เมนู

อิติ ภควา ‘‘เอวํ โข, ยกฺข, อยํ สตฺโต อนุปุพฺเพน มาตุกุจฺฉิยํ วฑฺฒติ, น เอกปฺปหาเรเนว นิพฺพตฺตตี’’ติ ทสฺเสติฯ ปฐมํฯ

2. สกฺกนามสุตฺตวณฺณนา

[236] ทุติเย สกฺกนามโกติ เอวํ นามโก เอโก ยกฺโข, โส กิร มารปกฺขิกยกฺโขฯ วิปฺปมุตฺตสฺสาติ ตีหิ ภเวหิ วิปฺปมุตฺตสฺสฯ ยทญฺญนฺติ ยํ อญฺญํฯ วณฺเณนาติ การเณนฯ สํวาโสติ เอกโต วาโส, สกฺขิธมฺโม มิตฺตธมฺโมติ อตฺโถฯ สปฺปญฺโญติ สุปญฺโญ สมฺพุทฺโธฯ ทุติยํฯ

3. สูจิโลมสุตฺตวณฺณนา

[237] ตติเย คยายนฺติ คยาคาเม, คยาย อวิทูเร นิวิฏฺฐคามํ อุปนิสฺสายาติ อตฺโถฯ ฏงฺกิตมญฺเจติ ทีฆมญฺเจ ปาทมชฺเฌ วิชฺฌิตฺวา อฏนิโย ปเวเสตฺวา กตมญฺเจฯ ตสฺส ‘‘อิทํ อุปริ, อิทํ เหฏฺฐา’’ติ นตฺถิ, ปริวตฺเตตฺวา อตฺถโตปิ ตาทิโสว โหติ, ตํ เทวฏฺฐาเน ฐเปนฺติฯ จตุนฺนํ ปาสาณานํ อุปริ ปาสาณํ อตฺถริตฺวา กตเคหมฺปิ ‘‘ฏงฺกิตมญฺโจ’’ติ วุจฺจติฯ สูจิโลมสฺสาติ กถินสูจิสทิสโลมสฺสฯ โส กิร กสฺสปสฺส ภควโต สาสเน ปพฺพชิตฺวา ทูรฏฺฐานโต อาคโต เสทมลคฺคหิเตน คตฺเตน สุปญฺญตฺตํ สงฺฆิกมญฺจํ อนาทเรน อปจฺจตฺถริตฺวา นิปชฺชิ, ตสฺส ปริสุทฺธสีลสฺส ตํ กมฺมํ สุทฺธวตฺเถ กาฬกํ วิย อโหสิฯ โส ตสฺมิํ อตฺตภาเว วิเสสํ นิพฺพตฺเตตุํ อสกฺโกนฺโต กาลํกตฺวา คยาคามทฺวาเร สงฺการฏฺฐาเน ยกฺโข หุตฺวา นิพฺพตฺติฯ นิพฺพตฺตมตฺตสฺเสว จสฺส สกลสรีรํ กถินสูจีหิ ควิจฺฉิวิชฺฌิตํ วิย ชาตํฯ

อเถกทิวสํ ภควา ปจฺจูสสมเย โลกํ โอโลเกนฺโต ตํ ยกฺขํ ปฐมาวชฺชนสฺเสว อาปาถํ อาคตํ ทิสฺวา – ‘‘อยํ เอกํ พุทฺธนฺตรํ มหาทุกฺขํ อนุภวิฯ

กิํ นุ ขฺวาสฺส มํ อาคมฺม โสตฺถิการณํ ภเวยฺยา’’ติ? อาวชฺเชนฺโต ปฐมมคฺคสฺส อุปนิสฺสยํ อทฺทสฯ อถสฺส สงฺคหํ กาตุกาโม สุรตฺตทุปฏฺฏํ นิวาเสตฺวา สุคตมหาจีวรํ ปารุปิตฺวา เทววิมานกปฺปํ คนฺธกุฏิํ ปหาย หตฺถิควาสฺสมนุสฺสกุกฺกุราทิกุณปทุคฺคนฺธํ สงฺการฏฺฐานํ คนฺตฺวา ตตฺถ มหาคนฺธกุฏิยํ วิย นิสีทิฯ ตํ สนฺธาย วุตฺตํ ‘‘สูจิโลมสฺส ยกฺขสฺส ภวเน’’ติฯ

