10. ฉปฺปาณโกปมสุตฺตวณฺณนา

[247] ทสเม อรุคตฺโตติ วณสรีโรฯ เตสํเยว อรูนํ ปกฺกตฺตา ปกฺกคตฺโตฯ สรวนนฺติ กณฺฑวนํฯ เอวเมว โขติ อรุคตฺโต ปุริโส วิย ทุสฺสีลปุคฺคโล เวทิตพฺโพฯ ตสฺส กุสกณฺฏเกหิ วิทฺธสฺส สรปตฺเตหิ จ อสิธารูปเมหิ วิลิขิตคตฺตสฺส ภิยฺโยโสมตฺตาย ทุกฺขโทมนสฺสํ วิย ตตฺถ ตตฺถ สพฺรหฺมจารีหิ ‘‘อยํ โส อิเมสญฺจ อิเมสญฺจ กมฺมานํ การโก’’ติ วุจฺจมานสฺส อุปฺปชฺชนทุกฺขํ เวทิตพฺพํฯ

ลภติ วตฺตารนฺติ ลภติ โจทกํฯ เอวํการีติ เอวรูปานํ เวชฺชกมฺมทูตกมฺมาทีนํ การโกฯ เอวํสมาจาโรติ วิธวา โคจราทิวเสน เอวรูปโคจโรฯ อสุจิคามกณฺฏโกติ อสุทฺธฏฺเฐน อสุจิ, คามวาสีนํ วิชฺฌนฏฺเฐน กณฺฏโกติ คามกณฺฏโกฯ

ปกฺขินฺติ หตฺถิโสณฺฑสกุณํฯ โอสฺสชฺเชยฺยาติ วิสฺสชฺเชยฺยฯ อาวิญฺเฉยฺยุนฺติ อากฑฺเฒยฺยุํฯ ปเวกฺขามีติ ปวิสิสฺสามิฯ อากาสํ เฑสฺสามีติ อากาสํ อุปฺปติสฺสามิฯ

เอเตสุ ปน อหิ ‘‘โภเคหิ มณฺฑลํ พนฺธิตฺวา สุปิสฺสามี’’ติ วมฺมิกํ ปวิสิตุกาโม โหติฯ สุสุมาโร ‘‘ทูเร พิลํ ปวิสิตฺวา นิปชฺชิสฺสามี’’ติ อุทกํ ปวิสิตุกาโม โหติฯ ปกฺขี ‘‘อชฏากาเส สุขํ วิจริสฺสามี’’ติ อากาสํ เฑตุกาโม โหติฯ กุกฺกุโร ‘‘อุทฺธนฏฺฐาเน ฉาริกํ พฺยูหิตฺวา อุสุมํ คณฺหนฺโต นิปชฺชิสฺสามี’’ติ คามํ ปวิสิตุกาโม โหติฯ สิงฺคาโล ‘‘มนุสฺสมํสํ ขาทิตฺวา ปิฏฺฐิํ ปสาเรตฺวา สยิสฺสามี’’ติ อามกสุสานํ ปวิสิตุกาโม โหติฯ มกฺกโฏ ‘‘อุจฺเจ รุกฺเข อภิรุหิตฺวา ทิสาทิสํ ปกฺขนฺทิสฺสามี’’ติ วนํ ปวิสิตุกาโม โหติฯ

อนุวิธาเยยฺยุนฺติ อนุคจฺเฉยฺยุํ, อนุวิธิเยยฺยุนฺติปิ ปาโฐ, อนุวิธานํ อาปชฺเชยฺยุนฺติ อตฺโถฯ ยตฺถ โส ยาติ, ตตฺเถว คจฺเฉยฺยุนฺติ วุตฺตํ โหติฯ เอวเมวาติ เอตฺถ ฉ ปาณกา วิย ฉายตนานิ ทฏฺฐพฺพานิ, ทฬฺหรชฺชุ วิย ตณฺหา, มชฺเฌ คณฺฐิ วิย อวิชฺชาฯ ยสฺมิํ ยสฺมิํ ทฺวาเร อารมฺมณํ พลวํ โหติ, ตํ ตํ อายตนํ ตสฺมิํ ตสฺมิํ อารมฺมเณ อาวิญฺฉติฯ

