2. ปริญฺญสุตฺตวณฺณนา

[23] ทุติเย ปริญฺเญยฺเยติ ปริชานิตพฺเพ, สมติกฺกมิตพฺเพติ อตฺโถฯ ปริญฺญนฺติ อจฺจนฺตปริญฺญํ, สมติกฺกมนฺติ อตฺโถฯ ราคกฺขโยติอาทิ นิพฺพานสฺส นามํฯ ตญฺหิ อจฺจนฺตปริญฺญา นามฯ ทุติยํฯ

3. อภิชานสุตฺตวณฺณนา

[24] ตติเย อภิชานนฺติ อภิชานนฺโตฯ อิมินา ญาตปริญฺญา กถิตา, ทุติยปเทน ตีรณปริญฺญา, ตติยจตุตฺเถหิ ปหานปริญฺญาติ อิมสฺมิํ สุตฺเต ติสฺโส ปริญฺญา กถิตาติฯ ตติยํฯ

4-9. ฉนฺทราคสุตฺตาทิวณฺณนา

[25-30] จตุตฺถาทีนิ ธาตุสํยุตฺเต วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพานิฯ ปฏิปาฏิยา ปเนตฺถ ปญฺจมฉฏฺฐสตฺตเมสุ จตฺตาริ สจฺจานิ กถิตานิ, อฏฺฐมนวเมสุ วฏฺฏวิวฏฺฏํฯ จตุตฺถาทีนิฯ

10. อฆมูลสุตฺตวณฺณนา

[31] ทสเม อฆนฺติ ทุกฺขํฯ เอวเมตฺถ ทุกฺขลกฺขณเมว กถิตํฯ ทสมํฯ

11. ปภงฺคุสุตฺตวณฺณนา

[32] เอกาทสเม ปภงฺคุนฺติ ปภิชฺชนสภาวํฯ เอวมิธ อนิจฺจลกฺขณเมว กถิตนฺติฯ เอกาทสมํฯ

ภารวคฺโค ตติโยฯ

4. นตุมฺหากวคฺโค

1. นตุมฺหากสุตฺตวณฺณนา

[33] นตุมฺหากวคฺคสฺส ปฐเม ปชหถาติ ฉนฺทราคปฺปหาเนน ปชหถฯ ติณาทีสุ ติณํ นาม อนฺโตเผคฺคุ พหิสารํ ตาลนาฬิเกราทิฯ กฏฺฐํ นาม อนฺโตสารํ พหิเผคฺคุ ขทิรสาลสากปนสาทิฯ สาขา นาม รุกฺขสฺส พาหา วิย นิกฺขนฺตาฯ ปลาสํ นาม ตาลนาฬิเกรปณฺณาทิฯ ปฐมํฯ

2. ทุติยนตุมฺหากสุตฺตวณฺณนา

[34] ทุติยํ วินา อุปมาย พุชฺฌนกานํ อชฺฌาสเยน วุตฺตํฯ ทุติยํฯ

3. อญฺญตรภิกฺขุสุตฺตวณฺณนา

[35] ตติเย รูปญฺเจ, ภนฺเต, อนุเสตีติ ยทิ รูปํ อนุเสติฯ เตน สงฺขํ คจฺฉตีติ กามราคาทีสุ เยน อนุสเยน ตํ รูปํ อนุเสติ, เตเนว อนุสเยน ‘‘รตฺโต ทุฏฺโฐ มูฬฺโห’’ติ ปณฺณตฺติํ คจฺฉติฯ น เตน สงฺขํ คจฺฉตีติ เตน อภูเตน อนุสเยน ‘‘รตฺโต ทุฏฺโฐ มูฬฺโห’’ติ สงฺขํ น คจฺฉตีติฯ ตติยํฯ

4. ทุติยอญฺญตรภิกฺขุสุตฺตวณฺณนา

[36] จตุตฺเถ ตํ อนุมียตีติ ตํ อนุสยิตํ รูปํ มรนฺเตน อนุสเยน อนุมรติฯ น หิ อารมฺมเณ ภิชฺชมาเน ตทารมฺมณา ธมฺมา ติฏฺฐนฺติฯ ยํ อนุมียตีติ ยํ รูปํ เยน อนุสเยน อนุมรติฯ เตน สงฺขํ คจฺฉตีติ เตน อนุสเยน ‘‘รตฺโต ทุฏฺโฐ มูฬฺโห’’ติ สงฺขํ คจฺฉติฯ อถ วา ยนฺติ กรณวจนเมตํ, เยน อนุสเยน อนุมียติ, เตน ‘‘รตฺโต ทุฏฺโฐ มูฬฺโห’’ติ สงฺขํ คจฺฉตีติ อตฺโถฯ จตุตฺถํฯ

5-6. อานนฺทสุตฺตาทิวณฺณนา

[37-38] ปญฺจเม ฐิตสฺส อญฺญถตฺตํ ปญฺญายตีติ ธรมานสฺส ชีวมานสฺส ชรา ปญฺญายติฯ ฐิตีติ หิ ชีวิตินฺทฺริยสงฺขาตาย อนุปาลนาย นามํฯ อญฺญถตฺตนฺติ ชรายฯ เตนาหุ โปราณา –

‘‘อุปฺปาโท ชาติ อกฺขาโต, ภงฺโค วุตฺโต วโยติ จ;

อญฺญถตฺตํ ชรา วุตฺตา, ฐิตี จ อนุปาลนา’’ติฯ

เอวํ เอเกกสฺส ขนฺธสฺส อุปฺปาทชราภงฺคสงฺขาตานิ ตีณิ ลกฺขณานิ โหนฺติ ยานิ สนฺธาย วุตฺตํ ‘‘ตีณิมานิ, ภิกฺขเว, สงฺขตสฺส สงฺขตลกฺขณานี’’ติ (อ. นิ. 3.47)ฯ