ขโรติ สุํสุมารปิฏฺฐิ วิย ฉทนิฏฺฐกาหิ วิสมจฺฉทนปิฏฺฐิ วิย จ ขรสรีโรฯ โส กิร กสฺสปสมฺมาสมฺพุทฺธกาเล สีลสมฺปนฺโน อุปาสโก เอกทิวเส วิหาเร จิตฺตตฺถรณาทีหิ อตฺถตาย ภูมิยา สงฺฆิเก อตฺถรเณ อตฺตโน อุตฺตราสงฺคํ อปจฺจตฺถริตฺวา นิปชฺชิฯ สงฺฆิกํ เตลํ อภาเชตฺวา อตฺตโน อุตฺตราสงฺคํ อปจฺจตฺถริตฺวา นิปชฺชิฯ สงฺฆิกํ เตลํ อภาเชตฺวา อตฺตโน หตฺเถหิ สรีรํ มกฺเขสีติปิ วทนฺติฯ โส เตน กมฺเมน สคฺเค นิพฺพตฺติตุํ อสกฺโกนฺโต ตสฺเสว คามสฺส ทฺวาเร สงฺการฏฺฐาเน ยกฺโข หุตฺวา นิพฺพตฺติฯ นิพฺพตฺตมตฺตสฺส จสฺส สกลสรีรํ วุตฺตปฺปการํ อโหสิฯ เต อุโภปิ สหายา ชาตาฯ อิติ ขรสฺส ขรภาโว เวทิตพฺโพฯ

อวิทูเร อติกฺกมนฺตีติ โคจรํ ปริเยสนฺตา สมาคมฏฺฐานํ วา คจฺฉนฺตา อาสนฺเน ฐาเน คจฺฉนฺติฯ เตสุ สูจิโลโม สตฺถารํ น ปสฺสติ, ขรโลโม ปฐมตรํ ทิสฺวา สูจิโลมํ ยกฺขํ เอตทโวจ – ‘‘เอโส สมโณ’’ติ, สมฺม, เอส ตว ภวนํ ปวิสิตฺวา นิสินฺโน เอโก สมโณติฯ เนโส สมโณ, สมณโก เอโสติ โส กิร โย มํ ปสฺสิตฺวา ภีโต ปลายติ, ตํ สมณโกติ วทติฯ โย น ภายติ, ตํ สมโณติฯ ตสฺมา ‘‘อยํ มํ ทิสฺวา ภีโต ปลายิสฺสตี’’ติ มญฺญมาโน เอวมาหฯ

กายํ อุปนาเมสีติ เภรวรูปํ นิมฺมินิตฺวา มหามุขํ วิวริตฺวา สกลสรีเร โลมานิ อุฏฺฐาเปตฺวา กายํ อุปนาเมสิฯ อปนาเมสีติ รตนสติกํ สุวณฺณคฺฆนิกํ วิย โถกํ อปนาเมสิฯ ปาปโกติ ลามโก อมนุญฺโญฯ โส คูถํ วิย อคฺคิ วิย กณฺหสปฺโป วิย จ ปริวชฺเชตพฺโพ, น อิมินา สุวณฺณวณฺเณน สรีเรน สมฺปฏิจฺฉิตพฺโพฯ เอวํ วุตฺเต ปน สูจิโลโม ‘‘ปาปโก กิร เม สมฺผสฺโส’’ติ กุทฺโธ ปญฺหํ ตํ, สมณาติอาทิมาหฯ

จิตฺตํ วา เต ขิปิสฺสามีติ เยสญฺหิ อมนุสฺสา จิตฺตํ ขิปิตุกามา โหนฺติ, เตสํ เสตมุขํ นีโลทรํ สุรตฺตหตฺถปาทํ มหาสีสํ ปชฺชลิตเนตฺตํ เภรวํ วา อตฺตภาวํ นิมฺมินิตฺวา ทสฺเสนฺติ, เภรวํ วา สทฺทํ สาเวนฺติ, กเถนฺตานํเยว วา มุเข หตฺถํ ปกฺขิปิตฺวา หทยํ มทฺทนฺติ, เตน เต สตฺตา อุมฺมตฺตกา โหนฺติ ขิตฺตจิตฺตาฯ ตํ สนฺธาเยวมาหฯ ปารคงฺคายาติ ทฺวีสุ ปาเทสุ คเหตฺวา ตํ อาวิญฺเฉตฺวา ยถา น ปุนาคจฺฉสิ, เอวํ ปารํ วา คงฺคาย ขิปิสฺสามีติ วทติฯ สเทวเกติอาทิ วุตฺตตฺถเมวฯ ปุจฺฉ ยทากงฺขสีติ ยํกิญฺจิ อากงฺขสิ, ตํ สพฺพํ ปุจฺฉ, อเสสํ เต พฺยากริสฺสามีติ สพฺพญฺญุปวารณํ ปวาเรติฯ

กุโตนิทานาติ กิํนิทานา, กิํปจฺจยาติ อตฺโถ? กุมารกา ธงฺกมิโวสฺสชนฺตีติ ยถา กุมารกา กากํ คเหตฺวา โอสฺสชนฺติ ขิปนฺติ, เอวํ ปาปวิตกฺกา กุโต สมุฏฺฐาย จิตฺตํ โอสฺสชนฺตีติ ปุจฺฉติ?

