4. วุฏฺฐิสุตฺตวณฺณนา

[74] จตุตฺเถ พีชนฺติ อุปฺปตนฺตานํ สตฺตวิธํ ธญฺญพีชํ เสฏฺฐํฯ ตสฺมิญฺหิ อุคฺคเต ชนปโท เขโม โหติ สุภิกฺโขฯ นิปตตนฺติ นิปตนฺตานํ เมฆวุฏฺฐิ เสฏฺฐาฯ เมฆวุฏฺฐิยญฺหิ สติ วิวิธานิ สสฺสานิ อุปฺปชฺชนฺติ, ชนปทา ผีตา โหนฺติ เขมา สุภิกฺขาฯ ปวชมานานนฺติ ชงฺคมานํ ปทสา จรมานานํ คาโว เสฏฺฐาฯ ตา นิสฺสาย หิ สตฺตา ปญฺจ โครเส ปริภุญฺชมานา สุขํ วิหรนฺติฯ ปวทตนฺติ ราชกุลมชฺฌาทีสุ วทนฺตานํ ปุตฺโต วโรฯ โส หิ มาตาปิตูนํ อนตฺถาวหํ น วทติฯ

วิชฺชา อุปฺปตตํ เสฏฺฐาติ ปุริมปญฺเห กิร สุตฺวา สมีเป ฐิตา เอกา เทวตา ‘‘เทวเต, กสฺมา ตฺวํ เอตํ ปญฺหํ ทสพลํ ปุจฺฉสิ? อหํ เต กเถสฺสามี’’ติ อตฺตโน ขนฺติยา ลทฺธิยา ปญฺหํ กเถสิฯ อถ นํ อิตรา เทวตา อาห – ‘‘ยาว ปธํสี วเทสิ เทวเต ยาว ปคพฺภา มุขรา, อหํ พุทฺธํ ภควนฺตํ ปุจฺฉามิฯ ตฺวํ มยฺหํ กสฺมา กเถสี’’ติ? นิวตฺเตตฺวา ตเทว ปญฺหํ ทสพลํ ปุจฺฉิฯ อถสฺสา สตฺถา วิสฺสชฺเชนฺโต วิชฺชา อุปฺปตตนฺติอาทิมาหฯ ตตฺถ วิชฺชาติ จตุมคฺควิชฺชาฯ สา หิ อุปฺปตมานา สพฺพากุสลธมฺเม สมุคฺฆาเตติฯ ตสฺมา ‘‘อุปฺปตตํ เสฏฺฐา’’ติ วุตฺตาฯ อวิชฺชาติ วฏฺฏมูลกมหาอวิชฺชาฯ สา หิ นิปตนฺตานํ โอสีทนฺตานํ วราฯ ปวชมานานนฺติ ปทสา จรมานานํ ชงฺคมานํ อโนมปุญฺญกฺเขตฺตภูโต สงฺโฆ วโรฯ ตญฺหิ ตตฺถ ตตฺถ ทิสฺวา ปสนฺนจิตฺตา สตฺตา โสตฺถิํ ปาปุณนฺติฯ พุทฺโธติ ยาทิโส ปุตฺโต วา โหตุ อญฺโญ วา, เยสํ เกสญฺจิ วทมานานํ พุทฺโธ วโรฯ ตสฺส หิ ธมฺมเทสนํ อาคมฺม อเนกสตสหสฺสานํ ปาณานํ พนฺธนโมกฺโข โหตีติฯ จตุตฺถํฯ

5. ภีตาสุตฺตวณฺณนา

[75] ปญฺจเม กิํสูธ ภีตาติ กิํ ภีตา? มคฺโค จเนกายตนปฺปวุตฺโตติ อฏฺฐติํสารมฺมณวเสน อเนเกหิ การเณหิ กถิโตฯ เอวํ สนฺเต กิสฺส ภีตา หุตฺวา อยํ ชนตา ทฺวาสฏฺฐิ ทิฏฺฐิโย อคฺคเหสีติ วทติฯ ภูริปญฺญาติ พหุปญฺญ อุสฺสนฺนปญฺญฯ ปรโลกํ น ภาเยติ อิมสฺมา โลกา ปรํ โลกํ คจฺฉนฺโต น ภาเยยฺยฯ ปณิธายาติ ฐเปตฺวาฯ พหฺวนฺนปานํ ฆรมาวสนฺโตติ อนาถปิณฺฑิกาทโย วิย พหฺวนฺนปาเน ฆเร วสนฺโตฯ สํวิภาคีติ อจฺฉราย คหิตมฺปิ นเขน ผาเลตฺวา ปรสฺส ทตฺวาว ภุญฺชนสีโลฯ วทญฺญูติ วุตฺตตฺถเมวฯ

อิทานิ คาถาย องฺคานิ อุทฺธริตฺวา ทสฺเสตพฺพานิ – ‘‘วาจ’’นฺติ หิ อิมินา จตฺตาริ วจีสุจริตานิ คหิตานิ, ‘‘มเนนา’’ติปเทน ตีณิ มโนสุจริตานิ, ‘‘กาเยนา’’ติ ปเทน ตีณิ กายสุจริตานิฯ อิติ อิเม ทส กุสลกมฺมปถา ปุพฺพสุทฺธิองฺคํ นามฯ พหฺวนฺนปานํ ฆรมาวสนฺโตติ อิมินา ยญฺญอุปกฺขโร คหิโตฯ สทฺโธติ เอกมงฺคํ, มุทูติ เอกํ, สํวิภาคีติ เอกํ, วทญฺญูติ เอกํฯ อิติ อิมานิ จตฺตาริ องฺคานิ สนฺธาย ‘‘เอเตสุ ธมฺเมสุ ฐิโต จตูสู’’ติ อาหฯ

อปโรปิ ปริยาโย – วาจนฺติอาทีนิ ตีณิ องฺคานิ, พหฺวนฺนปานนฺติ อิมินา ยญฺญอุปกฺขโรว คหิโต, สทฺโธ มุทู สํวิภาคี วทญฺญูติ เอกํ องฺคํฯ อปโร ทุกนโย นาม โหติฯ ‘‘วาจํ มนญฺจา’’ติ อิทเมกํ องฺคํ, ‘‘กาเยน ปาปานิ อกุพฺพมาโน, พหฺวนฺนปานํ ฆรมาวสนฺโต’’ติ เอกํ, ‘‘สทฺโธ มุทู’’ติ เอกํ, ‘‘สํวิภาคี วทญฺญู’’ติ เอกํฯ เอเตสุ จตูสุ ธมฺเมสุ ฐิโต ธมฺเม ฐิโต นาม โหติฯ โส อิโต ปรโลกํ คจฺฉนฺโต น ภายติฯ ปญฺจมํฯ