โส อิมํ วิชฏเย ชฏนฺติ โส อิเมหิ สีลาทีหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุฯ ยถา นาม ปุริโส ปถวิยํ ปติฏฺฐาย สุนิสิตํ สตฺถํ อุกฺขิปิตฺวา มหนฺตํ เวฬุคุมฺพํ วิชเฏยฺย, เอวเมวํ สีเล ปติฏฺฐาย สมาธิสิลายํ สุนิสิตํ วิปสฺสนาปญฺญาสตฺถํ วีริยพลปคฺคหิเตน ปาริหาริยปญฺญาหตฺเถน อุกฺขิปิตฺวา สพฺพมฺปิ ตํ อตฺตโน สนฺตาเน ปติตํ ตณฺหาชฏํ วิชเฏยฺย สญฺฉินฺเทยฺย สมฺปทาเลยฺยาติฯ

เอตฺตาวตา เสขภูมิํ กเถตฺวา อิทานิ ชฏํ วิชเฏตฺวา ฐิตํ มหาขีณาสวํ ทสฺเสนฺโต เยสนฺติอาทิมาหฯ เอวํ ชฏํ วิชเฏตฺวา ฐิตํ ขีณาสวํ ทสฺเสตฺวา ปุน ชฏาย วิชฏโนกาสํ ทสฺเสนฺโต ยตฺถ นามญฺจาติอาทิมาหฯ ตตฺถ นามนฺติ จตฺตาโร อรูปิโน ขนฺธาฯ ปฏิฆํ รูปสญฺญา จาติ เอตฺถ ปฏิฆสญฺญาวเสน กามภโว คหิโต, รูปสญฺญาวเสน รูปภโวฯ เตสุ ทฺวีสุ คหิเตสุ อรูปภโว คหิโตว โหติ ภวสงฺเขเปนาติฯ เอตฺเถสา ฉิชฺชเต ชฏาติ เอตฺถ เตภูมกวฏฺฏสฺส ปริยาทิยนฏฺฐาเน เอสา ชฏา ฉิชฺชติ, นิพฺพานํ อาคมฺม ฉิชฺชติ นิรุชฺฌตีติ อยํ อตฺโถ ทสฺสิโต โหติฯ ตติยํฯ

4. มโนนิวารณสุตฺตวณฺณนา

[24] จตุตฺเถ ยโต ยโตติ ปาปโต วา กลฺยาณโต วาฯ อยํ กิร เทวตา ‘‘ยํกิญฺจิ กุสลาทิเภทํ โลกิยํ วา โลกุตฺตรํ วา มโน, ตํ นิวาเรตพฺพเมว, น อุปฺปาเทตพฺพ’’นฺติ เอวํลทฺธิกา ฯ ส สพฺพโตติ โส สพฺพโตฯ อถ ภควา – ‘‘อยํ เทวตา อนิยฺยานิกกถํ กเถติ, มโน นาม นิวาเรตพฺพมฺปิ อตฺถิ ภาเวตพฺพมฺปิ, วิภชิตฺวา นมสฺสา ทสฺเสสฺสามี’’ติ จินฺเตตฺวา ทุติยคาถํ อาหฯ ตตฺถ น มโน สํยตตฺตมาคตนฺติ, ยํ วุตฺตํ ‘‘น สพฺพโต มโน นิวารเย’’ติ, กตรํ ตํ มโน, ยํ ตํ สพฺพโต น นิวาเรตพฺพนฺติ เจฯ มโน สํยตตฺตํ อาคตํ, ยํ มโน ยตฺถ สํยตภาวํ อาคตํ, ‘‘ทานํ ทสฺสามิ, สีลํ รกฺขิสฺสามี’’ติอาทินา นเยน อุปฺปนฺนํ, เอตํ มโน น นิวาเรตพฺพํ, อญฺญทตฺถุ พฺรูเหตพฺพํ วฑฺเฒตพฺพํฯ ยโต ยโต จ ปาปกนฺติ ยโต ยโต อกุสลํ อุปฺปชฺชติ, ตโต ตโต จ ตํ นิวาเรตพฺพนฺติฯ จตุตฺถํฯ

