5. ปฐมกามภูสุตฺตวณฺณนา

[347] ปญฺจเม เนลงฺโคติ นิทฺโทโสฯ เสตปจฺฉาโทติ เสตปฏิจฺฉาทโนฯ อนีฆนฺติ นิทฺทุกฺขํฯ มุหุตฺตํ ตุณฺหี หุตฺวาติ ตสฺส อตฺถเปกฺขนตฺถํ ตีณิ ปิฏกานิ กณฺเณ กุณฺฑลํ วิย สญฺจาเลนฺโต ‘‘อยํ อิมสฺส อตฺโถ, อยํ อิมสฺส อตฺโถ’’ติ อุปปริกฺขณตฺถํ มุหุตฺตํ ตุณฺหี หุตฺวาฯ วิมุตฺติยาติ อรหตฺตผลวิมุตฺติยาฯ อิมํ ปน ปญฺหํ กเถนฺโต อุปาสโก ทุกฺกรํ อกาสิฯ สมฺมาสมฺพุทฺโธ หิ ‘‘ปสฺสถ โน ตุมฺเห, ภิกฺขเว, เอตํ ภิกฺขุํ อาคจฺฉนฺตํ โอทาตกํ ตนุกํ ตุงฺคนาสิก’’นฺติ (สํ. นิ. 2.245) อตฺตโน ทิฏฺเฐน กเถสิฯ อยํ ปน นยคฺคาเหน ‘‘อรหโต เอตํ อธิวจน’’นฺติ อาหฯ

6. ทุติยกามภูสุตฺตวณฺณนา

[348] ฉฏฺเฐ กติ นุ โข ภนฺเต สงฺขาราติ อยํ กิร, คหปติ, นิโรธํ วลญฺเชติ, ตสฺมา ‘‘นิโรธปาทเก สงฺขาเร ปุจฺฉิสฺสามี’’ติ จินฺเตตฺวา เอวมาหฯ เถโรปิสฺส อธิปฺปายํ ญตฺวา ปุญฺญาภิสงฺขาราทีสุ อเนเกสุ สงฺขาเรสุ วิชฺชมาเนสุปิ กายสงฺขาราทโยว อาจิกฺขนฺโต ตโย โข คหปตีติอาทิมาหฯ ตตฺถ กายปฺปฏิพทฺธตฺตา กาเยน สงฺขรียติ นิพฺพตฺตียตีติ กายสงฺขาโรฯ วาจาย สงฺขโรติ นิพฺพตฺเตตีติ วจีสงฺขาโรฯ จิตฺตปฺปฏิพทฺธตฺตา จิตฺเตน สงฺขรียติ นิพฺพตฺตียตีติ จิตฺตสงฺขาโรฯ

กตโม ปน ภนฺเตติ อิธ กิํ ปุจฺฉติ? ‘‘อิเม สงฺขารา อญฺญมญฺญํ มิสฺสา อาลุฬิตา อวิภูตา ทุทฺทีปนาฯ ตถา หิ กายทฺวาเร อาทานคฺคหณมุญฺจนโจปนานิ ปาเปตฺวา อุปฺปนฺนา อฏฺฐ กามาวจรกุสลเจตนา ทฺวาทส อกุสลเจตนาติ เอวํ กุสลากุสลา วีสติ เจตนาปิ, อสฺสาสปสฺสาสาปิ กายสงฺขาโรตฺเวว วุจฺจนฺติฯ วจีทฺวาเร หนุสญฺโจปนํ วจีเภทํ ปาเปตฺวา อุปฺปนฺนา วุตฺตปฺปการาว วีสติ เจตนาปิ วิตกฺกวิจาราปิ วจีสงฺขาโรตฺเวว วุจฺจนฺติฯ กายวจีทฺวาเรสุ โจปนํ อปตฺวา รโห นิสินฺนสฺส จินฺตยโต อุปฺปนฺนา กุสลากุสลา เอกูนติํสเจตนาปิ, สญฺญา จ เวทนา จาติ อิเม ทฺเว ธมฺมาปิ จิตฺตสงฺขาโรตฺเวว วุจฺจนฺติฯ เอวํ อิเม สงฺขารา อญฺญมญฺญํ มิสฺสา อาลุฬิตา อวิภูตา ทุทฺทีปนา, เต ปากเฏ วิภูเต กตฺวา กถาเปสฺสามี’’ติ ปุจฺฉิฯ

กสฺมา ปน ภนฺเตติ อิธ กายสงฺขาราทินามสฺส ปทตฺถํ ปุจฺฉติฯ ตสฺส วิสฺสชฺชเน กายปฺปฏิพทฺธาติ กายนิสฺสิตาฯ กาเย สติ โหนฺติ, อสติ น โหนฺติฯ จิตฺตปฺปฏิพทฺธาติ จิตฺตนิสฺสิตาฯ จิตฺเต สติ โหนฺติ, อสติ น โหนฺติฯ