4. ทลิทฺทสุตฺตวณฺณนา

[260] จตุตฺเถ มนุสฺสทลิทฺโทติ มนุสฺสอธโนฯ มนุสฺสกปโณติ มนุสฺสการุญฺญตํ ปตฺโตฯ มนุสฺสวราโกติ มนุสฺสลามโกฯ ตตฺราติ ตสฺมิํ ฐาเน, ตสฺมิํ วา อติโรจเนฯ อุชฺฌายนฺตีติ อวชฺฌายนฺติ ลามกโต จินฺเตนฺติฯ ขิยนฺตีติ กเถนฺติ ปกาเสนฺติฯ วิปาเจนฺตีติ ตตฺถ ตตฺถ กเถนฺติ วิตฺถาเรนฺติฯ เอโส โข มาริสาติ เอตฺถ อยมนุปุพฺพิกถา – โส กิร อนุปฺปนฺเน พุทฺเธ กาสิรฏฺเฐ พาราณสิราชา หุตฺวา สมุสฺสิตทฺธชปฏากนานาลงฺกาเรน สุฏฺฐุ อลงฺกตํ นครํ ปทกฺขิณํ อกาสิ อตฺตโน สิริสมฺปตฺติยา สมากฑฺฒิตเนตฺเตน ชนกาเยน สมุลฺโลกิยมาโนฯ ตสฺมิญฺจ สมเย เอโก ปจฺเจกพุทฺโธ คนฺธมาทนปพฺพตา อาคมฺม ตสฺมิํ นคเร ปิณฺฑาย จรติ, สนฺตินฺทฺริโย สนฺตมานโส อุตฺตมทมถสมนฺนาคโตฯ มหาชโนปิ ราชคตํ จิตฺตีการํ ปหาย ปจฺเจกพุทฺธเมว โอโลเกสิฯ ราชา – ‘‘อิทานิ อิมสฺมิํ ชนกาเย เอโกปิ มํ น โอโลเกติฯ กิํ นุ โข เอต’’นฺติ? โอโลเกนฺโต ปจฺเจกพุทฺธํ อทฺทสฯ โสปิ ปจฺเจกพุทฺโธ มหลฺลโก โหติ ปจฺฉิมวเย ฐิโตฯ จีวรานิปิสฺส ชิณฺณานิ, ตโต ตโต สุตฺตานิ คฬนฺติฯ รญฺโญ สตสหสฺสาธิกานิ ทฺเว อสงฺเขฺยยฺยานิ ปูริตปารมิํ ปจฺเจกพุทฺธํ ทิสฺวา จิตฺตปสาทมตฺตํ วา หตฺถํ ปสาเรตฺวา วนฺทนมตฺตํ วา นาโหสิฯ โส ราชา ‘‘ปพฺพชิโต มญฺเญ เอส อุสูยาย มํ น โอโลเกตี’’ติ กุชฺฌิตฺวา ‘‘กฺวายํ กุฏฺฐิจีวรานิ ปารุโต’’ติ นิฏฺฐุภิตฺวา ปกฺกามิฯ ตสฺส กมฺมสฺส วิปาเกน มหานิรเย นิพฺพตฺติตฺวา วิปากาวเสเสน มนุสฺสโลกํ อาคจฺฉนฺโต ราชคเห ปรมกปณาย อิตฺถิยา กุจฺฉิมฺหิ ปฏิสนฺธิํ คณฺหิฯ คหิตกาลโต ปฏฺฐาย สา อิตฺถี กญฺชิกมตฺตมฺปิ อุทรปูรํ นาลตฺถฯ ตสฺส กุจฺฉิคตสฺเสว กณฺณนาสา วิลีนา, สงฺขปลิตกุฏฺฐี หุตฺวา มาตุกุจฺฉิโต นิกฺขนฺโตฯ มาตาปิตโร นาม ทุกฺกรการิกา โหนฺติ, เตนสฺส มาตา ยาว กปาลํ คเหตฺวา จริตุํ น สกฺโกติ, ตาวสฺส กญฺชิกมฺปิ อุทกมฺปิ อาหริตฺวา อทาสิฯ ภิกฺขาย จริตุํ สมตฺถกาเล ปนสฺส กปาลํ หตฺเถ ทตฺวา ‘‘ปญฺญายิสฺสสิ สเกน กมฺเมนา’’ติ ปกฺกามิฯ

