1. วิสารทสุตฺตวณฺณนา
[304] ทสเม รูปพลนฺติอาทีสุ รูปสมฺปตฺติ รูปพลํ, โภคสมฺปตฺติ โภคพลํ, ญาติสมฺปตฺติ ญาติพลํ, ปุตฺตสมฺปตฺติ ปุตฺตพลํ, สีลสมฺปตฺติ สีลพลํฯ ปญฺจสีลทสสีลานิ อขณฺฑานิ กตฺวา รกฺขนฺตสฺส หิ สีลสมฺปตฺติเยว สีลพลํ นาม โหติฯ อิมานิ โข ภิกฺขเว ปญฺจ พลานีติ อิมานิ ปญฺจ อุปตฺถมฺภนฏฺเฐน พลานิ นาม วุจฺจนฺติฯ
2-10. ปสยฺหสุตฺตาทิวณฺณนา
[305-313] ปสยฺหาติ อภิภวิตฺวาฯ อภิภุยฺย วตฺตตีติ อภิภวติ อชฺโฌตฺถรติฯ เนว รูปพลํ ตายตีติ เนว รูปพลํ ตายิตุํ รกฺขิตุํ สกฺโกติฯ นาเสนฺเตว นํ, กุเล น วาเสนฺตีติ ‘‘ทุสฺสีลา สํภินฺนาจารา อติกฺกนฺตมริยาทา’’ติ คีวายํ คเหตฺวา นีหรนฺติ, น ตสฺมิํ กุเล วาเสนฺติฯ วาเสนฺเตว นํ กุเล, น นาเสนฺตีติ ‘‘กิํ รูเปน โภคาทีหิ วา, ปริสุทฺธสีลา เอสา อาจารสมฺปนฺนา’’ติ ญตฺวา ญาตกา ตสฺมิํ กุเล วาเสนฺติเยว, น นาเสนฺติฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติฯ
มาตุคามสํยุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ
4. ชมฺพุขาทกสํยุตฺตํ
1. นิพฺพานปญฺหาสุตฺตวณฺณนา
[314] ชมฺพุขาทกสํยุตฺเต ชมฺพุขาทโก ปริพฺพาชโกติ เอวํนาโม เถรสฺส ภาคิเนยฺโย ฉนฺนปริพฺพาชโกฯ โย โข อาวุโส ราคกฺขโยติ นิพฺพานํ อาคมฺม ราโค ขียติ, ตสฺมา นิพฺพานํ ราคกฺขโยติ วุจฺจติฯ โทสโมหกฺขเยสุปิ เอเสว นโยฯ
โย ปน อิมินาว สุตฺเตน กิเลสกฺขยมตฺตํ นิพฺพานนฺติ วเทยฺย, โส วตฺตพฺโพ ‘‘กสฺส กิเลสานํ ขโย, กิํ อตฺตโน, อุทาหุ ปเรส’’นฺติ? อทฺธา ‘‘อตฺตโน’’ติ วกฺขติฯ ตโต ปุจฺฉิตพฺโพ ‘‘โคตฺรภุญาณสฺส กิํ อารมฺมณ’’นฺติ? ชานมาโน ‘‘นิพฺพาน’’นฺติ วกฺขติฯ กิํ ปน โคตฺรภุญาณกฺขเณ กิเลสา ขีณา ขียนฺติ ขียิสฺสนฺตีติ? ‘‘ขีณา’’ติ วา ‘‘ขียนฺตี’’ติ วา น วตฺตพฺพา, ‘‘ขียิสฺสนฺตี’’ติ ปน วตฺตพฺพาติฯ กิํ ปน เตสุ อขีเณสุเยว กิเลเสสุ โคตฺรภุญาณํ กิเลสกฺขยํ อารมฺมณํ กโรตีติ? อทฺธา เอวํ วุตฺเต นิรุตฺตโร ภวิสฺสติฯ
มคฺคญาเณนาปิ เจตํ โยเชตพฺพํฯ มคฺคกฺขเณปิ หิ กิเลสา ‘‘ขีณา’’ติ วา ‘‘ขียิสฺสนฺตี’’ติ วา น วตฺตพฺพา, ‘‘ขียนฺตี’’ติ ปน วตฺตพฺพา, น จ อขีเณสุเยว กิเลเสสุ กิเลสกฺขโย อารมฺมณํ โหติ, ตสฺมา สมฺปฏิจฺฉิตพฺพเมตํฯ ยํ อาคมฺม ราคาทโย ขียนฺติ, ตํ นิพฺพานํฯ ตํ ปเนตํ ‘‘รูปิโน ธมฺมา อรูปิโน ธมฺมา’’ติอาทีสุ (ธ. ส. ทุกมาติกา 11) ทุเกสุ อรูปิโน ธมฺมาติ สงฺคหิตตฺตา น กิเลสกฺขยมตฺตเมวาติฯ
2. อรหตฺตปญฺหาสุตฺตวณฺณนา
[315] อรหตฺตปญฺหพฺยากรเณ ยสฺมา อรหตฺตํ ราคโทสโมหานํ ขีณนฺเต อุปฺปชฺชติ, ตสฺมา ‘‘ราคกฺขโย โทสกฺขโย โมหกฺขโย’’ติ วุตฺตํฯ
