พหิ วิจรนฺตสฺส จ กาเย วณฺณายตนํ วาตาตเปหิ ฌายติ, ปติสฺสยํ ปวิสิตฺวา ทฺวารํ ปิธาย มุหุตฺตํ นิปนฺนสฺส จ วิสภาคสนฺตติ วูปสมฺมติ, สภาคสนฺตติ โอกฺกมติ, วณฺณายตนํ อาหริตฺวา ปกฺขิตฺตํ วิย โหติฯ พหิ วิจรนฺตสฺส ปาเท กณฺฏโก วิชฺฌติ, ขาณุ ปหรติ, สรีสปาทิปริสฺสโย เจว โจรภยญฺจ อุปฺปชฺชติ, ปติสฺสยํ ปวิสิตฺวา ทฺวารํ ปิธาย นิปนฺนสฺส สพฺเพเต ปริสฺสยา น โหนฺติ, ธมฺมํ สชฺฌายนฺตสฺส ธมฺมปีติสุขํ, กมฺมฏฺฐานํ มนสิกโรนฺตสฺส อุปสมสุขํ อุปฺปชฺชติฯ ตถา พหิ วิจรนฺตสฺส จ เสทา มุจฺจนฺติ, อกฺขีนิ ผนฺทนฺติ, เสนาสนํ ปวิสนกฺขเณ กูเป โอติณฺโณ วิย โหติ, มญฺจปีฐาทีนิ น ปญฺญายนฺติฯ มุหุตฺตํ นิสินฺนสฺส ปน อกฺขิปสาโท อาหริตฺวา ปกฺขิตฺโต วิย โหติ, ทฺวารกวาฏวาตปานมญฺจปีฐาทีนิ ปญฺญายนฺติฯ เตน วุตฺตํ – ‘‘โส จ สพฺพทโท โหติ, โย ททาติ อุปสฺสย’’นฺติฯ

อมตํทโท จ โส โหตีติ ปณีตโภชนสฺส ปตฺตํ ปูเรนฺโต วิย อมรณทานํ นาม เทติฯ โย ธมฺมมนุสาสตีติ โย ธมฺมํ อนุสาสติ, อฏฺฐกถํ กเถติ, ปาฬิํ วาเจติ, ปุจฺฉิตปญฺหํ วิสฺสชฺเชติ, กมฺมฏฺฐานํ อาจิกฺขติ, ธมฺมสฺสวนํ กโรติ, สพฺโพเปส ธมฺมํ อนุสาสติ นามฯ สพฺพทานานญฺจ อิทํ ธมฺมทานเมว อคฺคนฺติ เวทิตพฺพํฯ วุตฺตมฺปิ เจตํ –

‘‘สพฺพทานํ ธมฺมทานํ ชินาติ,

สพฺพรสํ ธมฺมรโส ชินาติ;

สพฺพรติํ ธมฺมรติ ชินาติ,

ตณฺหกฺขโย สพฺพทุกฺขํ ชินาตี’’ติฯ (ธ. ป. 354); ทุติยํ;

3. อนฺนสุตฺตวณฺณนา

[43] ตติเย อภินนฺทนฺตีติ ปตฺเถนฺติฯ ภชตีติ อุปคจฺฉติ, จิตฺตคหปติสีวลิตฺเถราทิเก วิย ปจฺฉโต อนุพนฺธติฯ ตสฺมาติ ยสฺมา อิธโลเก ปรโลเก จ อนฺนทายกเมว อนุคจฺฉติ, ตสฺมาฯ เสสํ อุตฺตานเมวาติฯ ตติยํฯ

4. เอกมูลสุตฺตวณฺณนา

[44] จตุตฺเถ เอกมูลนฺติ อวิชฺชา ตณฺหาย มูลํ, ตณฺหา อวิชฺชายฯ อิธ ปน ตณฺหา อธิปฺเปตาฯ ทฺวีหิ สสฺสตุจฺเฉททิฏฺฐีหิ อาวฏฺฏตีติ ทฺวิราวฏฺฏาฯ สา จ ราคาทีหิ ตีหิ มเลหิ ติมลาฯ ตตฺราสฺสา โมโห สหชาตโกฏิยา มลํ โหติ, ราคโทสา อุปนิสฺสยโกฏิยาฯ ปญฺจ ปน กามคุณา อสฺสา ปตฺถรณฏฺฐานา, เตสุ สา ปตฺถรตีติ ปญฺจปตฺถราฯ สา จ อปูรณียฏฺเฐน สมุทฺโทฯ อชฺฌตฺติกพาหิเรสุ ปเนสา ทฺวาทสายตเนสุ อาวฏฺฏติ ปริวฏฺฏตีติ ทฺวาทสาวฏฺฏาฯ อปติฏฺฐฏฺเฐน ปน ปาตาโลติ วุจฺจตีติฯ เอกมูลํ…เป.… ปาตาลํ, อตริ อิสิ, อุตฺตริ สมติกฺกมีติ อตฺโถฯ จตุตฺถํฯ

5. อโนมสุตฺตวณฺณนา

[45] ปญฺจเม อโนมนามนฺติ สพฺพคุณสมนฺนาคตตฺตา อเวกลฺลนามํ, ปริปูรนามนฺติ อตฺโถฯ นิปุณตฺถทสฺสินฺติ ภควา สณฺหสุขุเม ขนฺธนฺตราทโย อตฺเถ ปสฺสตีติ นิปุณตฺถทสฺสีฯ ปญฺญาททนฺติ อนฺวยปญฺญาธิคมาย ปฏิปทํ กถนวเสน ปญฺญาย ทายกํฯ กามาลเย อสตฺตนฺติ ปญฺจกามคุณาลเย อลคฺคํฯ กมมานนฺติ ภควา มหาโพธิมณฺเฑเยว อริยมคฺเคน คโต, น อิทานิ คจฺฉติ, อตีตํ ปน อุปาทาย อิทํ วุตฺตํฯ มเหสินฺติ มหนฺตานํ สีลกฺขนฺธาทีนํ เอสิตารํ ปริเยสิตารนฺติฯ ปญฺจมํฯ

6. อจฺฉราสุตฺตวณฺณนา

[46] ฉฏฺเฐ อจฺฉราคณสงฺฆุฏฺฐนฺติ อยํ กิร เทวปุตฺโต สตฺถุสาสเน ปพฺพชิตฺวา วตฺตปฏิปตฺติํ ปูรยมาโน ปญฺจวสฺสกาเล ปวาเรตฺวา ทฺเวมาติกํ ปคุณํ กตฺวา กมฺมากมฺมํ อุคฺคเหตฺวา จิตฺตรุจิตํ กมฺมฏฺฐานํ อุคฺคณฺหิตฺวา สลฺลหุกวุตฺติโก อรญฺญํ ปวิสิตฺวา โย ภควตา มชฺฌิมยาโม สยนสฺส โกฏฺฐาโสติ อนุญฺญาโตฯ ตสฺมิมฺปิ สมฺปตฺเต ‘‘ปมาทสฺส ภายามี’’ติ มญฺจกํ อุกฺขิปิตฺวา รตฺติญฺจ ทิวา จ นิราหาโร กมฺมฏฺฐานเมว มนสากาสิฯ

อถสฺส อพฺภนฺตเร สตฺถกวาตา อุปฺปชฺชิตฺวา ชีวิตํ ปริยาทิยิํสุฯ โส ธุรสฺมิํเยว กาลมกาสิฯ