5. อรหนฺตสุตฺตวณฺณนา

[25] ปญฺจเม กตาวีติ จตูหิ มคฺเคหิ กตกิจฺโจฯ อหํ วทามีติ อยํ เทวตา วนสณฺฑวาสินี, สา อารญฺญกานํ ภิกฺขูนํ ‘‘อหํ ภุญฺชามิ, อหํ นิสีทามิ, มม ปตฺโต, มม จีวร’’นฺติอาทิกถาโวหารํ สุตฺวา จินฺเตสิ – ‘‘อหํ อิเม ภิกฺขู ‘ขีณาสวา’ติ มญฺญามิ, ขีณาสวานญฺจ นาม เอวรูปา อตฺตุปลทฺธินิสฺสิตกถา โหติ, น โหติ นุ โข’’ติ ชานนตฺถํ เอวํ ปุจฺฉติฯ

สามญฺญนฺติ โลกนิรุตฺติํ โลกโวหารํฯ กุสโลติ ขนฺธาทีสุ กุสโลฯ โวหารมตฺเตนาติ อุปลทฺธินิสฺสิตกถํ หิตฺวา โวหารเภทํ อกโรนฺโต ‘‘อหํ, มมา’’ติ วเทยฺยฯ ‘‘ขนฺธา ภุญฺชนฺติ, ขนฺธา นิสีทนฺติ, ขนฺธานํ ปตฺโต, ขนฺธานํ จีวร’’นฺติ หิ วุตฺเต โวหารเภโท โหติ, น โกจิ ชานาติฯ ตสฺมา เอวํ อวตฺวา โลกโวหาเรน โวหรตีติฯ

อถ เทวตา – ‘‘ยทิ ทิฏฺฐิยา วเสน น วทติ, มานวเสน นุ โข วทตี’’ติ จินฺเตตฺวา ปุน โย โหตีติ ปุจฺฉิฯ ตตฺถ มานํ นุ โขติ โส ภิกฺขุ มานํ อุปคนฺตฺวา มานวเสน วเทยฺย นุ โขติฯ อถ ภควา – ‘‘อยํ เทวตา ขีณาสวํ สมานํ วิย กโรตี’’ติ จินฺเตตฺวา, ‘‘ขีณาสวสฺส นววิโธปิ มาโน ปหีโน’’ติ ทสฺเสนฺโต ปฏิคาถํ อาหฯ ตตฺถ วิธูปิตาติ วิธมิตาฯ มานคนฺถสฺสาติ มานา จ คนฺถา จ อสฺสฯ มญฺญตนฺติ มญฺญนํฯ ติวิธมฺปิ ตณฺหา-ทิฏฺฐิ-มาน-มญฺญนํ โส วีติวตฺโต, อติกฺกนฺโตติ อตฺโถฯ เสสํ อุตฺตานตฺถเมวาติฯ ปญฺจมํฯ

6. ปชฺโชตสุตฺตวณฺณนา

[26] ฉฏฺเฐ ปุฏฺฐุนฺติ ปุจฺฉิตุํฯ กถํ ชาเนมูติ กถํ ชาเนยฺยามฯ ทิวารตฺตินฺติ ทิวา จ รตฺติญฺจฯ ตตฺถ ตตฺถาติ ยตฺถ ยตฺเถว ปชฺชลิโต โหติ, ตตฺถ ตตฺถฯ เอสา อาภาติ เอสา พุทฺธาภาฯ กตมา ปน สาติ? ญาณาโลโก วา โหตุ ปีติอาโลโก วา ปสาทาโลโก วา ธมฺมกถาอาโลโก วา, สพฺโพปิ พุทฺธานํ ปาตุภาวา อุปฺปนฺโน อาโลโก พุทฺธาภา นามฯ อยํ อนุตฺตรา สพฺพเสฏฺฐา อสทิสาติฯ ฉฏฺฐํฯ