อิมํ ปน อุปมํ ภควา สริกฺขเกน วา อาหเรยฺย อายตนานํ วา นานตฺตทสฺสนวเสนฯ ตตฺถ สริกฺขเกน ตาว วิสุํ อปฺปนากิจฺจํ นตฺถิ, ปาฬิยํเยว อปฺปิตาฯ อายตนานํ นานตฺตทสฺสเนน ปน อยํ อปฺปนา – อหิ นาเมส พหิ สิตฺตสมฺมฏฺเฐ ฐาเน นาภิรมติ, สงฺการฏฺฐานติณปณฺณคหนวมฺมิกานิเยว ปน ปวิสิตฺวา นิปนฺนกาเล อภิรมติ, เอกคฺคตํ อาปชฺชติฯ เอวเมว จกฺขุเปตํ วิสมชฺฌาสยํ, มฏฺฐาสุ สุวณฺณภิตฺติอาทีสุ นาภิรมติ, โอโลเกตุมฺปิ น อิจฺฉติ, รูปจิตฺตปุปฺผลตาทิวิจิตฺเตสุเยว ปน อภิรมติฯ ตาทิเสสุ หิ ฐาเนสุ จกฺขุมฺหิ อปฺปโหนฺเต มุขมฺปิ วิวริตฺวา โอโลเกตุกาโม โหติฯ

สุสุมาโรปิ พหิ นิกฺขนฺโต คเหตพฺพํ น ปสฺสติ, อกฺขิํ นิมีเลตฺวา จรติฯ ยทา ปน พฺยามสตมตฺตํ อุทกํ โอคาหิตฺวา พิลํ ปวิสิตฺวา นิปนฺโน โหติ, ตทา ตสฺส จิตฺตํ เอกคฺคํ โหติ, สุขํ สุปติฯ เอวเมว โสตมฺเปตํ พิลชฺฌาสยํ อากาสสนฺนิสฺสิตํ, กณฺณจฺฉิทฺทกูปเกเยว อชฺฌาสยํ กโรติ, กณฺณจฺฉิทฺทากาโสเยว ตสฺส สทฺทสวเน ปจฺจโย โหติฯ อชฏากาโสปิ วฏฺฏติเยวฯ อนฺโตเลณสฺมิญฺหิ สชฺฌาเย กยิรมาเน น เลณจฺฉทนํ ภินฺทิตฺวา สทฺโท พหิ นิกฺขมติ, ทฺวารวาตปานฉิทฺเทหิ ปน นิกฺขมิตฺวา ธาตุปรมฺปรา ฆฏฺเฏนฺโต อาคนฺตฺวา โสตปสาทํ ฆฏฺเฏติฯ อถ ตสฺมิํ กาเล ‘‘อสุกํ นาม สชฺฌายตี’’ติ เลณปิฏฺเฐ นิสินฺนา ชานนฺติฯ

เอวํ สนฺเต สมฺปตฺตโคจรตา โหติ, กิํ ปเนตํ สมฺปตฺตโคจรนฺติ? อาม สมฺปตฺตโคจรํฯ ยทิ เอวํ ทูเร เภริอาทีสุ วชฺชมาเนสุ ‘‘ทูเร สทฺโท’’ติ ชานนํ น ภเวยฺยาติฯ โน น ภวติฯ โสตปสาทสฺมิญฺหิ ฆฏฺฏิเต ‘‘ทูเร สทฺโท, อาสนฺเน สทฺโท, ปรตีเร โอริมตีเร’’ติ ตถา ตถา ชานนากาโร โหติ, ธมฺมตา เอสาติฯ กิํ เอตาย ธมฺมตาย? ยโต ยโต ฉิทฺทํ, ตโต ตโต สวนํ โหติ จนฺทิมสูริยาทีนํ ทสฺสนํ วิยาติ อสมฺปตฺตโคจรเมเวตํฯ

