เมนู

10. สมุทฺทกสุตฺตวณฺณนา

[256] ทสเม สมุทฺทตีเร ปณฺณกุฏีสูติ จกฺกวาฬมหาสมุทฺทปิฏฺฐิยํ รชตปฏฺฏวณฺเณ วาลุกปุฬิเน วุตฺตปฺปการาสุ ปณฺณสาลาสุ วสนฺติฯ สิยาปิ โนติ สิยาปิ อมฺหากํฯ อภยทกฺขิณํ ยาเจยฺยามาติ อภยทานํ ยาเจยฺยามฯ เยภุยฺเยน กิร เทวาสุรสงฺคาโม มหาสมุทฺทปิฏฺเฐ โหติฯ อสุรานํ น สพฺพกาลํ ชโย โหติ, พหุวาเร ปราชโยว โหติฯ เต เทเวหิ ปราชิตา ปลายนฺตา อิสีนํ อสฺสมปเทน คจฺฉนฺตา ‘‘สกฺโก อิเมหิ สทฺธิํ มนฺเตตฺวา อมฺเห นาเสติ, คณฺหถ ปุตฺตหตาย ปุตฺเต’’ติ กุปิตา อสฺสมปเท ปานียฆฏจงฺกมนสาลาทีนิ วิทฺธํเสนฺติฯ อิสโย อรญฺญโต ผลาผลํ อาทาย อาคตา นํ ทิสฺวา ปุน ทุกฺเขน ปฏิปากติกํ กโรนฺติฯ เตปิ ปุนปฺปุนํ ตเถว วินาเสนฺติฯ ตสฺมา ‘‘อิทานิ เตสํ สงฺคาโม ปจฺจุปฏฺฐิโต’’ติ สุตฺวา เอวํ จินฺตยิํสุฯ

กามํกโรติ อิจฺฉิตกโรฯ ภยสฺส อภยสฺส วาติ ภยํ วา อภยํ วาฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ – สเจ ตฺวํ อภยํ ทาตุกาโม, อภยํ ทาตุํ ปโหสิฯ สเจ ภยํ ทาตุกาโมฯ ภยํ ทาตุํ ปโหสิฯ อมฺหากํ ปน อภยทานํ เทหีติฯ ทุฏฺฐานนฺติ วิรุทฺธานํฯ ปวุตฺตนฺติ เขตฺเต ปติฏฺฐาปิตํฯ

ติกฺขตฺตุํ อุพฺพิชฺชีติ สายมาสภตฺตํ ภุญฺชิตฺวา สยนํ อภิรุยฺห นิปนฺโน นิทฺทาย โอกฺกนฺตมตฺตาย สมนฺตา ฐตฺวา สตฺติสเตน ปหโฏ วิย วิรวนฺโต อุฏฺฐหติ, ทสโยชนสหสฺสํ อสุรภวนํ ‘‘กิมิท’’นฺติ สงฺโขภํ อาปชฺชติฯ อถ นํ อาคนฺตฺวา ‘‘กิมิท’’นฺติ ปุจฺฉนฺติฯ โส ‘‘น กิญฺจี’’ติ วทติฯ ทุติยยามาทีสุปิ เอเสว นโยฯ อิติ อสุรานํ ‘‘มา ภายิ, มหาราชา’’ติ ตํ อสฺสาเสนฺตานํเยว อรุณํ อุคฺคจฺฉติฯ เอวมสฺส ตโต ปฏฺฐาย เคลญฺญชาตํ จิตฺตํ เวปติฯ เตเนว จสฺส ‘‘เวปจิตฺตี’’ติ อปรํ นามํ อุทปาทีติฯ ทสมํฯ

ปฐโม วคฺโคฯ

2. ทุติยวคฺโค

1. วตปทสุตฺตวณฺณนา

[257] ทุติยวคฺคสฺส ปฐเม วตปทานีติ วตโกฏฺฐาสานิฯ สมตฺตานีติ ปริปุณฺณานิฯ สมาทินฺนานีติ คหิตานิฯ กุเล เชฏฺฐาปจายีติ กุลเชฏฺฐกานํ มหาปิตา มหามาตา จูฬปิตา จูฬมาตา มาตุโล มาตุลานีติอาทีนํ อปจิติการโกฯ สณฺหวาโจติ ปิยมุทุมธุรวาโจฯ มุตฺตจาโคติ วิสฺสฏฺฐจาโคฯ ปยตปาณีติ เทยฺยธมฺมทานตฺถาย สทา โธตหตฺโถฯ โวสฺสคฺครโตติ โวสฺสชฺชเน รโตฯ ยาจโยโคติ ปเรหิ ยาจิตพฺพารโห, ยาจโยโคติ วา ยาจโยเคเนว ยุตฺโตฯ ทานสํวิภาครโตติ ทาเน จ สํวิภาเค จ รโตฯ ปฐมํฯ

