสฺมิํ สุตฺเต สกฺกจฺจธมฺมเทสนาว กถิตาฯ พุทฺธานญฺหิ อสกฺกจฺจธมฺมเทสนา นาม นตฺถิฯ สีหสมานวุตฺติโน หิ พุทฺธา, ยถา สีโห ปภินฺนวรวารณสฺสปิ สสพิฬาราทีนมฺปิ คหณตฺถาย เอกสทิสเมว เวคํ กโรติ, เอวํ พุทฺธาปิ เอกสฺส เทเสนฺตาปิ ทฺวินฺนํ พหูนํ ภิกฺขุปริสาย ภิกฺขุนิอุปาสกอุปาสิกาปริสายปิ ติตฺถิยานมฺปิ เทเสนฺตา สกฺกจฺจเมว เทเสนฺติฯ จตสฺโส ปน ปริสา สทฺทหิตฺวา โอกปฺเปตฺวา สุณนฺตีติ ตาสํ เทสนา สกฺกจฺจเทสนา นาม ชาตาฯ

8. สงฺขธมสุตฺตวณฺณนา

[360] อฏฺฐเม ยํพหุลํ ยํพหุลนฺติ อิมินา นิคณฺโฐ อตฺตนาว อตฺตโน วาทํ ภินฺทติฯ ตสฺมา ภควา เอวํ สนฺเต น โกจิ อาปายิโกติอาทิมาหฯ ปุริมานิ ปน จตฺตาริ ปทานิ ทิฏฺฐิยา ปจฺจยา โหนฺติฯ ตสฺมา เตสุปิ อาทีนวํ ทสฺเสนฺโต อิธ, คามณิ, เอกจฺโจ สตฺถา เอวํวาที โหตีติอาทิมาหฯ ตตฺถ อหมฺปมฺหีติ อหมฺปิ อมฺหิฯ

เมตฺตาสหคเตนาติอาทีสุ ยํ วตฺตพฺพํ, ตํ สพฺพํ สทฺธิํ ภาวนานเยน วิสุทฺธิมคฺเค วุตฺตเมวฯ เสยฺยถาปิ, คามณิ, พลวา สงฺขธโมติอาทิ ปน อิธ อปุพฺพํฯ ตตฺถ พลวาติ พลสมฺปนฺโนฯ สงฺขธโมติ สงฺขธมโกฯ อปฺปกสิเรนาติ อกิจฺเฉน อทุกฺเขนฯ