เอตฺถ เอกมฺหา มหาสรา วสฺสสเต วสฺสสเต กุสคฺเคน เอกํ อุทกพินฺทุํ นีหริตฺวา สตฺตกฺขตฺตุํ ตมฺหิ สเร นิรุทเก กเต เอโก มหากปฺโปติ วทติฯ เอวรูปานํ มหากปฺปานํ จตุราสีติสตสหสฺสานิ เขเปตฺวา พาเล จ ปณฺฑิเต จ ทุกฺขสฺสนฺตํ กโรนฺตีติ อยมสฺส ลทฺธิฯ ปณฺฑิโตปิ กิร อนฺตราวิสุชฺฌิตุํ น สกฺโกติ, พาโลปิ ตโต อุทฺธํ น คจฺฉติฯ

สีเลน วาติ อเจลกสีเลน วา อญฺเญน วา เยน เกนจิฯ วเตนาติ ตาทิเสเนว วเตนฯ ตเปนาติ ตโปกมฺเมนฯ อปริปกฺกํ ปริปาเจติ นาม โย ‘‘อหํ ปณฺฑิโต’’ติ อนฺตรา วิสุชฺฌติฯ ปริปกฺกํ ผุสฺส ผุสฺส พฺยนฺตีกโรติ นาม โย ‘‘อหํ พาโล’’ติ วุตฺตปริมาณกาลํ อติกฺกมิตฺวา ยาติฯ เหวํ นตฺถีติ เอวํ นตฺถิฯ ตญฺหิ อุภยมฺปิ น สกฺกา กาตุนฺติ ทีเปติฯ โทณมิเตติ โทเณน มิตํ วิยฯ สุขทุกฺเขติ สุขทุกฺขํฯ ปริยนฺตกเตติ วุตฺตปริมาเณน กาเลน กตปริยนฺโตฯ นตฺถิ หายนวฑฺฒเนติ นตฺถิ หายนวฑฺฒนานิ, น สํสาโร ปณฺฑิตสฺส หายติ, น พาลสฺส วฑฺฒตีติ อตฺโถฯ อุกฺกํสาวกํเสติ อุกฺกํสาวกํสาฯ หายนวฑฺฒนานเมเวตํ เววจนํฯ อิทานิ ตมตฺถํ อุปมาย สาเธนฺโต เสยฺยถาปิ นามาติอาทิมาหฯ ตตฺถ สุตฺตคุเฬติ เวเฐตฺวา กตสุตฺตคุเฬฯ นิพฺเพฐิยมานเมว ปเลตีติ ปพฺพเต วา รุกฺขคฺเค วา ฐตฺวา ขิตฺตํ สุตฺตปฺปมาเณน นิพฺเพฐิยมานเมว คจฺฉติ, สุตฺเต ขีเณ ตตฺเถว ติฏฺฐติ, น คจฺฉติ เอวเมว พาลา จ ปณฺฑิตา จ กาลวเสน นิพฺเพฐิยมานา สุขทุกฺขํ ปเลนฺติ, ยถาวุตฺเตน กาเลน อติกฺกมนฺตีติ ทสฺเสติฯ

11-18. อนฺตวาสุตฺตาทิวณฺณนา

[216-223] อนฺตวา โลโกติ เอกโต วฑฺฒิตนิมิตฺตํ โลโกติ คาเหน วา ตกฺเกน วา อุปฺปนฺนทิฏฺฐิฯ อนนฺตวาติ สพฺพโต วฑฺฒิตํ อปฺปมาณนิมิตฺตํ โลโกติ คาเหน วา ตกฺเกน วา อุปฺปนฺนทิฏฺฐิฯ ตํ ชีวํ ตํ สรีรนฺติ ชีวญฺจ สรีรญฺจ เอกเมวาติ อุปฺปนฺนทิฏฺฐิฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติฯ อิมานิ ตาว โสตาปตฺติมคฺควเสน อฏฺฐารส เวยฺยากรณานิ เอกํ คมนํฯ

2. ทุติยคมนาทิวคฺควณฺณนา

[224-301] ทุติยํ คมนํ ทุกฺขวเสน วุตฺตํฯ ตตฺราปิ อฏฺฐารเสว เวยฺยากรณานิ, ตโต ปรานิ ‘‘รูปี อตฺตา โหตี’’ติอาทีนิ อฏฺฐ เวยฺยากรณานิ, เตหิ สทฺธิํ ตํ ทุติยเปยฺยาโลติ วุตฺโตฯ

ตตฺถ รูปีติ อารมฺมณเมว ‘‘อตฺตา’’ติ คหิตทิฏฺฐิฯ อรูปีติ ฌานํ ‘‘อตฺตา’’ติ คหิตทิฏฺฐิ ฯ รูปี จ อรูปี จาติ อารมฺมณญฺจ ฌานญฺจ ‘‘อตฺตา’’ติ คหิตทิฏฺฐิฯ เนว รูปี นารูปีติ ตกฺกมตฺเตน คหิตทิฏฺฐิฯ เอกนฺตสุขีติ ลาภีตกฺกีชาติสฺสรานํ อุปฺปนฺนทิฏฺฐิฯ ฌานลาภิโนปิ หิ อตีเต เอกนฺตสุขํ อตฺตภาวํ มนสิกโรโต เอวํ ทิฏฺฐิ อุปฺปชฺชติฯ ตกฺกิโนปิ ‘‘ยถา เอตรหิ อหํ เอกนฺตสุขี, เอวํ สมฺปราเยปิ ภวิสฺสามี’’ติ อุปฺปชฺชติฯ ชาติสฺสรสฺสปิ สตฺตฏฺฐภเว สุขิตภาวํ ปสฺสนฺตสฺส เอวํ อุปฺปชฺชติ, เอกนฺตทุกฺขีติอาทีสุปิ เอเสว นโยฯ

ตติยเปยฺยาโล อนิจฺจทุกฺขวเสน เตหิเยว ฉพฺพีสติยา สุตฺเตหิ วุตฺโต, จตุตฺถเปยฺยาโล ติปริวฏฺฏวเสนาติฯ

ทิฏฺฐิสํยุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. โอกฺกนฺตสํยุตฺตํ

1-10. จกฺขุสุตฺตาทิวณฺณนา

[302-311] โอกฺกนฺตสํยุตฺเต อธิมุจฺจตีติ สทฺธาธิโมกฺขํ ปฏิลภติฯ โอกฺกนฺโต สมฺมตฺตนิยามนฺติ ปวิฏฺโฐ อริยมคฺคํฯ อภพฺโพ จ ตาว กาลํ กาตุนฺติ อิมินา อุปฺปนฺเน มคฺเค ผลสฺส อนนฺตรายตํ ทีเปติฯ อุปฺปนฺนสฺมิญฺหิ มคฺเค ผลสฺส อนฺตรายกรณํ นาม นตฺถิฯ เตเนวาห – ‘‘อยญฺจ ปุคฺคโล โสตาปตฺติผลสจฺฉิกิริยาย ปฏิปนฺโน อสฺส, กปฺปสฺส จ อุฑฺฑยฺหนเวลา อสฺส, เนว ตาว กปฺโป อุฑฺฑยฺเหยฺย, ยาวายํ ปุคฺคโล น โสตาปตฺติผลํ สจฺฉิกโรติ, อยํ วุจฺจติ ปุคฺคโล ฐิตกปฺปี’’ติ (ปุ. ป. 17)ฯ มตฺตโส นิชฺฌานํ ขมนฺตีติ ปมาณโต โอโลกนํ ขมนฺติฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติฯ

โอกฺกนฺตสํยุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