2. สกฺกนามสุตฺตวณฺณนา

[258] ทุติเย มนุสฺสภูโตติ มคธรฏฺเฐ มจลคาเม มนุสฺสภูโตฯ อาวสถํ อทาสีติ จตุมหาปเถ มหาชนสฺส อาวสถํ กาเรตฺวา อทาสิฯ สหสฺสมฺปิ อตฺถานนฺติ สหสฺสมฺปิ การณานํ, ชนสหสฺเสน วา วจนสหสฺเสน วา โอสาริเต ‘‘อยํ อิมสฺส อตฺโถ, อยํ อิมสฺส อตฺโถ’’ติ เอกปเท ฐิโตว วินิจฺฉินติฯ ทุติยํฯ

3. มหาลิสุตฺตวณฺณนา

[259] ตติเย อุปสงฺกมีติ ‘‘สกฺโก เทวราชาติ กเถนฺติ, อตฺถิ นุ โข โส สกฺโก, เยน โส ทิฏฺฐปุพฺโพติ อิมมตฺถํ ทสพลํ ปุจฺฉิสฺสามี’’ติ อุปสงฺกมิฯ ตญฺจ ปชานามีติ พหุวจเน เอกวจนํ, เต จ ธมฺเม ปชานามีติ อตฺโถฯ สกฺโก กิร อนนฺตเร อตฺตภาเว มคธรฏฺเฐ มจลคาเม มโฆ นาม มาณโว อโหสิ ปณฺฑิโต พฺยตฺโต, โพธิสตฺตจริยา วิย จ ตสฺส จริยา อโหสิฯ โส เตตฺติํส ปุริเส คเหตฺวา กลฺยาณมกาสิฯ เอกทิวสํ อตฺตโนว ปญฺญาย อุปปริกฺขิตฺวา คามมชฺเฌ มหาชนสฺส สนฺนิปติตฏฺฐาเน กจวรํ อุภโตปสฺเสสุ อปพฺยูหิตฺวา ตํ ฐานํ รมณียํ อกาสิฯ ปุน ตตฺเถว มณฺฑปํ กาเรสิฯ ปุน คจฺฉนฺเต กาเล สาลํ กาเรสิฯ คามโต จ นิกฺขมิตฺวา คาวุตมฺปิ อฑฺฒโยชนมฺปิ ติคาวุตมฺปิ โยชนมฺปิ วิจริตฺวา เตหิ สหาเยหิ สทฺธิํ วิสมํ สมํ อกาสิฯ เต สพฺเพว เอกจฺฉนฺทา ตตฺถ ตตฺถ เสตุยุตฺตฏฺฐาเน เสตุํ, มณฺฑปสาลาโปกฺขรณิมาลาวจฺฉโรปนปทีนํ ยุตฺตฏฺฐาเนสุ มณฺฑปสาลาโปกฺขรณิมาลาวจฺฉโรปนาทีนิ กโรนฺตา พหุํ ปุญฺญมกํสุฯ มโฆ สตฺต วตปทานิ ปูเรตฺวา กายสฺส เภทา สทฺธิํ สหาเยหิ ตาวติํสภวเน นิพฺพตฺติฯ ตํ สพฺพํ ภควา ชานาติฯ เตนาห – เยสํ ธมฺมานํ สมาทินฺนตฺตา สกฺโก สกฺกตฺตํ อชฺฌคา, ตญฺจ ปชานามีติฯ อยํ สกฺกสฺส สกฺกตฺตาธิคเม สงฺเขปกถา, วิตฺถาโร ปน สุมงฺคลวิลาสินิยา ทีฆนิกายฏฺฐกถาย สกฺกปณฺหวณฺณนายํ วุตฺโตฯ ตติยํฯ