สทฺธา สาธุ ปติฏฺฐิตาติ หตฺถาฬวกจิตฺตคหปติอาทีนํ วิย มคฺเคน อาคตา ปติฏฺฐิตสทฺธา นาม สาธุฯ ปญฺญา นรานํ รตนนฺติ เอตฺถ จิตฺตีกตฏฺฐาทีหิ รตนํ เวทิตพฺพํฯ วุตฺตญฺเหตํ –

‘‘ยทิ จิตฺตีกตนฺติ รตนํ, นนุ ภควา จิตฺตีกโต ปุริสสีโห, เย จ โลเก จิตฺตีกตา, เตสํ จิตฺตีกโต ภควาฯ ยทิ รติกรนฺติ รตนํ, นนุ ภควา รติกโร ปุริสสีโห, ตสฺส วจเนน จรนฺตา ฌานรติสุเขน อภิรมนฺติฯ ยทิ อตุลฺยนฺติ รตนํ, นนุ ภควา อตุโล ปุริสสีโหฯ น หิ สกฺกา ตุเลตุํ คุเณหิ คุณปารมิํ คโตฯ ยทิ ทุลฺลภนฺติ รตนํ, นนุ ภควา ทุลฺลโภ ปุริสสีโหฯ ยทิ อโนมสตฺตปริโภคนฺติ รตนํ, นนุ ภควา อโนโม สีเลน สมาธินา ปญฺญาย วิมุตฺติยา วิมุตฺติญาณทสฺสเนนา’’ติฯ

อิธ ปน ทุลฺลภปาตุภาวฏฺเฐน ปญฺญา ‘‘รตน’’นฺติ วุตฺตํฯ ปุญฺญนฺติ ปุญฺญเจตนา, สา หิ อรูปตฺตา ปริหริตุํ น สกฺกาติฯ ปฐมํฯ

2. อชรสาสุตฺตวณฺณนา

[52] ทุติเย อชรสาติ อชีรเณน, อวิปตฺติยาติ อตฺโถฯ สีลญฺหิ อวิปนฺนเมว สาธุ โหติ, วิปนฺนสีลํ อาจริยุปชฺฌายาทโยปิ น สงฺคณฺหนฺติ, คตคตฏฺฐาเน นิทฺธมิตพฺโพว โหตีติฯ ทุติยํฯ

3. มิตฺตสุตฺตวณฺณนา

[53] ตติเย สตฺโถติ สทฺธิํจโร, ชงฺฆสตฺโถ วา สกฏสตฺโถ วาฯ มิตฺตนฺติ โรเค อุปฺปนฺเน ปาฏงฺกิยา วา อญฺเญน วา ยาเนน หริตฺวา เขมนฺตสมฺปาปเนน มิตฺตํฯ สเก ฆเรติ อตฺตโน เคเห ฯ ตถารูเป โรเค ชาเต ปุตฺตภริยาทโย ชิคุจฺฉนฺติ, มาตา ปน อสุจิมฺปิ จนฺทนํ วิย มญฺญติฯ ตสฺมา สา สเก ฆเร มิตฺตํฯ สหาโย อตฺถชาตสฺสาติ อุปฺปนฺนกิจฺจสฺส โย ตํ กิจฺจํ วหติ นิตฺถรติ, โส กิจฺเจสุ สห อยนภาเวน สหาโย มิตฺตํ, สุราปานาทิสหายา ปน น มิตฺตาฯ สมฺปรายิกนฺติ สมฺปรายหิตํฯ ตติยํฯ