ปกฺขีปิ รุกฺเข วา ภูมิยํ วา น รมติฯ ยทา ปน เอกํ วา ทฺเว วา เลฑฺฑุปาเต อติกฺกมฺม อชฏากาสํ ปกฺขนฺโท โหติ, ตทา เอกคฺคจิตฺตตํ อาปชฺชติฯ เอวเมว ฆานมฺปิ อากาสชฺฌาสยํ วาตูปนิสฺสยคนฺธโคจรํฯ

ตถา หิ คาโว นววุฏฺเฐ เทเว ภูมิํ ฆายิตฺวา ฆายิตฺวา อากาสาภิมุโข หุตฺวา วาตํ อากฑฺฒนฺติฯ องฺคุลีหิ คนฺธปิณฺฑํ คเหตฺวาปิ จ อุปสิงฺฆนกาเล วาตํ อนากฑฺฒนฺโต เนว ตสฺส คนฺธํ ชานาติฯ

กุกฺกุโรปิ พหิ จรนฺโต เขมฏฺฐานํ น ปสฺสติ, เลฑฺฑุทณฺฑาทีหิ อุปทฺทุโต โหติฯ อนฺโตคามํ ปวิสิตฺวา อุทฺธนฏฺฐาเน ฉาริกํ พฺยูหิตฺวา นิปนฺนสฺส ปนสฺส ผาสุ โหติฯ เอวเมว ชิวฺหาปิ คามชฺฌาสยา อาโปสนฺนิสฺสิตรสารมฺมณาฯ ตถา หิ ติยามรตฺติํ สมณธมฺมํ กตฺวาปิ ปาโตว ปตฺตจีวรมาทาย คามํ ปวิสิตพฺพํ โหติฯ สุกฺขขาทนียสฺส จ น สกฺกา เขเฬน อเตมิตสฺส รสํ ชานิตุํฯ

สิงฺคาโลปิ พหิ จรนฺโต รติํ น วินฺทติ, อามกสุสาเน มนุสฺสมํสํ ขาทิตฺวา นิปนฺนสฺเสว ปนสฺส ผาสุ โหติฯ เอวเมว กาโยปิ อุปาทิณฺณกชฺฌาสโย ปถวีสนฺนิสฺสิตโผฏฺฐพฺพารมฺมโณฯ ตถา หิ อญฺญํ อุปาทิณฺณกํ อลภมานา สตฺตา อตฺตโนว หตฺถตเล สีสํ กตฺวา นิปชฺชนฺติฯ อชฺฌตฺติกพาหิรา จสฺส ปถวี อารมฺมณคฺคหเณ ปจฺจโย โหติฯ สุสนฺถตสฺสาปิ หิ สยนสฺส เหฏฺฐาฐิตานมฺปิ วา ผลกานํ น สกฺกา อนิสีทนฺเตน วา อนุปฺปีฬนฺเตน วา ถทฺธมุทุภาโว ชานิตุนฺติ อชฺฌตฺติกพาหิรา ปถวี เอตสฺส โผฏฺฐพฺพชานเน ปจฺจโย โหติฯ

มกฺกโฏปิ ภูมิยํ วิจรนฺโต นาภิรมติ, หตฺถสตุพฺเพธํ ปนสฺส รุกฺขํ อารุยฺห วิฏปปิฏฺเฐ นิสีทิตฺวา ทิสาวิทิสา โอโลเกนฺตสฺเสว ผาสุโก โหติฯ เอวํ มโนปิ นานชฺฌาสโย ภวงฺคปจฺจโย, ทิฏฺฐปุพฺเพปิ นานารมฺมณชฺฌาสยํ กโรติเยว มูลภวงฺคํ ปนสฺส ปจฺจโย โหตีติ อยเมตฺถ สงฺเขโป, วิตฺถาเรน ปน อายตนานํ นานตฺตํ วิสุทฺธิมคฺเค อายตนนิทฺเทเส วุตฺตเมวฯ