อิโตนิทานาติ อยํ อตฺตภาโว นิทานํ เอเตสนฺติ อิโต นิทานาฯ อิโตชาติ อิโต อตฺตภาวโต ชาตาฯ อิโต สมุฏฺฐาย มโนวิตกฺกาติ ยถา ทีฆสุตฺตเกน ปาเท พทฺธํ กากํ กุมารกา ตสฺส สุตฺตปริยนฺตํ องฺคุลิยํ เวเฐตฺวา โอสฺสชนฺติ, โส ทูรํ คนฺตฺวาปิ ปุน เตสํ ปาทมูเลเยว ปตติ, เอวเมว อิโต อตฺตภาวโต สมุฏฺฐาย ปาปวิตกฺกา จิตฺตํ โอสฺสชนฺติฯ

สฺเนหชาติ ตณฺหาสิเนหโต ชาตาฯ อตฺตสมฺภูตาติ อตฺตนิ สมฺภูตาฯ นิคฺโรธสฺเสว ขนฺธชาติ นิคฺโรธขนฺเธ ชาตา ปาโรหา วิยฯ ปุถูติ พหู อเนกปฺปการา ปาปวิตกฺกา ตํสมฺปยุตฺตกิเลสา จฯ วิสตฺตาติ ลคฺคา ลคฺคิตาฯ กาเมสูติ วตฺถุกาเมสุฯ มาลุวาว วิตตา วเนติ ยถา วเน มาลุวา ลตา ยํ รุกฺขํ นิสฺสาย ชายติ, ตํ มูลโต ยาว อคฺคา, อคฺคโต ยาว มูลา ปุนปฺปุนํ สํสิพฺพิตฺวา อชฺโฌตฺถริตฺวา โอตตวิตตา ติฏฺฐติฯ เอวํ วตฺถุกาเมสุ ปุถู กิเลสกามา วิสตฺตา, ปุถู วา สตฺตา เตหิ กิเลสกาเมหิ วตฺถุกาเมสุ วิสตฺตาฯ เย นํ ปชานนฺตีติ เย ‘‘อตฺตสมฺภูตา’’ติ เอตฺถ วุตฺตํ อตฺตภาวํ ชานนฺติฯ

ยโตนิทานนฺติ ยํ นิทานมสฺส อตฺตภาวสฺส ตญฺจ ชานนฺติฯ เต นํ วิโนเทนฺตีติ เต เอวํ อตฺตภาวสงฺขาตสฺส ทุกฺขสจฺจสฺส นิทานภูตํ สมุทยสจฺจํ มคฺคสจฺเจน วิโนเทนฺติฯ เต ทุตฺตรนฺติ เต สมุทยสจฺจํ นีหรนฺตา อิทํ ทุตฺตรํ กิเลโสฆํ ตรนฺติฯ อติณฺณปุพฺพนฺติ อนมตคฺเค สํสาเร สุปินนฺเตปิ น ติณฺณปุพฺพํฯ อปุนพฺภวายาติ อปุนพฺภวสงฺขาตสฺส นิโรธสจฺจสฺสตฺถายฯ อิติ อิมาย คาถาย จตฺตาริ สจฺจานิ ปกาเสนฺโต อรหตฺตนิกูเฏน เทสนํ นิฏฺฐเปสิฯ เทสนาวสาเน สูจิโลโม ตสฺมิํเยว ปเทเส ฐิโต เทสนานุสาเรน ญาณํ เปเสตฺวา โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐิโตฯ โสตาปนฺนา จ นาม น กิลิฏฺฐตฺตภาเว ติฏฺฐนฺตีติ สห ผลปฏิลาเภนสฺส สรีเร เสตกณฺฑุปีฬกสูจิโย สพฺพา ปติตาฯ โส ทิพฺพวตฺถนิวตฺโถ ทิพฺพวรทุกูลุตฺตราสงฺโค ทิพฺพเวฐนเวฐิโต ทิพฺพาภรณคนฺธมาลธโร สุวณฺณวณฺโณ หุตฺวา ภุมฺมเทวตาปริหารํ ปฏิลภีติฯ ตติยํฯ

4. มณิภทฺทสุตฺตวณฺณนา

[238] จตุตฺเถ สุขเมธตีติ, สุขํ ปฏิลภติฯ สุเว เสยฺโยติ สุเว สุเว เสยฺโย, นิจฺจเมว เสยฺโยติ อตฺโถฯ เวรา น ปริมุจฺจตีติ อหํ สติมาติ เอตฺตเกน เวรโต น มุจฺจติฯ ยสฺสาติ ยสฺส อรหโตฯ อหิํสายาติ กรุณาย เจว กรุณาปุพฺพภาเค จฯ เมตฺตํโสติ โส เมตฺตญฺเจว เมตฺตาปุพฺพภาคญฺจ ภาเวติฯ อถ วา อํโสติ โกฏฺฐาโส วุจฺจติฯ เมตฺตา อํโส เอตสฺสาติ เมตฺตํโสฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ – ยสฺส อรหโต สพฺพกาลํ อหิํสาย รโต มโน, ยสฺส จ สพฺพภูเตสุ เมตฺตาโกฏฺฐาโส อตฺถิ, ตสฺส เกนจิ ปุคฺคเลน สทฺธิํ เวรํ นาม นตฺถิ ยกฺขาติฯ จตุตฺถํฯ