อถสฺส ตโต ปฏฺฐาย สกลสรีรโต มํสานิ ฉิชฺชิตฺวา ฉิชฺชิตฺวา ปตนฺติ, ยูสํ ปคฺฆรติ, มหาเวทนา วตฺตนฺติฯ ยํ ยํ รจฺฉํ นิสฺสาย สยติ, สพฺพรตฺติํ มหารเวน รวติฯ ตสฺส การุญฺญปริเทวิตสทฺเทน สกลวีถิยํ มนุสฺสา สพฺพรตฺติํ นิทฺทํ น ลภนฺติฯ ตสฺส ตโต ปฏฺฐาย สุขสยิเต ปโพเธตีติ สุปฺปพุทฺโธตฺเวว นามํ อุทปาทิฯ อถาปเรน สมเยน ภควติ ราชคหํ สมฺปตฺเต นาครา สตฺถารํ นิมนฺเตตฺวา นครมชฺเฌ มหามณฺฑปํ กตฺวา ทานํ อทํสุฯ สุปฺปพุทฺโธปิ กุฏฺฐี คนฺตฺวา ทานคฺคมณฺฑปสฺส อวิทูเร นิสีทิฯ นาครา พุทฺธปฺปมุขํ ภิกฺขุสงฺฆํ ปณีเตน ขาทนีเยน โภชนีเยน ปริวิสนฺตา ตสฺสาปิ ยาคุภตฺตํ อทํสุฯ ตสฺส ปณีตโภชนํ ภุตฺตสฺส จิตฺตํ เอกคฺคํ อโหสิฯ สตฺถา ภตฺตกิจฺจาวสาเน อนุโมทนํ กตฺวา สจฺจานิ ทีเปสิ, สุปฺปพุทฺโธ นิสินฺนฏฺฐาเน นิสินฺโนว เทสนานุสาเรน ญาณํ เปเสตฺวา โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐิโตฯ สตฺถา อุฏฺฐาย วิหารํ คโตฯ โสปิ จุมฺพฏํ อารุยฺห กปาลมาทาย ทณฺฑโมลุพฺภ อตฺตโน วสนฏฺฐานํ คจฺฉนฺโต วิพฺภนฺตาย คาวิยา ชีวิตา โวโรปิโต มตฺติกปาติํ ภินฺทิตฺวา สุวณฺณปาติํ ปฏิลภนฺโต วิย ทุติยจิตฺตวาเร เทวโลเก นิพฺพตฺโต อตฺตโน ปุญฺญํ นิสฺสาย อญฺเญ เทเว อติกฺกมฺม วิโรจิตฺถฯ ตํ การณํ ทสฺเสนฺโต สกฺโก เทวานมินฺโท เอโส โข มาริสาติอาทิมาหฯ

สทฺธาติ มคฺเคนาคตสทฺธาฯ สีลญฺจ ยสฺส กลฺยาณนฺติ กลฺยาณสีลํ นาม อริยสาวกสฺส อริยกนฺตสีลํ วุจฺจติฯ ตตฺถ กิญฺจาปิ อริยสาวกสฺส เอกสีลมฺปิ อกนฺตํ นาม นตฺถิ, อิมสฺมิํ ปนตฺเถ ภวนฺตเรปิ อปฺปหีนํ ปญฺจสีลํ อธิปฺเปตํฯ จตุตฺถํฯ

5. รามเณยฺยกสุตฺตวณฺณนา

[261] ปญฺจเม อารามเจตฺยาติ อารามเจติยานิฯ วนเจตฺยาติ วนเจติยานิฯ อุภยตฺถาปิ จิตฺตีกตฏฺเฐน เจตฺยํ เวทิตพฺพํฯ มนุสฺสรามเณยฺยสฺสาติ มนุสฺสรมณียภาวสฺสฯ อิทานิ มนุสฺสรมณียกวเสน ภูมิรมณียกํ ทสฺเสนฺโต คาเม วาติอาทิมาหฯ ปญฺจมํฯ