ตํ จกฺขุ นาวิญฺฉตีติ ตณฺหารชฺชุกานํ อายตนปาณกานํ กายคตาสติถมฺเภ พทฺธานํ นิพฺพิเสวนภาวํ อาปนฺนตฺตา นากฑฺฒตีติ อิมสฺมิํ สุตฺเต ปุพฺพภาควิปสฺสนาว กถิตาฯ

11. ยวกลาปิสุตฺตวณฺณนา

[248] เอกาทสเม ยวกลาปีติ ลายิตฺวา ฐปิตยวปุญฺโชฯ พฺยาภงฺคิหตฺถาติ กาชหตฺถาฯ ฉหิ พฺยาภงฺคีหิ หเนยฺยุนฺติ ฉหิ ปุถุลกาชทณฺฑเกหิ โปเถยฺยุํฯ สตฺตโมติ เตสุ ฉสุ ชเนสุ ยเว โปเถตฺวา ปสิพฺพเก ปูเรตฺวา อาทาย คเตสุ อญฺโญ สตฺตโม อาคจฺเฉยฺยฯ สุหตตรา อสฺสาติ ยํ ตตฺถ อวสิฏฺฐํ อตฺถิ ภุสปลาปมตฺตมฺปิ, ตสฺส คหณตฺถํ สุฏฺฐุตรํ หตาฯ

เอวเมว โขติ เอตฺถ จตุมหาปโถ วิย ฉ อายตนานิ ทฏฺฐพฺพานิ, จตุมหาปเถ นิกฺขิตฺตยวกลาปี วิย สตฺโต, ฉ พฺยาภงฺคิโย วิย อิฏฺฐานิฏฺฐมชฺฌตฺตวเสน อฏฺฐารส อารมฺมณานิ, สตฺตมา พฺยาภงฺคี วิย ภวปตฺถนา กิเลสาฯ ยถา จตุมหาปเถ ฐปิตา ยวกลาปี ฉหิ พฺยาภงฺคีหิ หญฺญติ, เอวมิเม สตฺตา อฏฺฐารสหิ อารมฺมณทณฺฑเกหิ ฉสุ อายตเนสุ หญฺญนฺติฯ ยถา สตฺตเมน สุหตตรา โหนฺติ, เอวํ สตฺตา ภวปตฺถนกิเลเสหิ สุหตตรา โหนฺติ ภเวมูลกํ ทุกฺขํ อนุภวมานาฯ

อิทานิ เนสํ ตํ ภวปตฺถนกิเลสํ ทสฺเสตุํ ภูตปุพฺพํ, ภิกฺขเวติอาทิมาหฯ ตตฺราติ สุธมฺมายํ ภุมฺมํ, สุธมฺมาย เทวสภาย ทฺวาเรติ อตฺโถฯ ธมฺมิกา โข เทวาติ ธมฺมิกา เอเต เทวา นาม, เยหิ มาทิสํ อสุราธิปติํ คเหตฺวา มยฺหํ เภทนมตฺตมฺปิ น กตนฺติ สนฺธาย วทติฯ อธมฺมิกา เทวาติ อธมฺมิกา เอเต เทวา นาม, เย มาทิสํ อสุราธิปติํ นวคูถสูกรํ วิย กณฺฐปญฺจเมหิ พนฺธเนหิ พนฺธิตฺวา นิสีทาเปนฺติฯ เอวํ สุขุมํ โข, ภิกฺขเว, เวปจิตฺติพนฺธนนฺติ ตํ กิร ปทุมนาฬสุตฺตํ วิย มกฺกฏชาลสุตฺตํ วิย จ สุขุมํ โหติ, เฉตฺตุํ ปน เนว วาสิยา น ผรสุนา สกฺกาฯ ยสฺมา ปน จิตฺเตเนว พชฺฌติ, จิตฺเตน มุจฺจติ, ตสฺมา ‘‘เวปจิตฺติพนฺธน’’นฺติ วุตฺตํฯ

ตโต สุขุมตรํ มารพนฺธนนฺติ กิเลสพนฺธนํ ปเนสํ ตโตปิ สุขุมตรํ, เนว จกฺขุสฺส อาปาถํ คจฺฉติ, น อิริยาปถํ นิวาเรติฯ